Tolerantliq kitab-15. indd
Yüklə 6,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
74 Gündüz İsmayılov Bakı şəhəri, Müqəddəs Məryəmin mövludu kilsəsi. Ölkəmizdə rus pra- voslavlarla müqa yi sə- də gürcü pravoslavla- rın sayı xeyli azdır. Gürcü pravoslavlar əsa sən Qax rayonu əra zisində yaşayır və ümu mi sayları 7 min nəfərdən çox deyildir. Bu rayonda onların iba dət etdiyi dörd kilsə fəaliy yət göstərir. Rus pravoslav kil sə sinə mənsub xristianlar ölkə əhalisinin təxminən iki faizdən çoxunu təşkil edir. Xristian icmaları içərisində özünəməxsus yeri olan Rus-pravoslav kilsəsinin ölkəmizdə yaran- ma tarixçəsi çox da qədim deyildir. Bu tarix Rusiya imperiyası- nın işğalına məruz qalan Azərbaycana XIX əsrin əvvəllərindən başlayaraq rusların və xristian dininə etiqad edən digər xalqla- rın, xüsusilə də slavyan xalqları nümayəndələrinin köçürülməsi dövrünə təsadüf edir. 1813-cü il Gülüstan müqaviləsindən sonra Azərbaycanın Bakı, həmçinin, digər iri şəhər, qəsəbə və kəndlərində rus hərbiçilərinin, müstəmləkə üsuli-idarəsi məmurlarının, onların ailələrinin məs- kun laşması, habelə, Rusiyanın müxtəlif əyalətlərindən olan təriqətçilərin ölkəmizə köçürülməsi rus millətindən olan əhalinin sayını süni şəkildə artırıb. Elə rus pravoslavlığı da Azərbaycanda XIX əsrin əvvəllərindən etibarən çarizmin bölgədə tətbiq etdiyi “köçürmə siyasəti” çərçivəsində təşəkkül tapıb. Beləliklə, o dövrdə Azərbaycanda sayı xeyli artan rus əhalinin dini tələbatını ödəmək məsələsi gündəmə gəlib və onun həlli istiqamətində tədbirlərin görülməsi aktuallaşıb. Məsələnin həlli özünü çox gözlətməyib və 1815-ci ilin əvvəlində Bakıda ilk Rus- pravoslav kilsəsinin açılması barədə qərar qəbul olunub. Bu qərar 75 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz Şamaxı əyalətinin (quberniyasının) rus qoşunlarının baş komanda- nı, general N.F.Rtişşevin müvafi q sərəncamı ilə hüquqi təsdiqini tapıb və yeni kilsənin tikintisi üçün vəsait toplanmağa başlanılıb. Lakin tikinti işləri üçün xeyli vaxt tələb olunduğundan, dindarla- rın müvəqqəti olaraq ibadəti üçün yer lazım idi. Elə bu məqsədlə həmin vaxtlar Qız qalası yaxınlığında ərzaq dükanı kimi istifadə edilən baxımsız köhnə bir məscid binası “Müqəddəs Nikolay” adı ilə pravoslav kilsəsinə çevrilib və Tifl isdən dəvət olunan Da- vid İvanov adlı bir keşiş burada fəaliyyət göstərməyə başlayıb. Sonralar bu kilsəni 1850-1858-ci illərdə İçərişəhərdə, Qoşa Qala qapısının yanında inşa edilmiş yeni “Müqəddəs Nikolay” kilsəsi əvəz edib. Yararsız vəziyyətə düşən köhnə Nikolay kilsəsi isə bir müddət bağlı qalıb, lakin 1892-ci ildən yenidən təmir olunaraq ki- çik kilsəyə çevrilib. Bundan başqa, həmin dövrdə Bakıda Bayıl donanma və hərbi dairə kilsələri də fəaliyyət göstərib. XIX əsrin II yarısında isə ölkəmizdə neft sənayesinin sürətli inkişafı ilə əlaqədar Rusiya imperiyasının müxtəlif ərazilərindən çoxlu işçi qüvvəsinin və mütəxəssislərin gəlməsi ilə Azərbaycanda Rus-pravoslav xristianlığına mənsub əhali daha da çoxalıb. Şərait və mövcud vəziyyət daha böyük sahəyə malik kilsələrin inşa edilməsi zərurətini