Telekomunikatsiya texnologiyalar ” fakulteti 3-bosqich tt-11-21 guruh talabasining “Kompyuter tarmoqlari” fanidan tayyorlagan

Simsiz sensor tarmoqlari
Simsiz sonsor tarmoqlari (Wireless Sensor Networks, WSN) kichik, simsigina bog'langan va iste'mol qilishga mo'ljallangan tarmoq tizimlari hisoblanadi. Bu tarmoqlar, juda ko'p sonli o'zaro bog'langan sonsorlardan iborat bo'lib, muhim ma'lumotlarni to'playdi, o'zaro axborot almashish va boshqa vazifalarni bajarish uchun ishlatiladi.

WSN-lar odatda keng doirada yotuvchi yoki egri yotuvchi muhitlarda, misol uchun zamonaviy soha, quyi kuchli tarmoqlar, yangi texnologiyalar, ekologiyaviy monitoring va boshqalarda ishlatiladi. Ular quvvatli, energiya samaradorligi, xavfsizlik va o'zlashtirish imkoniyatlariga ega bo'lishi bilan ajralib turadi.
WSN-larning asosiy xususiyatlari quyidagilardir:

1. Sonsorlar: WSN-lar kichik, energiya samarador sonsorlardan tashkil topgan. Ular har qanday fizikaviy o'zgaruvchanliklarni, masalan, harorat, bosim, yorug'lik, gaza ko'rsatkichlarini, akustika ma'lumotlarini va boshqalarini kuzatish uchun ishlatiladi.

2. Simsiz aloqa: WSN-lar aloqalarni ishlab chiqish uchun radiosignallarni ishlatadi. Bu, Bluetooth, Zigbee, Wi-Fi, LoRa, NB-IoT va boshqa protokollarni o'z ichiga oladi. Bu protokollar orqali ma'lumotlar o'zaro almashinuvni amalga oshiradi va bazan bazaviy baza stantsiyasi yoki bazaviy ko'rsatkichlarga ma'lumotlarni jo'natish uchun ishlatiladi.
3. Energiya samaradorligi: WSN-lar o'zlarini batafsil quvvatlandirish va boshqarish imkonini beradigan energiya samaradorliq prinsiplari bilan ishlaydi. Bu muhimdir, chunki kichik o'lchamdagi batafsil boshqariladigan sonsorlar kuchli energiya iste'mol qiladigan tizimlardan iborat bo'lishi mumkin.
4. O'zlashtirish: WSN-lar o'zlarini o'zlashtirish imkonini beradi, ya'ni avtonom holatda ishlayadigan tizimlar hisoblanadi. Ular o'zlarini o'zlashtirishlarini o'zaro munosabatlarga qarab o'zlashtirish, ma'lumotlar to'plab, o'zaro axborot almashish va boshqa vazifalarni bajarish imkoniyatiga ega bo'lishi mumkin.
5. Ma'lumotlar analizi: WSN-lar to'plangan ma'lumotlarni analiz qilish va uni ma'nosi bo'yicha qaror qabul qilish imkonini beradi. Ular muhim ma'lumotlarni to'plab, o'zaro almashish va ma'lumotlar bazasiga yuborish orqali ma'lumotlar analizini amalga oshirish uchun ishlatiladi.
Simsiz sonsor tarmoqlari turli sohalar uchun muhimdir, masalan, ekologiyaviy monitoring, texnikaviy monitoring, soha xavfsizligi, smart shaharlar, tarbiyaviy sohalarda monitoring va boshqalar. Ular energiya samaradorligi, o'zlashtirish va kichik o'lchamdagi sonsorlar yordamida ma'lumot to'plash va analiz qilish imkonini beradi.

Xulosa
1. IPv6 protokoli: IPv6 (Internet Protocol version 6) internet tarmoqlarida IP manzillarini belgilash va uzatmalarni ta'minlash uchun ishlatiluvchi bir protokoldir. Ushbu protokol IPv4'ning o'rniga kelgan, chunki IPv4 IP manzillarining tugaganligi va manzil ehtiyojlarining o'sishi sababli manzil ehtiyojlarini qondirishga yordam beradi. IPv6 protokoli 128-bitlik manzillar yordamida ma'lumot almashish imkonini beradi, bu esa IPv4'ning 32-bitlik manzillariga nisbatan katta o'sishdir.

