58
1. Hansı qurğular avtomat adlanır?
2. Məişətdə rast gəldiyiniz avtomatlaşdırılmış qurğular hansılardır?
3. İstehsalatda avtomatlaşdırılma bizə nə verir?
4. Avtomat qurğulardan istifadə hansı hallarda daha məqsədəuyğundur?
5. Sən avtomat qurğuların hansı növləri ilə tanış oldun?
6. Avtomat nəzarət qurğuları hansı məqsədlə istifadə edilir?
7. Avtomat mühafizə qurğuları hansı funksiyanı yerinə yetirir?
8. Avtomat idarəetmə qurğuları hansı məqsəd üçün nəzərdə tutulub?
9. Avtomat tənzimləmə qurğuları hansı funksiyanı yerinə yetirir?
10. Avtomat qurğular hansı əsas elementlərdən ibarətdir?
Özünüyoxlama sualları
?
Avtomatlaşdırılmış qurğu, avtomat, texnoloji proses, avtomat laş
dırılmış qurğuların növləri, avtomatlaşdırılmış (nəzarət, müha
fizə, tənzimləmə, idarəetmə) qurğuları, diyircəkli yastıq.
Bu qurğunun əsas vəzifəsi çəndə olan mayenin miqdarı haqda məlumat
verməkdir. Bu avtomat qurğuda siqnal ötürücü üzgəcdir (6), gücləndirici –
ling (4) isə xüsusi qol (5) ilə üzgəcə bağlanmışdır.
Qabda mayenin səviy yə si nin dəyişməsi (artması və azal ması) hərəkətli
kontaktın (2) yerini dəyiş mə sinə (yuxarı və aşağı) səbəb olur. Mayenin müm
kün olan ən aşağı səviy yə sində kontaktlar (1 və 2) qa pa nır (qırmızı lampa
ya nır). Sə viyyə ən yük sək nöq təyə ça tanda, 2 və 3 kontaktları qapa nır (yaşıl
lampa yanır). Yaşıl və qırmızı lam pa ların işıq lanması çəndə suyun sə viy
yəsinin yüksək və ya alçaq olmasının gös təricisidir.
Belə qurğuların siqnal lampaları rahat yerdə quraşdırılır.
PRAKTİK İŞ
Aşağıdakı təsvirləri nəzərdən keçirin və bu qurğuların hansı avtomat
laşdırıl mış qurğu növünə aid olduğunu müəyyənləşdirin.
Saat
mexanizmi
Kompüterin
termoelektrik
modulu
Tikiş
maşını
Elektrik
sayğacı
Çap üçün deyil
ELEKTROMAQNİT RELE
VӘ ELEKTRİK ZӘNGİ
Elektromaqnit relenin iş prinsipi və quruluşu haqqında öyrənməmişdən
öncə elektromaqnitlərin nə olduğunu bilmək lazımdır.
Elektromaqnit nə deməkdir?
Yəqin ki, sizlərdən hər biri dəfələrlə maqnitin
mis marı, sancağı və metaldan hazırlanmış digər mə
mulatları necə özünə çəkdiyinin şahidi olub. Bu ona
görə baş verir ki, maqnit öz ətrafında maqnit sahəsi
yaradır. Amma maqnit sahəsi təkcə maqnitin ətrafın
da yaranmır. Onu həm də elektrik cərəyanı vasitə silə
yaratmaq mümkündür: əgər keçirici naqilə elek trik
cərəyanı verilsə, onun ətrafında mütləq maqnit sahəsi
yaranacaq (şəkil 1). Bu sahə yalnız cərəyan keçən
müd dətdə mövcud olur. Elektrik cərəyanı verilmə
sini dayandıran kimi maqnit sahəsi yox olur.
Bu sahə çox zəifdir. Onun gücünü əsaslı artırmaq üçün naqili spiral şək
lində burur, içliyə dolayır və yaxud metal milə – özəyə sarıyırlar. Daxi lin də özək
yerləşdirilmiş qarqara elektromaqnit adlanır. Elektromaqnit, daxi lin dən elektrik
cərəyanı keçəndə maqnit sahəsi yarada bilən qurğudur (şəkil 2).
