Toshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

Kafedra : Kompyuter tizimlari

Fan nomi : Geoaxborot texnologiyalari

Mustaqil ish

Mavzu: Maʼlumotlarni kiritish texnologiyalari va ma’lumotlar manbalari

Bajardi : Shukurillayev A’zam
Qabul qildi : Turaqulov Shoxrux

TUIT 2023
Mavzu: Maʼlumotlarni kiritish texnologiyalari va ma’lumotlar manbalari

Reja:

1. 
   Geoaxborot sohasida axborotlarni to’plash.
   
2. 
   Geoaxborot texnologiyalari.
   
3. 
   Geoaxborot sohasida ma'lumotlarni kiritish va qayta ishlashning.
   
4. 
   Xulosa
   
5. 
   Foydalanilgan adabiyotlar va saytlar.
   

Geoaxborot, yoki geologik axborot, yerli yoki yerusti yeralishi va oʻzgarishlari toʻgʻrisida ma'lumotlar olish, analiz qilish va ulardan foydalanishga oid multidisiplinar fan sifatida taniladi. Bu sohada kiritish texnologiyalari va ma'lumotlar manbalari keng qoʻllaniladi, ular orqali geologik axborotni toʻplay olamiz, oʻzgartirishlarini va qondirishlarini tahlil qilishimiz mumkin.

Ma'lumotlar manbalari, geologik axborot olish va oʻzgarishlarini tahlil qilishda asosiy qoʻllaniladigan yollardan biridir. Bu manbalarga geologik axborotni tahlil qilish, model qilish va taqqoslash uchun foydalaniladi. Ba'zi ma'lumotlar manbalari quyidagilarni oʻz ichiga oladi:

• 
  Geofizik ma'lumotlar: Geologik axborotni olishning eng qoʻllaniladigan yollari biri geofizik tahlil boʻladi. Bu manbalar ma'lumotlarni satrlar va ustunlar koʻrinishida yozilgan chizmalar, grafiklar va modellar shaklida koʻrsatadi. Ulardan foydalanish geologik shakllarni, shu jumladan yer ustida va yer ostida uchraydigan energiyalar va harakatlanishlarni tahlil qilishda yordam beradi.
  
• 
  Geokimyoviy ma'lumotlar: Bu manbalar yer ostida turgan qorinlarni tahlil qilish uchun mo'ljallangan. Ularning oʻzaro taqqoslash va aynan qaysi mineral turlarining qayerda joylashganligini aniqlashda foydalanish mumkin. Geokimyoviy ma'lumotlar, geologik qondirishlar va yer ostida turgan qorinlar haqida ma'lumotlarni olish va ulardan taʼsirli ma’lumotlar olishda asosiy manbalar boʻlib hisoblanadi.
  
• 
  Geodeziya ma'lumotlari: Bu manbalar yer ustida geologik axborotni toʻplay olganing eng qoʻllaniladigan yollardan biri. Ulardan foydalanish yuzaga kelgan qondirishning koordinatalarini aniqlash, ulardagi oʻzgarishlarni kuzatish va geologik modellarni shakllantirishda yordam beradi.
  
• 
  Gidroloji ma'lumotlar: Bu manbalar yer ostida suv manbasini, toʻzalik va urugʻli koʻrinishidagi suvlar va suv resurslarini o’z ichiga oladi.
  

Geoaxborot sohasida kiritish texnologiyalari va ma'lumotlar manbalari hozirgi kunda keng qo'llaniladigan mahsulotlar va xizmatlar orasiga quyidagilar kiradi:

• 
  GIS (Geografik axborot tizimlari): Bu texnologiyalar yer ustida geografik axborotni aniqlash va taqqoslash uchun ishlatiladi. GIS, geologik modellarni tuzish, qondirish joylari va qondirishning yetarli koordinatalarini aniqlash uchun ham ishlatiladi.
  
• 
  Teledetektivlik: Bu texnologiyalar yeralishi yoki yerusti tarkibida alohida ob’ektlar, tarkibiy koʻrinish va tarkibiy oʻzgarishlar, suv manbalari va koʻp xil geologik axborotlarni aniqlash va tahlil qilish uchun ishlatiladi.
  
• 
  Mobil qurilmalar: Ma'lumotlar olish va oʻzgartirishlarini yopiq koʻrsatish uchun mobil qurilmalar, geologik qondirishlarni va yer ustidagi davlatlarning aniq joylarini aniqlash uchun GPS tizimlari bilan ishlatiladi.
  
