Toshkent davlat yuridik universiteti jinoyat huquqi kafedrasi voyaga yetmaganlar jinoyatchiligining oldini olish

Institutsionalizatsiya:
masalan voyaga yetmaganlar tomonidan 
yolg`onchilik, qochish va alkogol va tamaki bilan qamoqqa tushish kabi jinoyat 
hisoblanmaydigan, ya`ni “muqim” sodir etib turiladigan huquqbuzarliklari uchun 
ayblangan yoshlar- politsiya tomonidan ushlab turilishi yoki qamalishi mumkin 
emas (qurolga ega bo`lgan voyaga yetmagan shaxsni ushlash bundan mustasno). 
Ushbu buyruq bilan bog`liq bo`lgan tahlikali muammolar shtat va mahalliy 
qonunlarni bekor qiladi. 
2) 
Ajralish
: Hibsga olingan yoshlar qamoqda bo`lgan katta yoshdagilardan 
qat`iy ravishda ajratilishi kerak. Ushbu 
“ko`zdan va ovozdan yiroq”
buyrug`iga 
ko`ra, voyaga 
yetmagan bolalar
dan birontasi qamoqda saqlanayotgan kattalarga 
xizmat qiladigan holatda ularga ovqat berilmaydi va voyaga yetmagan bola 
kattalar so`roq qilinadigan xonani kesib o`tgan yo`lak bo`ylab yurishi mumkin 
emas. Ushbu talab mahalliy hokimiyat organlariga voyaga ga va katta yoshdagi 
jinoyat sodir etgan shaxslarga nisbatan alohida tartibda ish ko`rish lozimligini 
nazarda tutadi. Biroq bu borada kichik shaharlar, shahar va qishloqlar soliq 
to`lovchilarning jinoiy adliya harajatlarini sezilarli darajada oshiradi. Tizimning 
tarafdorlari ta`kidiga ko`ra, ushbu tizim kattalar va bolalar ajratilgan vaqtda 
voyaga yetmagan shaxsning jazoni ijro etish vatida qayta tarbiyalanib chiqishiga 
ijobiy zamin yaratadi, ularning takroran jinoyatga qiziqishi va jinoyat sodir 
etishini oldini olishga birmuncha ko`makalashadi, shuningdek jazoni ijro etish 
muassasalarida jinsiy zo`ravonlikning ko`rsatgichlarini pasayish darajasiga olib 
keladi. 
3) 
Qamoqda ushlab turishni bekor qilish
: Umuman olganda, voyaga 
yetmaganlar tomonidan sodir etilgan jinoyat ishi ko`rilayotganda sudlar shu 
jihatga e`tibor berishlari lozimki, voyaga yetmagan shaxsni qamoqqa olish yohud 
ushlab turishda kattalarni ushlab turadigan qamoqxonalarga yuborilishi mumkin 
emas. Aktda, ota-onalarga topshirilishi kutilayotgan voyaga muassasalariga, 
sudga yoki qamoqda ushlab turish uchun identifikatsiyalash, ishlov berish, so`roq 

