Telman Orucov
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
1865-ci ilin 9 aprelində isə Vətəndaş müharibəsi Şimalın qələbəsi ilə yekunlaşdı. Cənubluların ordu generalı Li Virciniya ştatının Appomatoks şəhərində öz əsgərləri ilə birlikdə Şimal ordusunun generalı Qranta əsir düşdü. ABŞ-da Vətəndaş müharibəsi 4 il çəkdi. 1864-cü ilin yazında general Qrant şimallıların ordusunun baş komandanı təyin edilmişdi və tezliklə iri qüvvələrin başında Cənuba hücum etməyə başladı. Onun qoşunlarının iki ay ərzində 60.000 adam itirməsinə baxmayaraq, o, cəsarətlə irəli gedir, Cənubun paytaxtı Riçmonda yolu açmaq istəyirdi. Şimallılar Cənubun mühüm rayonlarına sahib olduqdan sonra general Li Riçmondu təhvil verib, Qərbə doğru geri çəkildi. Bir həftə sonra isə, 9 aprel 1865-ci ildə Appomatoksdakı məhkəmə binasında təslim olduğunu elan etdi. Hələ müharibə gedəndə Linkoln ayrılmış ştatların ittifaqa qayıtmasının ən yumşaq şərtləri ilə razı idi. O, ABŞ Konstitusiyasını qəbul edən bütün cənublulara amnistiya verilməsini, seçicilərin heç olmazsa onda birinin konstitusiyaya sədaqət andı içdiyi və qul sahibliyinin ləğv edildiyi Cənub ştatlarında hökumətin azad seçilməsi hüququnu nəzərdə tuturdu. Lakin cənubluların ordusunun təslimindən bir həftə sonra Linkoln öldürüldü. 14 aprel 1865-ci ildə dramatik aktyor Con Uilks But, öz lojasında oturub, teatr tamaşasına baxan Linkolnu tapançadan atılan atəşlə vurdu və səhərisə günü 55 yaşlı prezident oldu. Linkoln kasıb fermer ailəsində doğulmuşdu. Amerikalılar onu «özü özünü yüksəldən» adamın nümunəsi hesab edirdilər, çünki o, hər şeyi öz zəhməti ilə qazanmışdı. Gəncliyində o, çox sənətləri sınamışdı, yer ölçən, anbardar, meşə qıran, poçt qulluqçusu işləmişdi. Vəkil olmaq arzusu ilə hüququ öyrənmişdi. Mürəkkəb imtahanı verib, İllinoys ştatında vəkillik praktikası ilə məşğul oldu. 6 il ərzində ştatın qanunvericilik məclisinin üzvü işlədi. İki il isə ABŞ Konqressinin üzvü oldu. 1856-cı ildə o, fəal siyasi fəaliyyətə başladı, Respublika partiyasının yaradılmasında iştirak etdi və onun sıralarında Amerikada qul sahibliyinə qarşı mübarizə apardı. Bu məsələ barədə o, öz mövqeyini dəqiq müəyyənləşdirdi: qul sahibliyi əxlaqa ziddir və ona görə də onu ləğv etmək lazımdır. Linkoln Cənub ştatlarının qul sahiblərinin nifrətinə səbəb oldu, onların iqtisadiyyatı milyonlarla qulun əməyi üzərində dayanırdı. Linkolnun 1860-cı ildə səs çoxluğu ilə ABŞ prezidenti seçilməsi Cənub ştatlarını ayrılmağa və Konfederasiya yaratmağa həvəsləndirdi. Cənub ştatlarının ayrılması və prezidentin qul sahibliyi barədə kompromissiz mövqeyi Vətəndaş müharibəsinə gətirib çıxardı. Müharibə isə şimallıların müvəqqəti uğursuzluqlarından sonra Cənub ordusunun məğlubiyyəti ilə başa çatdı. ABŞ Konqressi 1866-cı ildə vətəndaş hüquqları haqqında qanun qəbul etdi, buna görə ABŞ-da doğulmuş bütün sakinlər vətəndaş hüquqlarına yiyələnirdi. Qanun həm ağlara, həm də rəngli dərisi olan amerikanlara şamil edilirdi. Lakin ölkənin doğma sakinləri olan hindular rezervasiyalara sıxışdırılmaqla, hüquqi qarantiyadan məhrum idilər. Bu qanunun Konstitusiyaya uyğun olmasına şübhələr meydana gəldiyinə görə, Konqress Konstitusiyaya 14-cü əlavəni qəbul etdi, bu əlavə vətəndaş hüquqları haqqında qanun üçün hüquqi əsas sayılırdı. Abraham