Toshkent farmatsevtika instituti ijtimoiy fanlar kafedrasi

Milliy istiqlol g‘oyasining asosiy tushunchalari. Milliy istiqlol g‘oyasi muayyan tushunchalarga asoslanadi. Ular turli xil bo‘lib, jamiyatda shakllangan va mavjud bo‘lgan fikrlar xilma-xilligi bilan kishilarning o‘zaro ijtimoiy munosabatlari asosida amaliy xatti-harakati orqali namoyon bo‘ladi. Milliy istiqlol g‘oyasining asosiy tushunchalari nisbiylik xususiyatiga ega bo‘lib, uni o‘rganishda quyidagi tushunchalarni hisobga olish zarur:
1. Turli jamiyatlar, xalqaro hayot, milliy-madaniy qadriyatlar, maq-sadlar bilan bog‘liq turli xil ma’no-mazmunga ega bo‘lgan umumiy tushun-chalar: «g‘oya», «mafkura», «g‘oyaning turli xil ko‘rinishlari», «bunyodkorlik g‘oyalari» va «yovuz, tajovvuzkor g‘oyalar», «Milliy g‘oyalar» hamda umum-bashariy g‘oyalar» va h.k.
2. Jamiyatning siyosiy hayoti, turli xil jamoat birlashmalari faoliyati bilan bog‘liq maqsad va intilishlarni ifoda etadigan turli-xil siyosiy mafkuralar ko‘rinishlardagi tushunchalar.
3. O‘zbekiston xalqining hayoti bilan bog‘liq bo‘lgan, uni o‘zida aks ettiradigan va unga xizmat qiladigan «milliy istiqlol g‘oyasi», «milliy istiqlol g‘oyasining ma’naviy negizlari», «milliy rivojlanish g‘oyasi», «milliy istiqlol mafkurasi», «milliy istiqlol g‘oyasining asosiy g‘oyalari», «milliy istiqlol g‘oyasining bosh g‘oyasi», «milliy istiqlol g‘oyasining umumbashariy tamoyillari» va boshqa tushunchalar mavjud.
Milliy istiqlol g‘oyasi bilan bog‘liq tushunchalarning o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, u, asosan, O‘zbekiston xalqi ijtimoiy, hayot sohalari rivoji bilan, uning milliy-madaniy merosi, urf-odatlari, qadriyatlari, tili, madaniyati, tarixi, falsafasi, diniy ruhiyati bilan uzviy bog‘liq. Milliy istiqlol g‘oyasi milliylikni, milliy rivojlanish xususiyatlarini e’tirof etadi va unga hurmat bilan qaraydi.
Milliy istiqlol g‘oyasi «sinfiylik», «partiyaviylik», «inqilobiy-lik» tamoyillariga asoslanmaydi. U «kommunistik g‘oya»dan tubdan farq qiladi.
Foya tushunchasi: Foya - inson tafakkurida vujudga keladigan, ijtimoiy xarakterga ega bo‘lgan, ruhiyatga kuchli ta’sir o‘tkazib, jamiyat va odamlarni harakatga chorlaydigan, maqsad-muddao sari etaklaydigan kuchli, teran fikr. Inson ongining mahsuli sifatida g‘oyalar tushuncha va fikrlar yordamida ifoda etiladi. Foya - inson tafakkuri mahsuli, milliy g‘oya esa millat tafakkurining mahsulidir. Foya - ob’ektiv voqelik hodisalarining inson tafakkurida aks etishidir. Foyalar dunyoni o‘rganishga va amaliy o‘zgaruviga xizmat qiladi.
Foya - mafkura - ijtimoiy ong formalaridan biri bo‘lib, u har qanday jamiyatning ustqurmasida o‘z ifodasini topadi. Foya - mafkura falsafiy tushuncha bo‘lib, ma’lum maqsadga qaratilgan inson aql-zakovatini ifoda etuvchi g‘oyalar va qarashlar yig‘indisidir. Ammo, har qanday fikr va qarash ham g‘oya bo‘la olmaydi. Foya inson ongida paydo bo‘lsada inson va jamiyat ruhiyatiga singib boradi. U odamning ichki dunyosiga kirib borib, uni harakatga keltiruvchi, etaklovchi kuchga aylanadi.
Mafkura muayyan ijtimoiy guruh, ijtimoiy qatlam, millat, davlat, xalq va jamiyatning ehtiyojlari, maqsad-muammolari, manfaatlari, orzu intilishlari hamda ularni amalga oshirish tamoyillarini o‘zida mujassam etadigan g‘oyalar tizimidir.
Inson hayotida ham, jamiyat taraqqiyotida ham g‘oyalar muhim o‘rin tutadi. SHu ma’noda, insoniyat tarixi - g‘oyalar tarixidir.
Xo‘sh, g‘oya nima, nega unga bu qadar katta e’tibor va ahamiyat beriladi? Ma’lumki, har qanday millat va xalq, har qanday ijtimoiy tuzum va davlat muayyan bir tamoyillar va qadriyatlar asosida hayot kechiradi hamda o‘z manfaatlari, maqsad-muddaolari, orzu-intilishlarini ko‘zlab harakat qiladi. Binobarin, ular hayotdagi ma’lum bir mafkuraga tayanadi.
Xo‘sh, mafkura nima, u qanday g‘oyalar asosida shakllanadi va qay tarzda jamiyatni harakatga keltiradi? Nega ayrim mafkuralar ba’zi millatlarning, yuksalishiga sabab bo‘lsa, ayrimlari butun-butun xalqlarni inqiroz va tanazzulga duchor etadi? «Milliy istiqlol g‘oyasi» bo‘yicha mazkur ma’ruza matnlari aynan shu va shu kabi masalalar talqiniga bag‘ishlangan.
«Milliy istiqlol g‘oyasi»ning predmetini quyidagi 1-chizma asosida izohlash ham mumkin.
Umuman, g‘oya - bu tadqiqot maqsadini, uning yo‘nalishi va mohiyatini ifodalaydigan ilmiy bilish shaklidir. Foya o‘z tabiatiga ko‘ra biror fikrdir, u tadqiqotchi miyasida uning amaliy va nazariy faoliyati asosida paydo bo‘lib, borliqning to‘g‘ri yoki xato in’ikosidir.
Ilmiy bilishda g‘oya muhim rol o‘ynaydi. Foyalar tabiatiga ko‘ra: a) ilmiy g‘oyalar; b) badiiy g‘oyalarga bo‘linadi. Foyalar xarakteriga ko‘ra: a) borliqning to‘g‘ri, real in’ikosidan iborat g‘oyalar, b) borliqning xato yoki fantastik in’ikosidan iborat g‘oyalar. SHuningdek, g‘oyalar: a) progressiv va b) reaksion g‘oyalarga ham bo‘linadi. Progressiv g‘oyalar ilmiy bilishni rivojlantirishga xizmat qilsa, reaksion g‘oyalar unga to‘sqinlik qiladi.