• 
  Internet texnologiyalari: Internet orqali yeralishi geologik axborotni taqqoslash va taʼminlash uchun imkoniyatlar kengaymoqda. Bu manba sifatida geologik axborotlarga va modellarga internet orqali kirish, ularga foydalanish va ularga maʼlumot qoʻshish imkonini beradi.
  
• 
  Tahlil va tizimlar: Bu tizimlar geologik axborotlarni toʻplay olish, tahlil qilish, modellashtirish va taqqoslash uchun ishlatiladi. Ularning barchasi ma'lumotni avtomatik ravishda olish, ma'lumotlarni taxmin qilish, taqqoslash va modellashtirishni qoʻllab-quvvatlaydi.
  

Geoaxborot sohasida kiritish texnologiyalari va ma'lumotlar manbalari geologik axborotlarni aniqlash va tahlil qilishni oson va samarali qiladi. Bu sohada keng koʻlamdagi ma'lumotlar olish va tahlil qilishga imkon beradi, shuningdek geologik qondirishlar va yer ustidagi davlatlarning aniq joylarini aniqlashga yordam beradi.
Geoaxborot sohasida ma'lumotlarni kiritish va qayta ishlashning bir necha turli usullari mavjud.

Bu usullardan ba'zi tarkibiy ma'lumotlarni ishlab chiqishga, ba'zilari esa ma'lumotlarni olib borishga yoki ularga kirish uchun ularga kirish uchun texnologiyalardan foydalanishga qodir. Quyidagi ma'lumotlar, Geoaxborot sohasida ma'lumotlarni kiritish texnologiyalari va ma'lumotlar manbalari haqida ko'proq ma'lumot beradi:

• 
  Geologik axborotlarni toʻplay olish uchun, teledetektivlik texnologiyalari ishlatiladi. Bu texnologiyalar, yeralishi, tarkibiy koʻrinish va tarkibiy oʻzgarishlar, suv manbalari va koʻp xil geologik axborotlarni aniqlash uchun ishlatiladi.
  
• 
  Mobil qurilmalar va GPS tizimlari orqali geologik qondirishlarni va yer ustidagi davlatlarning aniq joylarini aniqlash uchun ishlatiladi. Bu usul, qondirishlarni aniqroq aniqlash uchun yordam beradi va ma'lumotlarni oʻz ichiga oladi.
  
• 
  Kompüter model qilish uchun ma'lumotlar va tahlil tizimlari ishlatiladi. Bu tizimlar, geologik axborotlarni toʻplab olish, tahlil qilish, modellashtirish va taqqoslash uchun ishlatiladi.
  
• 
  Internet, geologik axborotlarga kirish, ularga foydalanish va ularga ma'lumot qoʻshish uchun ishlatiladi. Bu usul, ma'lumotlarni uzun masofadan olib borishni va ularga yuqori darajada kirishni ta'minlaydi.
  
• 
  Yer ustidagi davlatlarni oʻzgartirish uchun GIS tizimlari ishlatiladi. Bu tizimlar, yeralishi aniqlash va tahlil qilish uchun topshirilgan axborotlarni ko'rsatadi va geologik axborotlarni tahlil qilishni osonlashtiradi.
  

Geoaxborot sohasida ma'lumotlar manbalari turli xil axborot manbalari, ma'lumot bazalari, institutlar va boshqa manbalardan olinadi. Ushbu manbalardan ba'zilari qiziqarli axborotlar taqdim etadi va ba'zilari esa qondirish va taʼlim uchun texnik axborotlarni taqdim etadi.
Geoaxborot sohasida ma'lumotlarni kiritish texnologiyalari va ma'lumotlar manbalari quyidagi turdagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi:

• 
  Katta shtatlarda geologik axborotlarni to'plash va ularga kirish uchun tarmoq texnologiyalari va ulardan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Bu tarmoq texnologiyalari, geologik axborotlarni yuborish, ularga kirish va ularga ma'lumot qo'shishni osonlashtiradi.
  
• 
  Geologik axborotlarni yigʻish va ularga oʻz ichiga oladigan avtomatlashtirilgan texnologiyalar, ma'lumotlarni biriktirish va ularga yuqori darajada qayta ishlash imkoniyatini beradi.
  
• 
  Satellit ma'lumotlarini aniqlash uchun tahlil tizimlari ishlatiladi. Bu tizimlar, geologik axborotlarni aniqlash uchun qo'shimcha ma'lumotlar taqdim etadi va ularga yuqori darajada kirish imkonini beradi.
  
