«Tasdiqlayman» Oʻquv ishlari boʻyicha direktor oʻrinbosari, dotsent

Takrorlash uchun savollar.

1. Urug’lik donining sifat ko’rsatkichlarini tafsivlang?

   
   

2. Urug’lik donnining nav sifatlariga nimalar kiradi?

   
   

3. Urug’lik donining ekish sifatlariga nimalar kiradi?

   
   

4. Urug’lik donining tozaligi deganda nimani tushunasiz va u qanday aniqlanadi?

   
   

5. Unish va o’sish energiyasi deganda nimani tushinasiz? Ularni aniqlash usullari.

   
   

6. Urug’larning o’sish kuchi deganda nimani tushunasiz? Aniqlash usullari.

   
   

7. Urug’larning xaetiy qobiliyati nima? Kaysi xollarda va u qanday aniqlanadi?

   
   

8. Urug’larni kasalliklar bilan zararlanganligi aniqlash usullari.

   
   

O’z-o’zini tekshirish uchun savollar.

1. Urug’lik omborlariga tayyorlangan urug’lar qanday urug’lar joylashtiriladi?

   
   

2. Don omborlarida urug’larni uyum xolida joylashtirishga quyilgan talablar.

   
   

3. Urug’larni qoplab omborlarda joylashtirishga quyilgan ta­lablar?

   
   

21-Amaliy mashg’ulot Xarid qilingan don va urug’lar uchun hisoblashish
Darsning maqsadi: talabalarga xo’jaliklarda hujjat yuri-tishni o’rgatish. Ularni davlat bilan don etishtiruvchi xo’jaliklar o’rtasida olib boriladigan hisoblash ishlari bilan tanishtirish.

Jihoz va materiallar: asosli va chegaralangan kondisiyalar hamda don va urug’larni sotib olish bo’yicha jadvallar, kalkul-yator.

Ishdan masad. Talabalarni davlat bilan xo’jaliklar o’rtasida olib boriladigan hisoblash ishlari bilan tanishtirish.

Asosiy tushuncha: Jamoa, davlat, xissadorlik jamiyatlari va dehon-fermer xo’jaliklari tomonidan topshirilayotgan don hamda urug’lar ma’lum talablarga javob berishlari kerak. Buning uchun tayyorlanish konditsiyalari yoki sifat me’yorlari belgilangan. Amaliyotda donning faat asosiy sifat ko’rsatkichlari bo’yicha asosli va chegaralangan konditsiyalar belgilanadi.

Asosli konditsiyalar. Jamoa, davlat, xissadorlik jamiyatlari va dehon-fermer xo’jaliklari tomonidan tayyorlangan don va urug’larni salash davrida uning salanuvchanligini va bir joydan ikkinchi joyga jo’natilishda sifat ko’rsatkichlari talab ilingan darajada hamda uni ayta ishlashda yuori sifatli mahsulot yaiishi tavsifini ta’minlash kerak.
SHuning uchun asosli konditsiyalar don va urug’lar hisob-kitobi yo’lga o’yilgan bo’lib, ular uchun topshirish hamda sotib olish narxlari belgilangan. Don va urug’lar davlat tomonidan belgilangan narxlar bilan to’lanadi. Agar don sifati ko’zlangan konditsiyalardan far ilsa, u vatida isman chegirish va o’shimcha ha o’shiladi. Don va urug’lar asosli konditsiyalarga ifloslik va ombor zararkunandalari bilan ta’sirlanishi barcha tupro va ilim sharoiti uchun yagona.


