TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari
Yüklə 3,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
58 turoloji araşdırmalardan sonra üzə çıxmışdır. Çağdaş audiovi zual sənət, sanki, bir şüarı səsləndirir: “Gonbul, kasıb eybəcərə çevrilmək istəyirsənsə, doğ!”. “Gözəl və Qorxunc” cizgi filmində isə mütəxəssislər 25ci kadr müşahidə ediblər. Bu kadrda gonbul, çoxuşaqlı, kasıb ana görünür. Hətta cizgi film yaradıcıları bir az da qabağa gedərək, qadağan olunmuş fəndlərdən belə istifadə edir. Bildiyimiz kimi, kinosənayedə 25ci kadr effekti qadağan olunub (449). Buna görə hətta bəzi ölkələrdə cinayət məsuliyyəti tətbiq edilir. 25ci kadrı gözlə görmək olmur, amma o, ani effektlə şüara müəyyən bir informasiyanı həkk edir. Bu subliminal effekt qadın ları ana olmaqdan yayıındırmağa yönələn təbliğata işləyir. “BBC WorldWid” 365 seriyalı “Telepuziklər” cizgi filmini 120 ölkədə yayımlayıb. Zahirən, guya, öyrədici görünən bu cizgi filminin cin si bəlli olmayan qəhrəmanları cəmiyyətə hansı sosial mesaji yol layırlar? Onların şit hərəkətləri və bunun cəzasızlığı, hansı cinsə mənsub olduqlarının bilinməməsi, guya, oğlan olanın qız ətəyi geyinməsi, digərlərinin “Sən nə qəşəng qız oldun” deməsi və buna oxşar sonsuz nümunələr filmin xoşməramlı olmasını şübhə altına alır.
Televiziya yeni mədəniyyət yaratmaqla, yeni obrazlar təqdim et məklə onları həlledici simaya çevirir. Yeni nəsil qlamur aparı cıların nə mahiyyəti, nə şəxsiyyəti heç kəsi düşündürmür, məhz qlamur mahiyyət yaradır və bu parlaqlıq göz qamaşdırır. Seyrçi bu qlamurdan geyim tərzi, saç düzümü, makiyaj və s. köçürərək onlar kimi olmağa çalışır. Çağdaş televiziya məkanında bir neçə qlamur qadın obrazı seyrçiyə təqdim olunur. “Zoluşka”– həyatın dibindən gəlib ulduz olmuş bir obraz; “Qadınana”– özünün və uşaqlarının həyatını öz istədiyi kimi qurmaq istəyən bir obraz; “Qadınavantürist” – kişilər kimi macəralara qoşulan, işdən iş çıxaran obraz; Seyrçilərə təqdim olunan qlamur kişi obrazları: “Aşina”– qəhrəman; bu, əslində, superqəhrəmandır; “Qəddar kişi”– qəzəbli, hirsli və xeyirxah olmayan intellektli obraz;
“Meşşan”– daha çox hisslərdən məhrum olan, dayaz, şit danı şaraq maraqlı və intellektual görünmək istəyən obraz. Televiziya postfolklor yaradır. Postfolklorsa özünün qəhrə man larını – teleobrazları təqdim etməklə identifikasiya basmaqəliblərini sərgiləyir. Nəticədə hər kəs bu qəhrəmanlara oxşamaq istəyir, real həyatdan ayrılır və bu həyatın gözlənilməzliklərinə duruş gətirə bil 59 mir. Bu – depressiya, stress, diskomfort yaradır. İnsan özünü daha çox vakuumda hiss etməyə başlayır. Postfolklor təkcə obrazları deyil, həm də davranış münasibət ləri sistemini idarə edir. O, sosial realların bütün parametrlərini təq dim edir və bunun çərçivələri insanın sonrakı davranışlarını tənzimləyir. Postfolklor özünün ifadələrini və dilini yaratmaqla texniki, o cümlədən, əcnəbi sözlərin qarışığından yeni ünsiyyət leksikonu ortaya qoymuş olur. Televiziyanın gücündən istifadə edərək postfolklor öz qəhrəmanlarını aləlvan, olduğundan gözəl və ancaq müsbət tərəfləri ilə təqdim etdiyi üçün xüsusi çalarlar la sevdirə bilir. Folklor tövsiyə və ya forma təqdimatı idisə (yas mərasimi, toy, uşağa baxmaq və s.) postfolklor daha çox diktə edir. Burada isə hər bir fərd iştirak etməklə öz yozumunu təqdim edə bilməz. Fərdin nə düşünməyə, nə də öz təfsirini verməyə imkanı qalmır. Beləliklə, hər şey onun üçün hazır təqdim olunur. TV hazır evdar qadın, ana, bacı, qayınana modelini biçib istifadəyə verir, hər kəs onu “əyninə geyinir” və bütün yaşam tərzini bunun əsa sında qurur. Televiziyanın personajları bizim etmək istədiyimiz bir çox əməl lə rə əl ata bilir. Bəzən bizim edə bilmədiyimizə də cəsarətlə əl atır. İnsanı çərçivəyə salan mənəvi qadağalar teleobrazlar üçün mövcud deyil. Telepersonaj xəyanət edir, sevgi macəraları yaşayır, rəhbərini söyür və