• 
  Geologik axborotlarni kiritishda ma'lumotlarni yigʻish va ularga yuqori darajada ishlov berish uchun blokcheyn va kiberxavfsizlik texnologiyalari ishlatiladi.
  
• 
  Akademik jurnal va kitoblar, geologik axborotlar va ularga kirish uchun muhim manbalardir. Ushbu manbalardan foydalanish, yangi axborotlarga yuqori darajada kirish imkonini beradi.
  

Geoaxborot sohasida ma'lumotlarni kiritish texnologiyalari va manbalari, yeralishi, tarkibiy ko'rinish, qondirish, tahlil qilish, modellashtirish va ko'p xil boshqa maqsadlarni yashiradi. Ulardan foydalanish, oʻz sohangizdagi muammolarni hal qilishga yordam beradi va geoaxborot sohasida kengayish imkonini ta'minlaydi.

• 
  Geologik axborotlarni kiritish uchun yuqori samarali nazariy va amaliy laboratoriyalar, geofizik, geokimyoviy, geomorfologik va boshqa tadqiqotlar uchun muhim manba hisoblanadi.
  
• 
  Ma'lumotlar analiz qilinishi va modellashtirish uchun axborot tahlil dasturlari, geoinformatika, GIS, bazalar va boshqa tahlil tizimlari ishlatiladi. Bu dasturlar ma'lumotlarni tahlil qilish va o'rganish, ma'lumotlar bilan ishlash, va axborotlarni modellashtirishni osonlashtiradi.
  
• 
  Mobil ilovalar va sensorlar, geologik axborotlarni to'plash va ularga yuqori darajada kirish uchun muhim texnologiyalardan biridir. Ushbu ilovalar va sensorlar, havo, suv va yer holati, suv va erda rasmlarini, shuningdek, geologik ko'rsatkichlar, konsentratsiyalar va boshqa muhim axborotlarni to'playdi.
  
• 
  Geologik axborotlarni kiritish uchun oʻzaro aloqador sohalar ham muhimdir. Mashhur geoaxborot platformalari, ma'lumot almashish tizimlari va axborotlarni kiritish uchun boshqa onlayn resurslar yordamida, geologik axborotlarga qulay kirish va ulardan foydalanish imkonini beradi.
  
• 
  Geologik axborotlar, yuqori darajada modellashtirilgan, tafsilotli va ilgʻor ma'lumotlar sifatida foydalaniladi. Ushbu ma'lumotlar, geologik ko'rsatkichlar, yeralishi, yoʻnalishi va oʻzaro aloqador axborotlar bilan biriktiriladi.
  
• 
  Geoaxborot sohasidagi ma'lumotlar katta miqdorda boʻlib, ulardan foydalanishni osonlashtirish uchun matematik va kompyuter dasturlaridan foydalaniladi. Ushbu dasturlar, ma'lumotlar tahlilini osonlashtiradi va ulardan tafsilotli o'qishlar olishga imkon beradi.
  

Geoaxborot sohasida ma'lumotlarni kiritish texnologiyalari va manbalari, tadqiqotchilar, geologlar va boshqa sohaning mutaxassislariga geologik axborotlarni to'plash, ularga yuqori darajada kirish va ulardan foydalanishni osonlashtirishga yordam beradi.
Xulosa
Geoaxborot sohasida ma’lumotlarni tahlil qilish hayotiy faoliyatlarimizda juda katta o’rin egallaydi oddiy yerlarni qayta hisoblash jarayonini aniqlik bilan kerakli parametrlarni hisoblab beradi. Undan tashqari dehqonchilik sohalarida o’simliklarni qanday o’sishini texnologiyalar yordamida aniqlab kerakli ma’lumotlarni fermerlarga berish orqali hosilning yuqori bo’lishiga ham yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar va saytlar
1. Longley, P., Goodchild, M., Maguire, D., and Rhind, D. Geographic
Information Systems and Science (3rd edition). Wiley Wilson, J. P. (2011) 539
pages, ISBN: 978-0-470-72144-5
2. Chang, Kang-Tsung. Introduction to Geographic Information System (7th
edition). McGraw-Hill Education. (2013) 480 pages. ISBN-10: 0-07-065898-6
3. Michael N. Demers. Fundamentals of Geographic Information Systems. John
Wiley and Sons. (2003) 636 pages
Internet saytlari
1. www.esri.com/industries/university/business/teaching
2. https://education.nationalgeographic.com
3. www.paulbolstad.net/gisbook.html
4. www.qgis.org
5. www.gisci.org
6. www.spatialanalysisonline.com