Elektromaqnitin cəzbetmə qüvvəsi qarqaranın sarğılarının sayından və
sarğıdan keçən cərəyanın gücün dən asılıdır. Müxtəlif ölçülərdə və formalarda
elektromaqnitlər var. Onlardan
elek trik mühərriklərində, qaldırıcı
kranlarda, teleqraf və telefonlarda,
relelərdə, avtomat qurğu larda və
elektrik zənglərində istifa də edilir.
Elektromaqnit rele nədir?
Elektromaqnit rele (şəkil 3)
elə bir cihazdır ki, onun köməyi ilə
müx təlif növ elektrik cərəyanı isti
fadəçiləri məsafədən idarə olunur
və yaxud ondan pilləli gücləndirici
ki mi istifadə edilir.
59
15ci MÖVZU
Şəkil 1. Keçirici naqil
ətrafında yaranmış
maqnit sahəsi
Şəkil 2. Elektromaqnit
Çap üçün deyil
60
Qarqaranın sarğıları (4) hesabına
yaranan elektrik sa həsinin təsiri altında
lövbərin yuxarı çiyni (3) özə yə doğ ru
dartılır. Bu zaman löv bə rin aşağı çiyni
kontakt löv hə 2ni kontakt lövhə 1ə
toxu na na qədər itələyir. Toxun ma
nəticəsində kontaktlar istifa
dəçinin
qoşulduğu elektrik dövrəsini qapayır.
Cərəyan kəsiləndə lövbər kontakt lövhə 2 ilə özəkdən uzaqlaşır, 1 və 2 elektrik
kon taktları aralanır və dövrə açılır.
Elektrik siqnallarının gücləndirilməsi üçün, əsasən, gücləndirici adlan
dırılan xüsusi elektron sxemlərdən, pilləli gücləndirmə üçün isə artıq yaxşı
tanıdığımız elektromaqnit reledən istifadə edilir.
Pilləli gücləndirmədə rele aşağıdakı kimi işləyir. O iki elektrik
dövrəsinə eyni vaxtda qoşulur (şəkil 4): idarəetmə dövrəsinə – az enerji
tələb edən (zəif cərəyan mənbəyi) və güclü istifadəçi hesab edilən icraedici
orqan birləşdirilmiş yüksək enerji ilə işləyən (güclü cərəyan mənbəyi)
icraedici orqana.
Bu zaman idarəetmə dövrəsindəki cərəyanın gücünün azacıq dəyişməsi
icraedici dövrədə əhəmiyyətli dərəcədə cərəyanın yaranmasına və icraedici
orqanın hərəkətə gəlməsinə səbəb olur. Beləliklə, rele az cərəyanın köməyi
ilə böyük cərəyan axan dövrəni aça və qapaya bilir.
Elektrik zəngi nədir?
Çox geniş yayılmış cihazdır (şəkil 5, a). Bu cihazda əsas işi elektromaqnit
rele görür. Elektrik zəngi səs xəbərdaretmə (siqnalizasiya) qur ğusu olaraq
avtomatlaşdırılmış nəzarət və mü ha
fizə cihazlarında, həm çinin məişət
də, istehsalatda istifadə edilir.
Elek
trik zəngi avtomatlaş
dırılmış
idarəetmə qurğusudur.
Elektrik zənginin əsas hissəsi
elektromaqnitdir. Onun düyməsinə
basanda elektrik dövrəsi qapanır
(şəkil 5, b). Cərəyan elektromaqnit
sarğısından (3) keçərək özəyi
maqnitləşdirir, o da öz növbəsində
lövbərlə toxmağı (4) və kontaktı (2)
Şəkil 3. Elektromaqnit relenin quruluşu
Şəkil 4. Relenin pilləli gücləndiriciyə
qoşulması:
1 – rele; 2 – icraedici orqan; 3 – idarəetmə
dövrəsi; 4 – icraedici dövrə
2
3
1
4
4
2
1
3
Çap üçün deyil
Dostları ilə paylaş: |