Xalq urf-odatlari va an’analari xalqimizning o£zi kabi umrboqiy
Yüklə 28,2 Kb.
|
|
KIRISH Xalq urf-odatlari va an’analari xalqimizning o£zi kabi umrboqiy, M ehridaryodir. Yurtim izning har bir go£shasida o £ziga xos Marosimlar, oilaviy-maishiy va mehnat bilan bog£liq an’analar, Momolaming mehr bulog£idan qaynab chiqqan orombaxsh alla-yu Olqishlar mavjud. Xalq marosimlari jo bo£lgan asriy qadriyatlar, M a’naviyat ko£zgusiga aylangan qanotli orzular, folklor ijrochilarining ko£p asrlar davomida yaratgan ijodiy faoliyati natijasida Sayqallanib, barkam ollashib kelgan qadim iy urf-odatlar va An’analarni o£rganish milliy qadriyatlarimiz mohiyatini yanada Teranroq anglash, tushunish imkonini beradi. Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so£ng ajdodlarimiz Tom onidan yaratilgan milliy qadriyatlarni tiklash, unutilgan An’analami keng ommalashtirish va ulami chuqur o£rganish uchun Zarur sharoitlar yaratildi. 0 £zbek xalqining urf-odat, an’ana va marosimlariga alohida E’tibor berilishi m a’naviy tiklanish jarayoni jadal kechayotgan Hozirgi kunda muhim ahamiyatga ega. Chunki yoshlami yangicha Ruhda tarbiyalash, ulaming ongiga milliy mustaqillik g£oyalarini Chuqurroq singdirish, ajdodlarimiz yaratgan qadriyatlar mohiyatini Keng targ£ib qilishda an’ana va marosimlar mohiyatini anglash, Ulami chuqurroq tushuntirish milliy istiqlol g£oyasini keng omma Orasiga yoyishning ta ’sirchan vositalaridan biri hisoblanadi. 0 £zbek xalqi boy, o£ziga xos ko£p qatlam va seruslub musiqa Merosiga ega. 0 £z tariximizni, milliy urf-odat va an’analarimizni, M a’naviy badiiy merosim izni atroflicha o £rganish va undan Bahramand bo£lish har birimizning asosiy vazifalarimizdan biridir. Xalqimiz istiqlolga erishishi munosabati bilan azaliy qadriyatlarimizni tiklash, o£z tariximizni, milliy urf-odat va an’analarimizni Atroflicha o£rganish imkoniyati vujudga keldi. 0 £zbek xalq musiqa ijodi fani o£zbek xalqining an’analarga boy Va badiiy barkamol musiqa ijodi namunalarini o£rgatadi hamda Yosh avlodda o£tkir did, yuqori badiiy saviya va nafis tuyg£ulami Shakllantiradi. Xalq kuy va qo£shiqlarini o£rganish jarayoni, ko£p Asrlik qadriyatlarim izning qayta tiklanishi m uam m osi yillar Davomida o£rganib kelinmoqda, shu bois ham « 0 £zbek xalq musiqa Ijodi» muhim fanlar qatoridan joy olgan. Ushbu o£quv qo£llanma Mazmun-mundarijasi o£zbek musiqasining xalq ijodiyoti va og£zaki An’anadagi professional musiqa namunalarini qamrab oladi. Bunda Xalq tomonidan yaratilgan kuy va aytimlar, ulaming yaratilish Tarixi, nisbatan murakkab janrlar, og£zaki an’anadagi professional Musiqa tarixi va ko£p asrlar davomida rivojlanib kelayotgan o£zbek Musiqa madaniyatiga muxtasar murojaat qilishga harakat qilindi. 0 £quvchilarda milliy kuylami idroklash, xalq musiqa janrlarining Tuzilishi va ijro etilishi bilan birga nazariy va amaliy ko£nikma hosil Etish maqsadida mashg£ulotlaming bir necha turlari: jumladan, Faol va noan’anaviy shakllari tavsiya etiladi. 0 £quv jarayonida m a’ruza bilan birgalikda amaliy mashg£ulotlardan foydalanish lozim bo£ladi. Ushbu qollanmaga kiritilgan Barcha rna’lurnotlarni pedagogika kollejlarining ta’lim mazmuniga Kiritilgan « 0 £zbek xalq musiqa ijodiyoti» fanida qo£llash tavsiya etiladi. 0 £quv qo£llanmaning ilova qismida yillar davomida yaratilgan Kuy va qo£shiqlarning notalaridan amaliy foydalanish uchun Namunalar keltirilgan.XALQ MUSIQASINING UMUMNAZARIY MASALALARI 0 £zbek xalqi o£z ildizlari bilan qadim-qadim zamonlarga borib Taqaladigan musiqa merosi, xilma-xil musiqa janrlari hamda boy Tasvir vositalari bilan bizning davrimizgacha yetib kelgan. Bundan Tarixiy manbalar, boy va betakror qadimiy obidalar xabar beradi. 0 £zbek xalq musiqasi yillar davomida o £rganilib kelinmoqda. Masalan, o£zbek musiqa merosini to £plash va nota vositasida nashr Etilishida V .M .U spenskiy, Yunus Rajabiy, Ilyos Akbarov, M.Yusupovlaming mehnatlari beqiyosdir. 0 £zbek xalq musiqasini yozib olish va qayta ishlash, ilmiynazariy tadqiqot o £tkazishda mutaxassis olim lar, jum ladan, Etnomusiqashunoslar — F.Karom atov, R.Abdullayev, S.Begmatov, O.Matyoqubovlarning olib borgan etnografik ekspeditsiya Xizmatlari katta. 