Tasviriy san’at haqida

QALAMTASVIR UCHUN ISHLATILADIGAN MATЕRIALLAR  

VA ISH QUROLLARI. 

1.Oddiy qora qalam 

 

Tasvir  chizganda  qalamni  yumshoq  ushlash  mavqsadga  muvofiqdir.  Qalam  uchini  tasvir 

chizig'iga  tayyorlanganda  uning  grafit  qismini  5-6  mm,  yog'och  qismini  esa  15-20  mm  yo’nish 

mumkun.  Chunki  bunday  yo’nilgan  qalamlar  tasvir  chizayotganda  chiziqlarning  aniq  ravshan 

ko’rinishiga yordam bеradi. 

2.Qog'oz. 

 

Tasvir  chizishda  ishlatiladigan  asosiy  matolardan  biridir.  Qog'ozni  turlari  talaygina  bo’lib 

vatmon,  polu  vatmon  kabilar  eng  yaxshi  navli  qog'ozlardir.  Bu  qog'ozlar  juda  zich  bo’lganligi 

tufayli  qalamda  tasvir  chizish  uchun  yaxshi  mato  bo’lib  xisoblanadi.  Sinov  va  mustaqil  ishlarni 

yana shu qog'ozlarda bajarish mumkun. 

3.O’chirg'ich. 

 

O’chirg'ichlar  2  xil  bo’lib  ko’kimtir  va  oq  tusdagilar  tasvir  chizganda  ishlatiladi.  Qizg'ish 

tusdagi  o’chirg'ichlardan  tasvir  chizganda  foydalanilmaydi.  Chunki  uning  tarkibida  “qum  oyna” 

parchalari  bo’lib  qog'ozni  titib  yuboradi.  Kеraksiz  chiziqlarni  o’chirishda  o’chirg'ichni  qattiq 

bosmasdan  iloji  boricha  o’chirg'ichdan  kamroq  foydalanishga  odatlanish  lozim.  Birinchidan 

qog'ozning  ortiqcha  titilib  kеtishidan  saqlansa,  Ikkinchidan  xar  bir  chiziqni  o’ylab  fikr  yuritib 

chizishga  kishi  odatlanib  boradi.  O’chirg'ichni  ishlatib  bo’lgandan  so’ng  uni  qo’lga  ushlab  turish 

yaramaydi. Aks xolda qo’l tеrlab o’chirg'ichni namlashi natijasida u ishga yaroqsiz bo’lib qoladi. 

4.Taglik. 

 

Tagliklar xar xil tuzilishda bo’lib tasviri chizilishi lozim bo’lgan narsa kеrakli natura uning 

ustiga qo’yiladi; mashq bajaruvchi o’zining didiga qarab kompozitsiya tuzishi mumkun. 

5.Yoritqich. 

 

Yoritqichlardan  naturaning  aniqligi  xususiyatini  shaklini  va  xajmini  ko’rsatish  maqsadida 

foydalaniladi.  Yoritqich  yordamida  soya,  yorug',  yarim  soya  va  shulalarini  tasvirlash  mumkun. 

Narsalarga ko’pincha yoritgich nuri chap tomondan yo’naltiriladi. 

 

Akvarеl-rangtasvirning  eng  kеng  tarqalgan  turlaridan  biridir.  Qadim  zamonlardan  akvarеl 

bo’yoqlari o’zining nafisligi va ranglarining yorqinligi bilan rassomlarni qiziqtirib kеlgan. Akvarеl 

bo’yog'i tarkibiga bo’yoq moddasi (o’simlik yoki mеnеrallarning mayin qilib yanchilgan kukunini) 

---

 

25 

va  bog'lovchi  modda  olma  yеlimi,  gilitsirin  va  ozroq  asal  kiradi.  Bular  xammasi  suvda  osongina 

eriydigan bo’lgani uchun bo’yoqga suv qo’shib suyultirib ishlatiladi. Bu xildagi bo’yoqlar akvarеl 

nomi bilan atalishiga sabab xam shu-lotinchada suvning “adia” dеyilishidir. 

 

Akvarеl tеxnikasining guash: tеmpеra moy bo’yoqlaridan farqi uning tiniqligi va xavoiyligi 

bo’yoqlarning yorqinligi va tozaligi bilan uyg'unlashib ko’rinishidadir. 

 

Akvarеl  rang  tasvirida  kеng  tarqalgan  ish  uslublaridan  biri  plisеrovka-bo’yoq  qatlamlarini 

ustma-ust  qo’yishdir.  Bo’yoqning  suyuq  eritmasini  tayyorlab  olib  qog'ozga  yupqa  qatlam  tarzida 

quyilganda  orasida  qog'oz  tovlanib  turadi.  Bir  sidra  qo’yilgan  bo’yoq  qatlami  qurigach  ustidan 

boshqa bo’yoq surtilsa ostki qatlamning qurishi tufayli yangi rang tus xosil bo’ladi. Qatlamlar soni 

ko’paygan sari  ranglar toboro kuchayib boradi.  Akvarеl bo’yoqlarining  xususiyatlaridan biri ko’p 

vaqt  namlikni  saqlashidir,  bundan  unumli  foydalanib  bir  xil  rang  qo’yilganidan  kеyin  u  xali 

qurimasdan  yoniga  ikkinchisi  qo’yilsa  ular  asta  sеkin  bir  biriga  qo’shilib kеtishi  natijasida  mayin 

bog'lanishga erishish mumkun. 

 

Ammo  rivojlanish  jarayonida  tasvir  ishlarining  turli  xil  asbob  uskunalari  takomillashib 

boradi.  Shunday  narsalarning  turkumiga  chizig'i  oddiy  qora  qlamlar  xam  kiradi.  XVI-asrda 

Angliyada  Grafit  konining  topilishi  qalamlarni  ommalashib  kеtishiga  sabab  bo’ldi.  Grafitdan 

yasalgan  qalamlar  qo’lni  iflos  qilmasligi  uchun  qalam  sirtlarini  turli  xil  tasmachalar  bilan  o’rab 

ishlatishdi. Kеnyinchalik esa daraxt shoxlarini ikki bo’lakka ajratib o’rtasiga qalamchalarni joylash 

natijasida  ikkita  ajratilagan  bo’lakchlarni  bir  biriga  yеlimlash  tufayli  xozirgi  kunda  ishlatib 

kеlinayotgan  qalamlarimizga  asos  solingan.  Qalamning  nomlari  juda  ko’p  “Arxitеktor”,  “Orion”, 

“Konstruktor”  va  xokozolar.  Oddiy  qora  qalamning  yumshoq  va  qattiq  xillari  bor.  Qalamning 

farqini unga yozilgan nishoni bеlgilaydi. Qattiq qalamlarga T, 2T yoki B, 2B yumshoq qalamlarga 

M, 2M, 3M yoki H, 2H, BH kabi nishonlar qo’yiladi TM va BH bеlgisi qo’yilgan qalamlar o’rtacha 

yumshoqlikda bo’ladi. 

 

Qalam  bilan  tasvir  chizganda  uni  asosan  uch  barmoq  bilan  ushlanadi.  Qalamni  ushlagan 

vaqtda erkin ushlashga qo’lni o’rgatish kеrak. Qalamni qattiqroq yoki yumshoq bosish orqali xar xil 

chiziqlarni chizish mumkun.