yaradıb. Beləliklə, 1888-1898-ci illərdə Bakıda “Alek- sandr Nevski” adlı yeni kilsə inşa olunub ki, bu kilsə XIX əsrdə Cənubi Qafqazda tikilmiş ən iri və möhtəşəm pravoslav kilsəsi idi. Kilsənin təməlqoyma mərasimində imperator III Aleksandr və onun ailə üzvləri iştirak ediblər (kilsə 1937-ci ildə Sovet hökumətinin qərarı ilə dağıdılıb. Hazırda Bakı şəhərində onun yerində 189 və 190 nömrəli orta məktəblər yerləşir). Ümumilikdə həmin dövrdə Bakıda 17 pravoslav kilsəsi fəaliyyət göstərib. Sovetlər zamanı üçü istisna olmaqla pravoslav kilsələrinin hamısı məhv edilib. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəlləri Azərbaycanda pravoslav- lığın ən çox yayıldığı dövrdür. 1913-cü ilin statistikasına görə, o illərdə təkcə Bakıda on minlərlə pravoslav yaşayıb. Bakı şəhərində bir sıra məhəllə kilsələri (prixodlar) və sovmələr (çasovnya) də 76 Gündüz İsmayılov açılıb. Bu dövrün tendensiyaları Azərbaycanın digər bölgələrində də müşahidə olunub. Məsələn, Şamaxı şəhərində Rusiya imperiya ordusunun hərbi dairə komandanlığı yaradılandan sonra, 1820-ci ildə ilk Rus-pravoslav prixod kilsəsi fəaliyyətə başlayıb. 1843-cü ildə isə Şamaxı şəhər kilsəsi tikilib. Bundan başqa, Bakı quber- niyasının Quba qəza mərkəzində və bu qəzanın ruslar yaşayan kəndlərində, Cavad qəzasının on kəndində, Lənkəran şəhərində, həmçinin, Göyçay qəzasının yeddi kəndində Rus-pravoslav kilsələri fəaliyyət göstərib. XX əsrin əvvəllərində isə Bakı quber- niyasında iki minə yaxın şagirdi olan kilsə-prixod dini məktəbləri açılıb. Azərbaycanda olan bütün Rus-pravoslav xristianlığına aid dini təsisatlar 1920-ci ilə kimi Gürcüstan ekzarxının ixtiyarında olub və onun təyin etdiyi Bakı blaqoçinliyi tərəfi ndən idarə olunub. 1904-ci ildə Azərbaycanda iki blaqoçinlik fəaliyyət göstərib. Bi- rincisi Göyçay, Quba və Şamaxı qəzalarını, ikincisi isə Lənkəran və Cavad qəzalarını əhatə edib. Blaqoçinlikləri idarə edən yepis- koplar Rus-pravoslav Gürcüstan ekzarxındakı arxiyepiskopa, ya- xud mitropolitə birbaşa tabe idilər. Sonralar yepiskoplar “Bakı və Xəzəryanı” titulunu alıblar. Bu titulu daşıyan on bir yepiskop olub. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dönəmində də vətəndaşların bütün hüquqları, o cümlədən dini azadlıqları təmin edilib. Par la - mentdə bütün dinlərdən olan deputatlar bərabərhüquqlu nüma- yən də səlahiyyətinə malik idilər. Dinə münasibətindən asılı olma- ya raq, bütün vətəndaşlar Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin bə- ra bərhüquqlu əhalisini təmsil edirdilər. Yaradılan bu şəraitdən o dövrdə Azər bay candakı bütün dini konfessiya mənsubları, həm- çinin, Rus-pravoslav kilsəsinə etiqad edənlər də geniş yararlanıblar. Azərbaycanda Sovet Rusiyasının hərbi təcavüzü nəticəsində Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra bütün dini qurumlar kimi Rus-pravoslav kilsələrinin də sayı kəskin azalıb, dini təsisatların qeydiyyatı ləğv edilib, ibadət evləri və kilsələr bağlanıb. Ateiz- min tüğyan etdiyi dönəmdə, xüsusilə XX əsrin 20-30-cu illərində Yüklə 6,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|