s., seyrçi həvəslə bu kimi epizodlara baxır. Ekran qarşısın da oturan seyrçi öz etmək istədiyini telepersonajın ifasında görüncə həzz alır və bu həzzə görə olan cəzasızlıq telepersonajı daha çox sevdirir. “Nə yaxşı etdi”, “Nə yaxşı dedi” təskinliyi ilə telepersonaj seyrçinin dostuna çevrilir (116). TV baxışın emosional tərəfini daha da şiddətləndirən kollektiv seyrdir. İdman yarışına, qorxu filminə baxanda yaranan kütləvi emosiya tək baxanda yaranmır. Bu, teleob razın taleyini izləyincə də baş verir. Seyrçi kollektiv surətdə baxanda gördüyünə, ondan alacağı həzzə, sanki, şərik axtarmaqla əməlinə haqq qazandırmış olur. TVnin emosiyalarla oynayaraq obrazlarını seyrçinin şüuraltı istəklərinə uyğun hərəkət etdirməsi seyrçiləri yo luxdurur və informasiya infeksiyası yaradır. Seyrçi yoluxaraq tele viziyada gördüyü obraz kimi yaşayır, düşünür, onun əldə etdiyinə çatmaq istəyir. Bu infeksiya daha çox TVyə baxan insanları yolux durur. Onun təsir gücünə uşaqlar, qocalar daha tez düşür. Serialların uzunuzadı olması teatr və kino şərtiliyindən fərq lə nən teleşərtilik modelini ortaya qoyur. Seyrçi serial şərtiliyini gerçək kimi qəbul edir. Uzunuzadı söylənən yalanın gerçək kimi qavranılmasına bənzəyən bu proses teleyaşam tərzi yaradır. Seyr 60 çinin özünü teleqəhrəmana uyğunlaşdırması prosesi teleproq ramda emosional iştirakını təmin edir. Seyrçi ona daha yaxın olan qəhrəmanı sevir, onun kimi olmaq istəyir. TVnin empatiyası, yəni “bunu biz etsəydik, bu qədər həzz almazdıq” hissi gözlənilməz sonluqla, situasiyanı anlamadığı təqdirdə seyrçiyə daha qüvvətli təsir edir. Əgər seyrçi finalı və situasiyanı qəhrəmandan çox bi lərsə, empatiya zəif olar. İdman yarışı və komediya daha empa tikdir. Seyrçi özü idmanda olsa və ya gülməli vəziyyətə düşsə, telebaxışdan aldığı həzzi ala bilməz. Eyni zamanda, idman yarışı na təkrar baxmaq mümkün deyil. Komediyaya isə təkrar baxmaq mümkündür. Çünki oradakı qəhrəmanlar artıq seyrçiyə doğmala şıbdır. Reklam arakəsimləri və görüntü keyfiyyətsizliyi empatiya prosesini zəiflətdiyindən daha çox üstünlük videoyazı formasında baxışa verilir. İlk baxışda TV ətrafda baş verənləri işıqlandıran, informasiya bu raxılışlarında bu gün olanları təqdim edən vasitə hesab olunur. Komediyada müxtəlif təbəqələrin dəyərləri, həyat tərzləri; melod ramda məişət özəllikləri, cinayət hadisələrinin göstərilməsi, kamil olmayan həyatın təsiri; reklamda isə tələb və arzuların ifadəsi baş verir. Yəni, televiziya həyat gerçəkliklərinin müxtəlif spektrlərinıi inikas etdirir. Amma informasiya buraxılışlarında hansısa xəbər önə çıxmazsa, xüsusi vurğulanmazsa seyrçi onu əhəmiyyətsiz sa yar. Komediya göstərənlər detalları həyatdan götürür, o cür olur. Melodramın toxunduğu məsələ isə seyrçini sonradan maraqlan dıraraq onun diqqətini çəkir. Seyrçi cinayət hadisələrinə baxdıq ca həyatın amansızlığına inanır. Reklamsa tələbatın elə tərəflərini açır ki, seyrçi bu barədə heç zaman düşünməyib. Bununla da TV ayrı ayrı janrlardan bir həyat mozaikası qurur. Riçard Hari sin təbirincə desək, TV dünyanı qurur, seyrçi isə onu reallıq kimi qəbul edir. Yuxarıda söylənilənlərdən belə qənaətə gəldik ki, te leviziya gerçəyi əks etdirmir, özü gerçək qurur və seyrçini buna inandırır. Bu irreal dünya elə reala çevrilir ki, bir müddətdən sonra seyrçi onu adi gerçəkdən ayıra bilmir. Seyrçi TV şərtiliyini anlayır. O bilir ki, gördüyü gerçək deyil, burada şərtilik var. Lakin tədricən şərtilik sərhədləri silinir, TV görüntü yaddaşlarda gerçək kimi qa lır. Televiziya öz obrazları vasitəsilə insanı reallıqdan ayırır, onu uydurulmuş dünyanın sakini edir və yeni qaydalar yaradır. Bu qaydalar adətlərdən xeyli fərqlənir. Xalqlar sürətlə qloballaşırlar. Daha mental fərq, adət fərqi nəzərəçarpacaq dərəcədə olmur və M. Makluenin “qlobal kənd” modeli artıq gerçəyə çevrilir.
Yüklə 3,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|