CHegarlangan konditsioniyarlar. Davlatga sotiladigan don va urug’larning sifatinini pasayishi me’yor bilan cheklangan bo’lib, chegaralangan koditsiyasi deb aytiladi. Bu me’yorlar oxirgi ko’rsatgich bo’lib, don abul iluvchi korxonalar tomonidan maxsus ruxsatonmaga binoan abul ilinadi. Agar donning sifati chegaralangan konditsiyadan past bo’lsa, u vatda don abul iluvchi korxonalar maxsus ruxsatonma bo’yicha abul ilinishi mukin. Don sotib olish rejasiga ko’ra uydagi kamchiliklari bor, bo’lgan donlar abul ilinmaydi. Xar xil yomon xidlari bo’lib, izib sasiydigan shamollatganda xidlar yo’olmaydigan (benzin, kerosin), urug’lar aralashmasi tarkibida 1 foizdan ko’p mayda toshlar, mavjud. Don uyumlari aralashmasi tarkibida unib chikan donlar midori 5 % dan yukori bo’lsa va boshalar.
Asosli chegirish konditsiyadan sifat bo’yicha chetlanish yoki o’zgarishlari yo’l o’yilsa, u vatda natural va pulli chegirish hamda o’shimchalar o’llaniladi.
(3-jadval)
3- jadval

Ko’rsatkichlar	CHegirish % hisobida.				o’shimcha % hisobida.
	og’irligidan		narxidan		og’irligiga		narxiga
Namlik	Asosli konditsiyadan yuori bo’lgan har 1%namlik uchun				Asosli konditsiyadan past bo’lgan har 1%namlik uchun
	1,0	0,4			1,0	-
Iflos aralashma	Asosli konditsiyadan yuori bo’lgan har bir foiz namlik uchun				Asosli konditsiyadan har biri 0,1 foiz past bo’lgan aralashma uchun
	1,0	0,3			0,1	-
Donli aralashma	Asosli konditsiyadan yuori bo’lgan har bir foiz namlik uchun
	-	0,1			-	-
Asl og’irlik	Asosli konditsiyadan past bo’lgan har bir don 10g asl og’irlik uchun				Asosli konditsiyadan yuori bo’lgan har bir 10g asl og’irlik uchun
	-	0,1			-	0,1
Ombor zararkunandalari bilan zararlanish.	Donni kana bilan zararlanishi
	-			0,5	-	-

Eslatma- YUorida keltirilgan asl og’irligi bo’yicha chegirish donni topshirish paytida bug’doyning asl og’irligi 750g past bo’lmaganda javdarining asl og’irligi 700g. past bo’lmaganda o’llaniladi.
Natural chegirish yoki o’shimchalar -ikki asosiy sifat ko’rsatkichlari, ya’ni, namlik va begona aralashma bo’yicha belgilangan. Don abul ilish korxonasiga yetkazib kelingan donning sifati namligi va iflosligi bo’yicha bazis me’yorlaridan sifat ko’rsatkichlari jihatdan chetga og’ganda, tabiiy og’irligiga har bir 1% namligi va iflos aralashmasi uchun 1% midorida natural o’shimcha o’shiladi hamda tabiiy og’irligidan tayanch me’yorlardan namligi va iflos aralashmasi yuori bo’lgan donlar natural chegirishni donlarning fizik og’irligi o’llanilishi orali amalga oshiriladi. Natural chegirish yoki o’shimcha 0,1 % anilikda hisoblab chiiladi.
Natural chegirish yoki o’shimcha kataligida(namligi va iflos aralashmasi bo’yicha tayanch me’yorlardan chetga og’ishga muvofi ) ko’paytirilgan yoki kamaytirilgan don tabiiy og’irligi belgilangan narxlar bo’yicha zachyot massa hisoblanadi va kontraktatsiya shartnomalariga muvofi xaridlarni bajarishga hisoblab o’shiladi. Natural chegirish yoki o’shimcha namligi va iflos rarlashma jihatidan sifatdan chetga og’ish yig’indisiga hisoblab chiiladi.
Asl chegirish va o’shimcha o’shish uyidagicha hisoblanadi. Masalan, namlik bo’yicha chegirish 1,55%, yaxlitlansa 1,6%, begona aralashma bo’yicha esa 1,13%, yaxlitlansa 1,1%. Umumiy asl chegirish 2,7 % teng bo’ladi. Namlik bo’yicha o’shimcha o’shish taxminan 0,2 soni oz son bo’lgan ayirmasiga teng bo’ladi (1,7-0,2=1,5).