Toshkent farm atse vtikainstituti

Kimyoviy tarkibi. 
0 ‘simlikning hamma qismida (ildizida 0,40- 
1,30%),
bargida 0,14-1,20%, poyasida 0,20-0,65%), guli da 0,24- 
0,60%, pishgan mevasida esa 0,70% gacha) alkaloidlar bo‘ladi.
XI DF ga ko‘ra barg tarkibidagi alkaloidlar yigindisi 0,3% dan, 
ildizidagi (IX DF ga ko‘ra) alkaloidlar yig‘indisi 0,5% dan kam 
bo‘Imasligi lozim.
Mahsulot tarkibida aikaloidlardan tashqari oz miqdorda 
uchuvchan asoslar: N-metilpirrolin, N-metilpirrolidin va piridin, 
ildizida yana kusgigrin bo‘ladi. Atropin, giossiamin, skopolamin 
(giossin), apoatropin (atropamin) va belladonin belladonnaning 
asosiy alkaloidlaridir. Belladonna alkaloidlari tropan guruhiga 
kiradi, ular murakkab efir tipida tuzilgan. Tropan pirrolidin bilan 
pipiridinning azot orqali birlashishidan hosil bo‘lgan bitsiklik 
birikma bo‘lib, uning spirti - tropanol (yoki tropin spirti) trop 
(a-fenil, b-oksipropion) kislota bilan birlashsa, murakkab efir - 
atropin (va chapga buruvchi izomeri giossiamin) alkaloidi hosil 
bo‘ladi. Tropanol spirti atrop kislota bilan birlashib, apoatropin 
(izomerii belladonin), oksitropanol-skopin spirti esa trop kislota 
bilan birlashib, skopolamin (izomerii giossin) alkaloidlari hosil 
kiladi. Belladonna o‘simligining yer ustki qismida aikaloidlardan 
tashqari, davolash uchun ahamiyatsiz bo‘lgan metileskulin glikozidi 
ham bo‘ladi, Uriing fluoressensiya berish xususiyati bor, shuning 
uchun belladonna o ‘simligi bilan zaharlanganlikni aniqlashda sud 
tibbiyot (sud-meditsina) ekspertizasida katta ahamiyatga ega.
Bargdan tayyorlangan spirtli ajratmaga ammiak eritmasidan 
bir tomchi tornizilsa, eritmada glikozid metileskulin yoki uning 
aglikoni metileskuletin («xrizatrop kislota«) bo ‘lgani uchun ko‘k 
fluoressensiya hosil bo‘ladi.

---

Ishlatilishi. 
Belladonna preparatlari turli spazmatik hollarda 
(ichak va siydik yoTlari spazmida) antispazmatik hamda m e’da 
va o‘n ikki barmoq ichakning yara kasalligida, xoletsistit, o ‘t 
pufagining tosh kasalligida, buyrak sanchigTda og‘riq qoldiruvchi 
dori sifatida, shuningdek, bronxial astma kasalligini davolashda 
hamda so Так va shilliq bezlari ajratadigan suyuqlikni kamaytirishda 
ishlatiladi. Bulardan tashqari, ko ‘z kasalliklarida ko‘z qorachig‘ini 
kengaytirish uchun ham qoTlaniladi. Ildiz preparati Parkinson 
kasalligini davolash uchun beriladi.
Belladonna o ‘simligining alkaloidlaridan tibbiyotda atropip va 
skopolamin ishlatiladi, giossiamin ko‘proq zaharli boTgani uchun 
ishlatilmaydi.