Telman orucov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
286 etdirdi. Yeni münasibətin təməlini isə Böyük Aleksandrın özü qoyurdu. Suriyanı, Palestinanı və Misiri işğal etdikdən sonra o, misir faraonunun ənənəvi titulunu qəbul etdi. Onu artıq Amonun oğlu kimi salamlayırdılar, bu yunanlara görə Zevsin oğlu adlanmağa bərabər idi. Yeni “faraon” Misirdə öz adını əbədiləşdirən Aleksandriya şəhərini saldı və bu şəhər Misirin yunan inzibati paytaxtına çevrildi. Aleksandr Asiyada işğal etdiyi ərazilərdə 70-dən artıq şəhərin əsasını qoymuşdu. Üçüncü hadisə isə ondan ibarət idi ki, Hindistandan geri döndükdən sonra Aleksandr Suzada on min nəfər öz döyüşçüsünün yerli qızlarla evləndirilməsi mərasimini keçirdi. O, özü də Baktriya zadəganının qızı Roksana ilə ailə qursa da, bu vaxt ikinci dəfə, Daranın qızı Statiraya evləndi. Böyük Aleksandr bu tədbirdən daha uzağa gedən məqsədlər güdürdü, o, Qərblə Şərqi yaxınlaşdırmaq üçün digər mühüm işlərlə yanaşı bu vasitədən də faydalanmaq istəyirdi. Böyük Aleksandr tarixdə ən müəmmalı böyük şəxsiyyətlərdən biridir. O, Homerin daim özü ilə gəzdirdiyi “İliada”sındakı qəhrəman döyüşçü Axillesi təqlid etməyə çalışırdı. Faraon kimi isə, o, Misir ənənələrinə görə yaşayan allah idi və hətta yunan şəhərlərinə təlimat göndərmişdi ki, “onu allah kimi tanısınlar”. Aleksandr ümumi bəşəriyyət idealına inanırdı. Ona görə də 324-cü ildə yerli qadınlarla öz döyüşçülərinin kütləvi qaydada evlənmə şənliyini təşkil etmişdi. Özünü Böyük Çar adlandırır və tələb edirdi ki, təbəələri onun qarşısında perslərə məxsus olan qaydada təzim etsinlər. O, pers paltarı geyinirdi, perslərdən inzibatçılar kimi istifadə edirdi və yerli gəncləri Makedoniya hərbi metodları qaydasında məşq etdirirdi. Aleksandr hiss edirdi ki, makedoniyalıların, yunanların, perslərin idarəedici bir sinifdə əriməsinə ehtiyac vardır və güman edirdi ki, bu, onu belə nəhəng imperiyaya uğurla nəzarət etməyə qadir edəcəkdir. O, özünün böyük dövlətində, nəhəng imperiyasında bütün təbəə xalqları partnyorlar kimi birləşdirmək istəyirdi. Bu isə köhnə düşmənçiliyi unutdurmağa kömək edəcəkdi. Ona görə də, o, narazı Makedoniya veteranlarını vətənə yola salmışdı. Bütün bu yeni, böyük əhəmiyyət daşıyan tədbirləri, əməlləri ilə Böyük Aleksandr özünü sözün həqiqi mənasında yunanların təbirincə “kosmopolit” adlanan ilk dünya vətəndaşı kimi təsdiq etmişdi. Ondan altı əsr sonra Roma imperatoru olan, böyük filosof Mark Avreli də özü barədə bu cəhəti vurğulayaraq demişdi ki, “Bir Antonin kimi mən Roma vətəndaşıyamsa, bir insan kimi dünya vətəndaşıyam”. Beləliklə, Aleksandr fəthlərindən az əhəmiyyət kəsb etməyən yeni era, Ellinistik era yaratdı. Onun imperiyasının miqyasını ötüb keçənlər oldu, Roma imperiyası Aleksandrın imperiyasından iki dəfə, Çingiz xanın imperiyası isə dörd dəfə böyük idi. Lakin bir çox yeni ideyaları təcəssüm edən Ellinistik eranın banisi kimi dünya tarixində heç kəs onunla müqayisə oluna bilməz. Ellinistik yunan sözü olub “yunanları təqlid etmək” mənasını verirdi. Bu erada yunan dili və ideyaları qədim Yaxın Şərqin qeyri-yunan dünyasına yayıldı. Persiya monarxiyası Aleksandr tərəfindən məhv edildikdən sonra yunan-Makedoniya idarəçiliyi nəhəng əraziyə genişlənmişdi. Bu, yunan mühəndisləri, intellektualları, tacirləri, əsgərləri və inzibatçıları üçün münbit şərait yaratdı və heç də nəticəsiz qalmadı. Onun yeni imperiya görüşləri, heç şübhəsiz, yoxa çıxmadı, sonralar romalıları ilhamlandırdı və onlar əslində Aleksandr irsinin varislərinə çevrildilər. 