Torpaqlarin

 
106 
operativ tədbirlər də daxil olmaqla Məsləhətləşmə qrupları 
tərəfindən həyata keçirilən səhralaşmaya qarşı  mübarizə  üzrə 
tədbirlərlə  sıx  əməkdaşlıq və koordinasiyанын  йарадылмасы  
üçün  əsasın təmini; qısa və uzunmüddətli Fəaliyyətlər Planı 
məsələlərinin həyata keçirilməsinin mərhələli planının hazır-
lanması, müntəzəm olaraq onun yerinə yetirilməsinin izlənməsi 
və  əldə edilmiş  nəticələrə uyğun, lazım gəldikdə yenidən 
baxılması (verilən plan elə hazırlanmışdır ki, coğrafi – milli, 
regional və qlobal tədbirləri – və predmet сащяляини əhatə etsin) 
və    səhralaşma  сащясиндя  мювзу tematik proqramın birgə 
tərtibi baxılan problemin xüsusiyyətlərinə  müvafiq və bu cür 
həyata keçirmələr  üçün təmin edilməli olan ümumi rəhbər 
göstəricilərə uyğun шякилдя yerinə yetirilməsinin təmini; Fəaliy-
yətlər Planının ayrı-ayrı  təşkilatlar və BMT sistemləri və 
həmçinin lazım olduqda tədbirlər sistemi ilə yerinə yetirilməsi 
gedişinin izlənməsi; Fəaliyyətlər Planının həyata keçirilməsi 
üzrə birgə  fəaliyyət  üçün layihələriн ayrılması  və  işlənməsi; 
BMT-nin yerli komissiyalarına Fəaliyyətlər Planının həyata 
keçirilməsi üzrə gələcək səylərin həyata keçirilməsində regional 
komissiyalara kömək etmək.  
 
SƏHRALAŞMA PROSESLƏRİNİN MONİTORİNQİ-
NİN TRANSMİLLİ LAYİHƏSİ VƏ BUNUNLA ƏLAQƏLİ 
ASİYANIN CƏNUB-QƏRBİNDƏ  TƏBİİ  SƏRVƏTLƏRİN 
VƏZİYYƏTİ 
(Transnational Project to Monitoring 
Desertification Processes and related National Resources in 
Arid and Semiarid Areas in South-West Asia) – səhralaşma 
problemləri  üzrə BMT Konфранsına texniki-iqtisadi əsaslan-
manın səhralaşmaya qarşı  mübarizə  üzrə  Fəaliyyətlər planı 
çərçivəsində  həyata keçirilməsi  üçün ilk növbəli tədqiqatı 
olaraq təqdim olunmuş layihə. O, dörd  ölkəni  əhatə edir: 
Əfqanıstan, Hindistan, İran, Pakistan. Layihənin məqsədi – 
səhralaşmaya qarşı mübarizə üzrə tədbirlər sahəsində verilmiş 
regionun ayrı-ayrı  ölkələrinin imkanlarının genişləndirilməsi 
və regional özünütəminata yardım. Axırıncıya monitorinqin 
birgə proqramı vasitəsilə nail olunmalıdır.  

---

 
107 
 
SƏHRALAŞMA PROSESLƏRİNİN MONİTORİNQİ-
NİN TRANSMİLLİ LAYİHƏSİ VƏ BUNUNLA ƏLAQƏLİ 
CƏNUBİ AMERİKADA TƏBİİ  SƏRVƏTLƏRİN VƏZİY-
YƏTİ  (Transnational Project to Monitoring Desertification 
Processes and related National Resources in Arid and 
Semiarid Areas in South America) – səhralaşma problemləri 
üzrə BMT Konfранsına texniki-iqtisadi əsaslanmanın səhralaş-
maya qarşı  mübarizə  üzrə  Fəaliyyətlər planı  çərçivəsində 
həyata keçirilməsi  üçün ilk növbəli tədqiqatı olaraq təqdim 
olunmuş layihə. O, dörd  ölkəni  əhatə edir: Argentina, Çili, 
Boliviya və Peru sahillərindən Pataqoniyaya qədər uzanan 
quraq regionları ящатя едир. Layihənin məqsədi – səhralaşmaya 
qarşı mübarizə üçün iştirak edən ölkələrin imkanlarının geniş-
ləndirilməsi. Buna torpaqların vəziyyətinin və bitki örtüyünün 
üç səviyyədə birgə monitorinqi vasitəsilə nail olunmalıdır. 
 
