Termiz davlat universiteti tarix fakulteti mamlakatlar va mintaqalar yo
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Mavzuning predmeti
. Ular orasida Xivada yashagan va xonlikda amalga oshirilgan iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy jarayonlarning shaxsan guvohi boʼlgan, Аbulgʼozi Bahodirxon1, Munis2, Ogahiy3, Bayoniy4, Komyobning5 ilmiy merosi muhim oʼrin egallaydi. Xorazm tarixnavislik maktabining asoschisi haqli ravishda Аbulgʼozi Bahodirxon hisoblanadi. Uning “Shajarayi turk”6 va “Shajarayi tarokima”7 asarlari Xiva xonligining XVI-XVII asrlar tarixini oʼrganishda muhim manba hisoblanadi. Uning asarlaridagi maʼlumotlar xonlikning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va etnik jarayonlari masalalariga tegishlidir. “Firdavs ul-iqbol” nomli asar muallifi boʼlgan Munis Xorazmiy Аbulgʼozi Bahodirxondan keyin Xorazm tarixini xronologik asosda yozgan yirik muarrix hisoblanadi8. Uning qoʼlyozmalari voqea va hodisalar bayoniga xolisona yoshdoshganligi hamda yoritilayotgan voqealarning haqqoniyligiga erishganligi bilan ajralib turadi. Munis tarixiy voqealar va Xiva xonlari shajarasini 1812 yilgacha yoritgan9. Muarrixning 1829 yilda vafot qilishi natijasida toʼxtab qolgan ishlarni jiyani Muhammadrizo Ogahiy davom ettirgan. Xiva xonligi tarixini toʼlaqonli yoritishga intilgan muarrixlar orasida shubhasiz Muhammad Yusuf Аbdulkarimbek oʼgʼli Bayoniy yuqori oʼrinlardan birini egallaydi. 1911 yilda Xiva xoni Аsfandiyorxon amaldor Аvazberdi eshon oʼgʼli Tolib xoʼja tavsiyasi bilan Bayoniyga buyuk Munis va Ogahiydan meros qolgan ishlarni davom ettirish hamda xonlik tarixini yangi avlod tushunadigan tilda yozishni buyuradi. Natijada 1914 yilda 16 bobdan iborat katta tarixiy asar yaratiladi8. Unda bashariyatning vujudga kelishidan tortib, to XX asr boshlarigacha boʼlgan davrda Xorazm zaminida roʼy bergan voqealar aks ettiriladi. Keyinchalik muallif oʼz izlanishlarini davom qildirgan boʼlsa–da, 1923 yildagi vafoti oqibatida, moʼljallagan rejalari amalga oshmasdan qolgan. Bayoniyning 508 varaqdan iborat “Shajarayi Xorazmshohiy” asari qoʼlyozmasini oʼrgangan akademik Muhammadjon Yoʼldoshev shunday deb yozgandi: “Bu asar bayonotining mukammalligi va haqiqiy materiallarning koʼpligi jihatidan Munis va Ogahiyning koʼp tomlik qoʼlyozmalaridan koʼp marta ustun turadi” |