0 £zbek musiqa madaniyati ikki qatlamga bo£linadi: Xalq musiqasi. Og£zaki an’anadagi professional musiqa. 0 £zbek musiqa merosining ko£rsatib o£tilgan har ikkala qatlami Asrlar davomida og£zaki an’ana tarzida, ya’ni nota yozuvlarisiz, Og£zaki ijod etish, og£zaki o£rganish va ijro etish orqali yetib keldi. Olimlar musiqa merosining ana shu tabiatini inobatga olgan holda Xalq musiqasi folklorining bir turi1, aniqrog£i — xalq og£zaki ijodi Sifatida ta’riflaydilar va unga nisbatan «musiqiy folklor»2 tushunchasini qo£llaydilar. Folklor namunalari jonli ijro sharoitida yaratiladi, rivojlanadi, tarqaladi. Xalq musiqasida har qanday xalq ijodi kabi mehnatkashlaming Fikri, orzu-umidlari, ulaming turmushi va axloqi gavdalanadi. 0 £zbek Xalq musiqasi mavzu jihatdan serqirraligi, janrlarga boyligi va hayotda Tutgan o£mining xilma-xilligi tufayli ikki guruhga bo£linadi:
Ma’lum vaqt yoki ma’lum sharoitdagina ijro etiladigan kuy— Aytimlar: oilaviy marosim, mehnat qo£shiqlari, mavsumiy marosim Kuy-qo£shiqlari, diniy navolar hamda turli tantana, tomosha kabi Marosimlarda ijro etiladigan cholg£u kuylari. Istalgan vaqtda va har qanday sharoitda, ya’ni barcha joyda Ijro etiladigan kuy va qo‘shiqlar: o£zbek xalq musiqa janrlari: qo£shiq, Ashula, yalla, lapar, qarsak (turli xil) va shunga o£xshash turli cholg£u Kuylari. (Barcha ko£rinishdagi xalq janrlariga izoh beriladi.) Xalq musiqasi tarkibiy sinkretik1 san’atdir. Bunda so£z, kuy va O£yin mujassamlashgan. Chunki musiqiy folklorda xalq xattih a ra k ati, xususan, m eh n at ja ra y o n i, u rf-o d a tla rg a boy Marosimlami o£tkazish uchun ko£rsatib o£tilgan uch unsur (so£z, Kuy, raqs) muntazam ravishda bir-biriga aloqadorligida ko£rinadi Va bu holat sayil va boshqa oilaviy bayram tantanalarida ijro etiladi. Demak, so£z, kuy va raqs mushtarak holatlarini bir so£z bilan Bayon etish maqsadida olimlar «aytim» atamasidan foydalanganlar. «Aytim»2 — bu musiqiy folkloming hozir bo£lish shakllaridan biridir. Xalq musiqasida «aytim» iborasi bilan birga unga ma’nodosh «kuylash» iborasi ham ko£p qo£llaniladi. Xalq aytimlari keng omma Orasida mashhur bo£lib, bu turdagi ijro jamoa va yakka tartibdagi Ijrochilar tomonidan aytiladi. Xalq aytimlarining she’riy tarkibini asosan barmoq vaznli xalq She’riyati tashkil etadi. She’riy misralar odatda so£z bo£g£inlariga Qurilgan b o £lib, barm oq bilan sanaladi. Aytib o £tish joizki, Misralarda hijo (bo£g£in) va usul mushtarakligi namoyon bo£ladi. Masalan, she’r misralari 4,5,7, 8,9,10,11 vaboshqaturoqdabo£lishi Mumkin:
To£rt bo£g£in — usulli misralar: Choriy, chan-bar. Biriy, an-bar. ,| ,| ,| ,| Besh bo£g£in — usulli misralar: 0 £rog£im olmos. 0 £rimdan qolmas. Sira ham tolmas. 0 £rm asam bo£lmas. Yetti bo£g£in — usulli misralar: Seni haydab boqaman. •I).|) -I .1. •l).|) -I Shu tariqa foMor musiqashunoslik sohasida «bo£g£in — usul» Tushunchasi qo£llaniladi. Shu bilan birga aytimlarning she’riy asoslarida Misralaming ma’lum tartibda qofiyalanishi katta ahamiyatga ega, Chunki muntazam va izchil takrorlanuvchi bo£g£in — usulning to£g£ri Tuzilishida, aytim namunalarini xotiraga keltirishda ko£makdosh Vositadir. She’rm isralariaaba, a b a b , a a b b tartibda qofiyalanib, Ularga rna’lurn mazmun, uyg£unlik, ohangdoshlik bag£ishlaydi: Tuma desam turimli — a Keng dalada qo£nimli — a Tumalar uchsa pastlab — b Rizqing kelar unumli — a Aytimlaming she’riy tarkibini to£rtlik bo£lgan xalq ruboiylari Tashkil qiladi. Aytimlarning asosiy qismini kuy-ohang tashkil qiladi. Shuningdek, Musiqiy folklor namunalarini ijro etish uchun kasbiy ijrochilarga Zarur bo£lgan va yillar davomida «usta-shogird maktabi»da o£rgatib Kelingan ijro usullari va maxsus malakaga ega bo£lishi talab etilmaydi. Chunki xalq aytimlarining kuy tuzilishlari nisbatan tor ovoz ko£lamida (diapazon) asosan kvarta, kvinta va seksta intervali doirasida kuylashga Mo£ljallangan. Kuy — ohanglari, rna’lurn iboralari ko£p marotaba Takrorlanib hamda davomli usul uzunliklari bilan ajralib turadi. 4 3 Yüklə 28,2 Kb. Dostları ilə paylaş:
|