2. IPv4 va IPv6 protokollari va ularning paket strukturalari:

- IPv4: IPv4 paket strukturasida 32-bitlik manzil (4 bayt), to'plam (protocol) maydoni, cheksum maydoni, to'plam uzunligi, IP manzilining o'lchami, fragmentatsiya bilan bog'liq ma'lumotlar va boshqa maydonlar mavjud.
- IPv6: IPv6 paket strukturasida 128-bitlik manzil (16 bayt), to'plam maydoni, cheksum maydoni, to'plam uzunligi, trafik sinfi, hop limiti, manzil ehtiyojlari, boshqa maydonlar va kengaytma maydonlari mavjud.

3. IPv4 va IPv6 protokollarining imkoniyatlarini taqqoslash va tahlil qilish:

- IPv4 imkoniyatlari: IPv4 tarmoqlari keng tarqalgan va juda keng doirada ishlatiladigan protokoldir. Uning imkoniyatlariga misol sifatida IP manzillari, NAT, IPv4 masqaralash, qisqa masqaralash, DHCP, ICMP, routing protokollari (masalan, RIP, OSPF), IPsec va boshqa xususiyatlar kiritiladi.
- IPv6 imkoniyatlari: IPv6, IPv4'ning muammolarini hal qilish, manzil ehtiyojlari uchun barcha ehtiyojlarini qondirish va internetga keng kirishni ta'minlash uchun yaratilgan. Uning imkoniyatlariga misol sifatida kengaygan manzillar, avtonomlik, IPsec integratsiyasi, yorqinlikli multicast, otomatik konfiguratsiya (misol uchun, SLAAC), ICMPv6, QoS, routing protokollari (masalan, OSPFv3, BGP), mobil IPv6 va boshqa xususiyatlar kiritiladi.

4. Klient-server arxitekturalari: Klient-server arxitekturasi, dasturlash va tarmoqlash sohasida keng ishlatiluvchi bir modeldir. Ushbu arxitekturada, server kompyuter yoki tizim, xizmat ko'rsatuvchi bo'lib, klientlar esa server bilan aloqada bo'lib, xizmatlarni so'raydi va o'lchab beradi. Klientlar serverdan ma'lumotlarni olish, saqlash, tahrirlash va boshqarish uchun so'rovlar yuborishadi, server esa so'rovlarni qabul qilib, javobni yuboradi va xizmatlarni taqdim etadi. Bu arxitektura boshqaruv tizimlari, veb-serverlar, bazalar, elektron pochta xizmatlari va boshqa tizimlarning asosiy modeli sifatida ishlatiladi.

5. Tarmoqni boshqarish: Tarmoqni boshqarish, tarmoq tizimlarini, resurslarni, qurilmalarni, xavfsizlikni va ishga tushirishni boshqarish jarayonlarining barchasini o'z ichiga oladi. Tarmoqni boshqarish tizimi, tarmoqni konfiguratsiya qilish, tarmoq yo'nalishlarini boshqarish, tarmoq xavfsizligini ta'minlash, trafikni boshqarish (masalan, routing va switching), tarmoq monitoringi va ma'lumotlarni to'plash, tarmoqni tashqaridan kelgan xavfsizlik hujjatlari va boshqalar kabi jarayonlarni o'z ichiga oladi.

6. Simsiz sonsor tarmoqlari: Simsiz sonsor tarmoqlari (Wireless Sensor Networks, WSN) kichik, simsigina bog'langan va iste'mol qilishga mo'ljallangan tarmoq tizimlari hisoblanadi. Ular muhim ma'lumotlarni to'playdi, ma'lumotlar o'zaro almashish va boshqa vazifalarni bajarish uchun ishlatiladi. WSN-lar keng doirada yotuvchi yoki egri yotuvchi muhitlarda ishlatiladi. Ular energiya samaradorligi, o'zlashtirish va kichik o'lchamdagi sonsorlar yordamida ma'lumot to'plash va analiz qilish imkonini beradi. Bu tarmoqlar ekologiyaviy monitoring, texnikaviy monitoring, soha xavfsizligi, smart shaharlar, tarbiyaviy sohalar va boshqalar uchun muhimdir.