Termiz Davlat Unversiteti Tabiiy Fanlar Fakulteti

2. Chetdan changlanish 
Tabiatda ko‘pchilik o‘simliklar kleystogamli gullar hosil qilsa (Yopiq gullaydigan gullar), ayrimla-
ri xaziogamli (ochiq gullovchi) gullar hosil qiladi. Masalan: yeryong‘oqda tuproq yuzasidan yuqori 
qismida xaziogamli gul hosil qilsa, tuproq ostida kleystogamli gul va meva hosil qiladi. 
O‘simliklarning o‘z-o‘zidan changlanishi Ch. Darvin tomonidan 27 yil davomida o‘rganilgan. Na-
tijada u shunday xulosaga kelgan: Chetdan changlanish nasil sifatini yaxshilanishiga olib keladi. 
Hashoratlar yordamida changlanuvchi o‘simliklar entomofil o‘simliklar deyiladi. O‘simliklarning 
hashoratlar yordamida changlanishi tabiatning eng muhim xususiyati hisoblanadi. Changlanishda asala-
ri, kapalak, pashsha, qo‘ng‘iz, chumoli va boshqa hashoratlar muhim rol o‘ynaydi. Nektar tarkibi 25-
95% suv, 3-72% glyukoza va tamli shakarga to‘g‘ri

• Entomofil: hasharotlar tomonidan changlatish
• Asalarilar, ari va vaqti -vaqti bilan chumolilar (Hymenoptera)
• Qo'ng'iroqlar (Coleoptera)
• Kapalaklar va kapalaklar (Lepidoptera)
• Chivinlar (Diptera)
• Zoophily: qushlar yoki yarasalar kabi umurtqali hayvonlarning changlanishi
• Qushlar (kalibrli qushlar, quyosh qushlari, o'rgimchak ovchilari, uy hayvonlari)
• Sutemizuvchilar (yarasalar, maymunlar, suvoqlilar, lemurlar, ayiqlar, quyonlar, kiyiklar, kemiruvchilar)
• Kaltakesaklar

Abiotik changlatish

• Anemofiliya: shamol orqali changlanish
• O'tlar (juda keng tarqalgan)
• Ko'pchilik ignabargli daraxtlar
• Ko'p bargli daraxtlar
• Gidrofil: suv bilan changlanish
• Suv o'simliklari

Barcha o'simliklarning changlanishining qariyb 80 foizi biotikdir. Abiotik changlanadigan turlarning 20 foizidan 98 foizi shamol, 2 foizi suv va quyosh ta'sirida.