SƏHRALAŞMA PROSESLƏRİNİN  ÖYRƏNİLMƏSİ 
VƏ  XƏRİTƏLƏŞDİRİLMƏSİNİN METODİK  ƏSASLARI 
(Guidelines for Research and Mapping of Desertification 
process) – metodika Türkmənistanın arid əraziləri misalında, 
TЕА səhralar institutunun alimlər kollektivi tərəfindən hazır-
lanmışdır. Onun əsasınы “FAO-nin səhralaşmanın qiymətləndi-
rilməsi və  xəritələşdirilməsi (мцвяггяти) metodikası” (bax) 
тяшкил етмясидир. Metodikaya bu bölmələr daxildir: Türkmənis-
tanın səhralaşma amilləri və  şərtləri (iqlim, torpaq, yeraltı  və 
səth suları, bitki örtüyü, gəmiricilərin səhranın bitki örtüyü və 
torpağına təsiri, sosial-iqtisadi amillər); hal-hazırkı  vəziyyətin 
qiymətləndirilməsi və yaxın 20 il üçün səhralaşma proqnozu 
(1:1,5 mln miqyasında xəritə  əsasında) və  səhralaşmanın 
inkişaf proqnozu, səhralaşmanın xəritələşdirilməsi; səhralaş-
maya qarşı  mübarizə metodları  (сяпялянян  гумлара,  су  ерози-
йасына, torpaqların  şoranlaşmasına qarşı  mübarizə, otlaqlar-
dan səmərəli istifadə  və onların yaxşılaşdırılması). Metodika 
1983-cü ildə Aşxabadda “Лlım” nəşriyyatında çap edilmişdir.  
 

---

 
108 
SƏHRALAŞMA RİSKİ (Desertification hazard) - ərazinin 
təsərrüfat istifadəsi zamanı onun ekoloji inkişafının  сахлан-
ması  hüdudlarının yol verilə bilən həddinin aşmaсы  иля 
səhralaşma prosesinin potensial inkişaf dərəcəsi. 
 
SƏHRALAŞMA TƏHLÜKƏSİNİN DÜNYA XƏRİTƏSİ 
(Map of Desertification Hazards) – UNCOD/UNEP/WMO 
tövsiyələrinə  əsasən, 1:5 000 000 miqyasında xəritənin tərtib 
edilməsinə 1983-cü ildən başlanmışdır. Onun əsasınдa 
FAO/UNEP-in (bax) səhralaşmanın xəritələşdirilməsinin 
qiymətləndirilməsi metodikası  ишлянмиşdиr.  Иш  програмына 
uyğun olaraq, 1984-cü ildə aşağıdakı xəritələr hazırlanmışdır:  
a)
 
səhralaşma təhlükəsi – Afrika, m 1:5 000 000, 2 vərəqдя  
xəritə və 1 vərəq legenda; 
b)
 
səhralaşma və deqradasiyanın qiymətləndirilməsi  üçün 
lazım olan torpaq örtüyüнцн цнсцрləri – Dün. m 1:10 000 000, 
5 vərəqдя    (Şimali Amerika, Avropa, Afrika və  cənub-şərqi 
Asiya-Avstraliya) və 1 vərəqдя legenda. Xəritələr 
FAO/UNESKO-nun Dünyanın torpaq xəritəsi əsasında tərtib 
edilmişdir. (m 1:5 000 000). 
c)
 
сəhralaşma təhlükəsi - Afrika, FAO/UNEP. Kompo-
nentlər  üzrə, m 1:25 000 
000. bir vərəqdə bu xəritələr 
göstərilmişdir: “Сəhralaşma və torpaq”, “Suyun щярякятi”, 
“Küləyin  щярякятi”, “Şorлашма”, “Heyvanların populyasiya 
йцкц” və “Əhalinin çox olmasının йцкц”.  
 
“SƏHRALAŞMA:  ÜMUMİ  ŞƏRH”  (Desertification: 
overview) – səhralaşmaya qarşı BMT Konfранsının əsasını təş-
kil edən sənədlərdən biri. Şərh səhralaşmanın əsas komponent-
lərini işıqlandıran dörd məruzənin sintezini təşkil edir: iqlim, 
ekoloji dəyişiklik, əhalinin məskunlaşması, sosial aspektlər вя 
səhralaşmaya qarşı mübarizə. Şərh səhralaşmanın səbəblərini, 
onun yaranmasının təsərrüfat və sosial-iqtisadi asılılığını, 
onunla mübarizənin metodları və üsullarını ifadə edir. 
 

---