---

61 
qilish va o`tkazish uchun olti soatlik istisno belgilangan joylarda saqlanishi lozim. 
Aktda faqat qishloq joylarida 24 soatdan ortiq ushlab turish qoidasi mavjud.
AQSHda voyaga yetmagan jinoyatchiligini oldini olish. 
AQSH hukumati 
voyaga yetmaganlar jinoyatchiligining oldini olish va xavf ostida bo`lgan 
bolalarni jinoyatlardan uzoqlashtiradigan samarali usul bu - muammoni hal 
qilishdan oldin muammoga zamin yaratmaslik deb baholaydi. Voyaga 
yetmaganlar orasida jinoyatchilik sabablarini ko`rib chiqadi va ushbu sabablarni 
kamaytirish yoki yo`q qilishga harakat qiladi. Ba`zi sabablar, agar ularni bartaraf 
etish qiyin bo`lsa ham, aqlga sig`maydigan darajada ko`rinadi. Biroq, mamlakat 
tomonidan bir qancha dasturlar ishlab chiqilib, bu tizimdagi muammolarga 
yechim sifatida quyidagi chora-tadbirlar tizimi shakllantirilmoqda. Bular: 
•
ota-onalar uchun ishga joylashish imkoniyatlari; 
•
bolalar uchun ta`lim olish imkoniyatlari; 
•
maslahat va reabilitatsiya xizmatlari orqali uy sharoitini yaxshilash 
choralaridir.
Ushbu o`zgarishlar nafaqat uyda yanada ijobiy muhitni yaratish, balki 
kambag`allikdan holi tarzda sharoit tashkillashtirib, jinoyatga moyil bo`lgan 
xavfli oilalarni sog`lom hayot kechirishga jalb qilish uchun ham ishlaydi. 
Bevosita bartaraf etilishi mumkin bo`lgan sabablardan biri bu-ruhiy kasallikdir, 
chunki ba`zida bu kasalliklar tug`ilishdanoq insonda mavjud bo`ladi. Shunga 
qaramay, konsultatsiya va reabilitatsiya markazlari ushbu kasallikning salbiy 
ta`sirini kamaytirishga yordam beradi. Masalan, irratsional va zo`ravon xatti-
harakatlar kuzatilgan holatda ulardan halos bo`lishning bosqichma-bosqich usul 
va uslublarini ishlab chiqadi va amaliyotda qo`llashda yordam beradi. Yuqorida 
aytib o`tganimizdek, ayrim odamlar, jinoyatchilik barcha shaxslarning shaxsiy 
yoki aqlsiz qaror qabul qilishi natijasidan kelib chiqishini, shundan so`ng aniq 
jinoyatni sodir etish yoki yo`q qilish kerak bo`lgan yagona holatga tushishiga 
ishonadi. Oxir oqibat inson o`z qarorlarini idora qila olmay jinoyatga qo`l urish 
tanlov variantini tanlashi insonning o`zgarmas tabiatiga bo`liq ekanligiga 

---

62 
ishonadilar. Biroq, voyaga yetmagan shaxslarning tanlovlarini nazorat qilishning 
biron bir usuli borligiga va voyaga yetmagan huquqbuzarlikning sabablarini 
bartaraf etishga ishonish juda muhim sanalib, bu o`rinda ota-onalarning roli 
muhim ahamiyatga egadir.
 
Qo`shma Shtatlar atrofida ko`plab bolalar jam`armalari va tashkilotlar 
mavjud, ular o`zlarini voyaga yetmagan huquqbuzarliklarni kamaytirish va yo`q 
qilishga bag`ishlamoqdalar. Ushbu tashkilotlarning aksariyati yuqorida qayd 
etilgan voyaga yetmagan huquqbuzarlikning sabablari uchun vaqtini va pullarini 
mazkur turdagi ishlarni nazorat qilish uchun sarflaydi. Voyaga yetmagan bolalar 
bilan ishlash adliya va jinoyatchilikni oldini olish idorasi: AQSh Adliya 
vazirligining bir qismi bo`lib, ushbu jinoyatchilikning oldini olish agentligi bu-
huquqbuzar va jabrlanuvchilar sifatida voyaga yetmagan bolalar uchun 
mo`ljallangan barcha tadqiqot, profilaktika dasturlari va reabilitatsiya dasturlariga 
yo`naltirilgan. Hamkorlik yo`li bilan ushbu tashkilotlar voyaga yetmagan 
bolalarga nisbatan odil sudlov siyosati va amaliyotini takomillashtirish va yanada 
xavfsizroq jamoalar va mahalla tashkil etishni maqsad qiladi. Xususan, OJJDP 
agentligi odam o`g`irlash qurboni hamda jinsiy ekspluatatsiya qurbonlariga 
yordam beradi. Hozirgi kunda OJJDP jinoyatchilikning oldini olish, qizlarning 
huquqbuzarligi va alkogol iste`mol qilishning oldini olish uchun ish olib 
bormoqda. Ushbu poydevor muhim ahamiyatga ega, chunki u voyaga yetmagan 
bolalarga nisbatan odil sudlov va voyaga yetmaganlar jinoyatchiligi bilan bog`liq 
bo`lgan haqiqiy hayot siyosati o`zgarishiga rahbarlik qiladi. 
Shu o`rinda aytib o`tish kerakki AQSHda “