Toshkent farm atse vtikainstituti

Geografik tarqalishi. 
Bu о ‘simlik tog‘lik yerlarda (dengiz 
sathiga nisbatan 1700-2000 m balandlikda) o‘sadi. U asosan, 
Sibirning va sharqiy Qozog‘istonning tog‘lik tumanlarida (Sayan, 
Oltoy va Kuznetsk Olatog'ida. Jungar 01atog‘ida) uchraydi. Moskva 
viloyatida o‘stiriladi.
Mahsulotning tashqi ko‘rinishi. 
Tayyor mahsulot mayda 
ildizlar bilan qoplangan gorizontal, bir oz egilgan, ichi kovak 
ildizpoyadan iborat. Ildizpoyaning uzunligi 12 sm, yo‘g ‘onligi 0,6- 
2,6 sm, ildizining uzunligi 3-15 sm, vo‘g ‘onligi 0,5 sm. Ildizi qattiq, 
egsa sinmaydi. Ildizpoya ustida qurigan poyalar o‘mi saqlanib 
o‘sadi. Ildiz va ildizpoyaning ustki tomoni to‘q jigarrangdan qora 
ranggacha, ichi esa xira sariq rangli bo‘ladi. Mahsulot o ‘ziga xos 
kuchsiz xidga, shirinroq smolasimon mazaga ega.
DF IX ga ko‘ra mahsulot namligi 13%, umumiy kuli 9%, 2 sm 
dan uzun bo‘lmagan poya qoldiri saqlovchi ildizpoyalar 5%, organik 
aralashmalar 1% va mineral aralashmalar 1 % dan oshmasligi hamda 
ekstrakt moddalar 12% dan kam bo‘lmasligi lozim.
Kimyoviy tarkibi. 
Mahsulot tarkibida 0,1% askorbin kislota, 
karotin, inulin, oz miqdorda alkaloidlar, efir moyi, 5% atrofi da 
oshlovchi va smolasimon moddalar bo‘ladi.
Ishlatilishi. 
Levzeya о ‘simli gining dorivor preparatlari rserv 
sistemasi ishining funksional buzilishida, miya va organizmning 
jismoniy charchashida hamda boshqa og‘ir kasalliklarda organizm 
tonusini ko‘taruvchi dori sifatida ishlatiladi.
156

---

Dorivor preparatlari. 
Suyuq ekstrakt - 
Extractum Leuzeae
carthampidis fiuidum, 
mahsulotdan yana «Sayan» nomli tonusni 
ko‘taruvchi ichimlik tayyorlanadi.
Maxsarsimon levzeya o‘simligim yetishtirish.
Maxsarsimon levzeya 0 ‘zbekistonga 1955-yilda Leningradning 
botanika bog‘idan olib kelib ekilgan. 0 ‘simlik yorug‘sevar, 
nisbatan qurg‘ oqchilikka. chidamliligi, sovuqqa bardoshliligi, о ‘sib 
rivojlanish davomida issiqqa talabchan emasligi bilan ajralib turadi 
va 5°S darajagacha sovuqqa chidaydi.
0 ‘zbekistonning tog‘ va tog‘ oldi tuproqlarida yaxshi o‘sadi. 
Levzeya o ‘sim]igi ko‘p yillik bo‘3gani uchun urug‘idan va ildizpoya 
qalarnchalaridan ekib o‘stiriladi. Uni ekish uchun begona o ‘tlardan 
tozalangan, o ‘rtacha mexanik tarkibli yerlar tanlanadi. Undan 
tashqari almashlab ekish dalaiarida joylashtirish yaxshi natija 
beradi. Ekishdan oldin yerlar organik o ‘g‘itlar bilan oziqlantirib 
27-30 santimetr chuqurlikda haydab qo‘yiladi. Levzeyani bizning 
sharoitimizda erta bahorda ekish mo“ tadil muddat hisoblanadi. 
Ekishdan oldin yerlar chizellanadi va mola bilan tekislanadi. 
0 ‘simlik ekiladigan hududning ob-havo sharoitiga qarab martning 
oxiri aprelning boshlarida stratifikatsiya qilingan urugTar bilan 
oddiy usulda, qator oralarini 45 -60 santimetrdan qilib, urugTami 2-3 
sm chuqurlikda ekiladi. Gektariga 20-25 kg urug‘ sarfianadi.
Dala sharoitida maysalar 9-2,0 kunda unib chiqadi. Har bir metr 
yerda 20-25 ta о ‘simlik qoldiriladi(yagana qilingandan keyin). 
Ekinlami sug‘orishda tuproq tarkibidagi namlikni va о‘simlik 
holatini hisobga olib sug‘orish olib boriladi. Vegetatsiya davomida 
8-9 marta sug‘onladi. Ekinzorlar birinchi yili 50 kg azot, 30 kg fosfor 
va 20 kg kaliy bilan oziqlantiriladi. Oziqlantirish sug‘orishdan oldin 
amalga oshiriladi. Mavsum davomida 4-5 marta kultivatsiya qilinib, 
begona o ‘tlardan tozalanadi.
Ikkinchi yili o ‘simlikning shonalash davrining boshlarida 40 kg 
azot, 30 kg fosfor va 20 kg kaliy о ‘g ‘iti bilan oziqlan-tiriladi. Mavsum 
davomida 6-7 marta sug‘oriladi. 2-3 sug‘orishdan so‘ng o ‘simlik

---

oralari yumshatiladi. 0 ‘simlikni gullash fazasida gektar hisobida 
50 kg azot va 30 kg kaliy o‘g‘iti berib oziqlantirishni tugatiladi va 
uning rivojlanishi yanada tezlashadi. Levzeva o ‘simligi rivojlanish 
davrida, ayniqsa gullash fazasida oziqa moddalami ko‘p talab qiladi. 
Shularni hisobga olib vegetatsiya davomida 80-90 kg azot, 70-80 kg 
fosfor va 50 kg kaliy o‘g ‘iti bilan oziqlantirilsa rivojlantirilgan xom- 
ashyoni yig‘ib olish mumkin bo‘ladi.
Maxsarsimon Levzeyani vegetativ yo‘l bilan ko‘paytirishda 
o‘simlik 3 yoshli bo‘lganida har tukini 2-3 qismga bo‘iish y o ii 
bilan amalga oshiriladi. Bunda o‘simliklaming yashovchanligi 80- 
95 foizni tashkii etishi kerak. Uning mavsum davomidagi parvarishi 
yuqori da bayon etilganlardan farq qilmaydi. 0 ‘simlikning barcha 
qismi xom-ashyo hisoblanadi. Ildiz tarmoqlari mavsum oxirlarida 
tez rivojlanadi. Shuning uchun o‘simlik ildizlari kech kuzda yig‘ib 
olinishi kerak.