Terminlarning shakllanishi. Eski turkiy terminologik tizimdagi arabcha, fors-tojikcha o’zlashmalar

IV. Qavm, qarindoshlik anglatuvchi nomlar:
Qayaš- qarindosh, oğuš- "qarindosh", nasl- avlod, ammuzada- amakining o’g’li, jadd- bobo
Boshqa qardosh turkiy tillar singari o'zbek adabiy tili uchun ham so 'z o'zlashtirish xarakterli hisoblanadi. X I asrga oid m anbalarda qo'llanilgan o'zlashm alarning kirib kelishida fors-tojik va arab tilidan o'zbekchaga qilingan badiiy tarjim alarning roli sezilarlidir. Fors tili bu davrda m a’muriy, huquqij', tijoriy, ilmiy. diniy tushunchalarni ifodalovchi sharq tillari so'zlarining o 'zb ek adabiy tiliga o'zlashishida vositachi vazifasini bajargan.
Umuman, turkiy tillar leksikasidagi chet so'zlarni ikki guruhga taqsim lab tahlil etish m aqsadga muvofiq:

• qadimiy (islom gacha bo'lgan) davr. Bunga sanskritcha, sug'dcha va xitoycha unsurlar xos

2) nisbatan yangi (islom ham da mo’g’illar istilosidan keyingi) davr. Bu davrda turkiy til so’z boyligidan arabcha, fors-tojikcha va m o'g'ulcha o ‘zlashm alar jrrin egallaydi.
.

Sart istilohi ilk bor “Qutadg’u bilig” da savdogar ma’nosini anglatgan. “Devon” da ham ayni semani anglatgan. Mazkur leksema o'rganilayotgan manbada “o'troq aholi”ga nisbatan ishlatilgan.
Kamfora o’tkir hidli, rangsiz kristal modda” ma’nosidagi kafur so‘zi ilk bor Yusuf Xos Hojibning -'Qutadg'u bilig-’ asarida qo’llanilgan. Rabg’uziy asarida ham shu ma’noda.
“Qisasi Rabg’uiziy” asarida sanskrit tilidan kirib kelgan quyidagi o’zlashmalar qo'llanishda bo’lganligmi ko’rsatdi
Sug‘dcha o‘zlashmalar.
Ajun so‘zi “dunyo, borliq” ma’nosida keltirilgan: Ozga surat tiizdi ajun icrd ilkidin Terrain ilk marotaba Turfon matnlarida "mavjudlik, borliq” semasida ifodalangan.
Nahid Quyosh sistemasidagi katta sayyoralardan birining nomini anglatgan:

—A.Reformatskiy

“…terminlar – bu maxsus so’zlardir.”

Rahmat!

Savollaringiz bormi?

[e-mail]