Linkolnun və abolisionistlərin səyləri ABŞ-da qulların azad vətəndaşlara çevrilməsinə şərait yaratdı, lakin qara dərililərə qarşı ayrı-seçkilik, seqreqassiya hələ bir əsrə qədər davam etdi. Martin Lyuter Kinqin başçılıq etdiyi hərəkat zəncilərin bütün vətəndaş hüquqlarından sərbəst istifadəsi üçün mövcud maneələrin aradan qaldırılmasında mühüm rol oynadı, zəncilərə qarşı kütləvi haqsızlıqlar, Ku-kluks-klan cəmiyyətləri və Linç məhkəmələri birdəfəlik tarixin arxivinə verildi. Dünyanın ən demokratik ölkəsi hesab edilən Amerika Birləşmiş Ştatları öz üzərindəki bu qara ləkədən azad olmağı da bacardı. 2008-ci ildə isə ilk dəfə qara dərili hüquqşünas, senator Barak Obama ABŞ prezidenti seçildi. Yəqin ki, yarım əsr əvvəl belə bir hadisənin baş verəcəyi ən fantastik bir arzuda belə öz əksini tapa bilməzdi. Yəhudilərin taleyinin qara səhifələri Yəhudilərin acı taleyi barədə ilk hekayətə Bibliyanın – «Qədim vəsiyyətin» «Çıxma» («İsxod») kitabında rast gəlirik. Burada qədim yəhudilərin Misir əsirliyindən dramatik qaydada azad olunmasından bəhs edilir. Onları məcburi əməklə məşğul olmaq üçün fironun məmurları qovub buraya gətirmişdilər. “Çıxma” onu nəql edir ki, guya israilliləri azadlıqdan məhrum etməyə görə Misir, allah Yahvenın iradəsi ilə ardıcıl olaraq ilanların, qurbağaların, ağcaqanadların, milçəklərin və çəyirtkələrin basqınına məruz qaldı. Ona mal-qaranın qırılması, dolu vurması, suyun korlanması, taun xəstəliyi, Günəşin batması göndərildi. Bütün bunlardan sonra firon yəhudiləri azad etməkdən imtina etdi, onların başçısı Moisey Misir üçün yeni cəza baş verəcəyini xəbər verdi – ölkədə bütün ilk doğulan oğlan uşaqları öldürüləcəkdi. Qədim yəhudilərin bu hadisəyə hazırlaşması Pasxanın bayram edilməsinin başlanğıcını qoydu. Bibliyada deyilir ki, «Firon gecə özü, bütün qulları və bütün Misir oyandı və Misir torpağında böyük ağı səsləndi, çünki elə bir ev yox idi ki, orada ölən olmasın. (Firon) Moiseyi çağırtdırıb dedi: İsrail oğlanları, mənim xalqımın arasından çıxıb gedin, özünüzün xırda buynuzlu və iri buynuzlu mal-qaranızı götürün gedin və mənə xoşbəxtlik diləyin. Moiseyin sözlərinə İsrail oğlanları əməl etdilər və misirlilərdən gümüş və qızıl şeylər xahiş etdilər və onlar da bu şeyləri yəhudilərə verdilər». Mövcud olan 12 yəhudi tayfası öz əleyhdarları ilə mübarizədə qalib gəldikdən sonra filistinlilərə hədə gəlmələrini davam etdirdilər. Yəhudilər Yahve kultuna – vahid monoteist dinə arxalanırdılar. B.e.ə. 1012-ci ilə yaxın onlar Saulun rəhbərliyi altında birləşdilər və vahid dövlət yaratmağa başladılar. Onun varisi çar David b.e.ə. 1004-cü ildə ilk yəhudi dövlətinin əsasını qoydu. Bu dövlət mərkəzi idarəetməyə, muzdlu qoşuna malik idi və geniş tikinti işləri aparırdı. Bütün bunlar böyük xərclər tələb edirdi. Çar Solomon öldükdən sonra isə dövlət iki çarlığa – İsrail və İudeya çarlıqlarına parçalandı. B. e. ə.605-ci ildən Babilistanın çarı olan II Nabuhodonossor işğal siyasətinə başladı. B.e.ə. 587-ci ildə yarım illik mühasirədən sonra İudeyanın baş şəhərini tutub, onu tamamilə dağıtdı. Yerusəlimi məhv edilməsinə bəhanə isə iudeylərin babilistanlılara qarşı üsyanı olmuşdu. Babilistanlılar Yerusəlimi tutduqdan sonra sərt tədbirlər gördülər ki, mümkün Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|