Toshkent Davlat Sharqshunoslik Instituti

• REJA:
• ISHLAB CHIQARISH HARAJATLARI
• DOIMIY HARAJATLAR
• O’ZGARUVCHAN HARAJATLAR
• BOSHQA HARAJATLAR
• FOYDA

• Korxonaning mahsulot ishlab chiqarish maqsadlarida, iqtisodiy resurslar sotib olish uchun qilgan pul sarflari

• Firma oʻz faoliyatini bozordan moddiy resurslar, yaʼni asbob-uskuna, dastgohlar, transport va aloqa vositalari, xom ashyo, yoqilgʻi, har xil materiallarni, mehnat bozoridan ish kuchini sotib olishdan boshlaydi.

• Ishlab chiqarish harajatlariga qilingan barcha harajatlarning puldagi ifodasi mahsulot tannarxini tashkil qiladi.

• Ishlab chiqarish harajatlari tarkibiga xom ashyo, asosiy va yordamchi materiallar, yonil-gʻi va energiya harajatlari, asosiy kapital amortizatsiyasi, ish haqi va ijtimoiy sugʻurtaga ajratmalar, foiz toʻlovlari va b. harajatlar kiradi.

• Korxona toʻlov majburiyatlari, soliqlar, amortizatsiya ajratmalari, ijara haqi, qoʻriqlash xizmati harajatlari, boshqaruv xodimlari maoshi

• Xom ashyo, materiallar, yonilgʻi, transport xizmati, ishchilar ish haqi va shu kabilar uchun harajatlar.

• Doimiy va oʻzgaruvchan harajatlar yi-gʻindisi.

• HARAJATLAR

• 1. Bevosita ishlab chiqarish harajatlari — konkret mahsulot i.ch.ga ketgan va bevosita uning tannarxiga oʻtadigan harajatlar.

• 2. Bilvosita harajatlar — mahsulot tannarxiga bevosita qoʻshilmaydigan harajatlar.

• 3. Oʻrtacha harajatlar — maʼlum vaqt orali-gʻidagi mahsulot birligiga, tovarlar partiyasi boʻyicha yoki tashkilotlar gu-ruqi boʻyicha bir buyumga toʻgʻri keladigan harajatlarning oʻrtacha kattaligi.

• 4. Ekspluatatsiya (foydalanish) harajatlari — uskunalar, mashinalar, transport, Ishlab chiqarish vositalarini va kundalik foydalaniladigan xoʻjalik buyumlarini ishlatish bilan bogʻliq boʻlgan harajatlar (yana q. Muomala harajatlari).

Korinib turibdiki, xojalikni yuritish va buning natijasida muayyan foyda olish oz-ozidan bolmaydi, balki talaygina sarf-xarajatlar evaziga amalga oshadi. Ana shunday sarf-xarajatlarni, yani ishlab chiqarish jarayonida sarflanadigan xarajatlarni ishlab chiqarish xarajatlari deb yuritiladi.

• Korinib turibdiki, xojalikni yuritish va buning natijasida muayyan foyda olish oz-ozidan bolmaydi, balki talaygina sarf-xarajatlar evaziga amalga oshadi. Ana shunday sarf-xarajatlarni, yani ishlab chiqarish jarayonida sarflanadigan xarajatlarni ishlab chiqarish xarajatlari deb yuritiladi.

• Bozor iqtisodiyoti sharoitida xojalik yurituvchi har qanday subyektning asosiy maqsadi foyda olishdir. Biroq bu maqsadga erishish, birinchidan, iqtisodiy resurslar sotib olishga sarflangan xarajatlar bilan belgilansa, ikkinchidan, ishlab chiqarilgan mahsulotga bolgan talab bilan chegaralanadi.

• BUNDA

• Binobarin, ishlab chiqarish xarajatlari foyda miqdorini belgilab beruvchi omil bolib qolmay, taklif hajmiga ham bevosita tasir etadi. Shuning uchun bu xarajatlarni rejalashtirish, hisobga olish va doimo tahlil qilib borish firma (korxona)ni oqilona boshqarish va uning moliya-xojalik faoliyati samaradorligini oshirishning muhim omili bo`lib xizmat qiladi.