287 Aleksandr həm də böyük mədəni irs qoyub getmişdi. Yunan dili, incəsənəti, arxitekturası və ədəbiyyatı bütün Yaxın Şərqə yayılmışdı. Ellinistik eranın şəhər mərkəzləri, onlardan çoxunun əsası Aleksandr və onun varisləri tərəfindən qoyulmuşdu, yunan mədəniyyətinin başqa xalqlara nüfuz etməsi üçün tramplin rolunu oynadı. Yaradılan şəhərlərin və hərbi koloniyaların sakinlərinin çoxu yunan muzdlularından ibarət idi. Yunanlar öz mədəniyyətini Şərqə yayanda, onlar həm də Şərqin təsirinə məruz qalırdılar. Beləliklə, Aleksandrın irsi Ellinistik dünyanın möhürlərindən birinə çevrildi. Bu isə fərqli mədəniyyətlərin görüşməsi və bir-birinə nüfuz etməsi idi. Aleksandr tarixdə ilk və bəlkə də son dəfə olaraq öz dövrünün daha sivilizasiyalanmış Avropasını (Yunanıstanı) və Asiyanın böyük bir hissəsini – həm iqtisadi, həm də mədəni cəhətdən birləşdirməyə səy göstərmişdi. Onun vaxtsız olümü bu möhtəşəm layihənin həyata keçməsinə ciddi maneəçilik törətdi. Onun imperiyası bir neçə dövlətə parçalandı. İmperiyadan əsər-əlamət qalmadı, onun yerində Makedoniya, Selevkid dövləti, Perqamın Attalid çarlığı və Ptolomeylərin hökmranlığı altında Misir monarxiyası meydana gəldi. Onun varisləri olan diadoxlar təkcə öz sələflərini deyil, imperiyanı da qəbirə gömdülər. Blez Paskalın Kleopatra barədə dediyi sözlərdən istifadə edərək qeyd etmək olar ki, Aleksandrın varislərinin burnu bir qədər gödək olsaydı, yəqin ki, ən azı birləşdirdiyi ərazilərdə Avropanın və Asiyanın sifəti tamam başqa cür olardı. Qərbin və Şərqin münaqişələrlə naxışlanmış münasibətinə son qoyular və onlar birgə yaşanılan həyatın üstünlüklərini və mədəni ziyafətinin zənginliyini daha uzun müddət və böyük həzzlə dadmış olardılar. Lakin bədbəxtlikdən Makedoniya ordusunun hərbi liderlərini heç də Qərblə Şərqin bir-birinə nüfuz etməklə inkişaf etmiş yeni sintezini qoruyub saxlamaq deyil, hakimiyyət uğrunda mübarizə daha çox cəlb edirdi. Bu parçalanmaya, bölünməyə baxmayaraq ellinistik şəhərlər qeyri-yunan dənizində yunan mədəniyyəti adaları olaraq qaldılar. Bu vahədən ətrafa gur energetika şüaları yayılırdı. Eranın yunan şəhərləri ellinistik mədəniyyətin Yaxın Şərqdə, həmçinin müasir Əfqanıstan və Hindistan kimi uzaq ərazilərdə baş hərəkətverici qüvvə rolunu oynadı. Bizim eranın IX-XII əsrlərində də çoxtərəfli islam və ya əl-Əndəlus mədəniyyəti İspaniyada da məhz bundan geri qalmayan və əyani nümunələri ilə Avropanı sivilizasiyalanmağa çağıran bir rol oynadı. Bu proses həmçinin şəhərlərin çiçəklənməsində mühüm rol oynayırdı. İki baş ticarət yolu Aralıq dənizi ilə Şərqi birləşdirirdi. Mərkəzi marşrut başlıca rol oynamaqla, dəniz vasitəsi ilə Hindistanı İran körfəzi ilə, Dəclə çayı vasitəsi ilə isə Babil şəhərini əvəz edən Selevkiyanı birləşdirirdi. Çox müxtəlif adda əmtəələrlə ticarət aparılırdı. İspaniyadan qızıl və gümüş, Kiçik Asiyadan duz, Makedoniyadan meşə materialı, Tirdən al qırmızı boya, Hindistandan ebonit, qiymətli daşlar, fil sümüyü və ədviyyat, Ərəbistandan ətirli maddələr, Trakiyadan, Suriyadan və Kiçik Asiyadan qullar, Suriyadan və Kiçik Asiyanın qərbindən yaxşı şərablar, Afinadan zeytun yağı, həmçinin başqa ölkələrdən bir sıra ekzotik mallar gətirilirdi. Ən başlıca ticarət isə həyat üçün təməl əhəmiyyət daşıyan ərzaqla – taxılla aparılırdı. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|