Toshkent moliya instituti andijon fakulteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI



ANDIJON FAKULTETI
“Bank ishi va audit” yo’nalishi
I bosqich SBIA-70-22-guruh talabasi
Zafarjon Abdurahimovning
“Falsafa” fanidan tayyorlagan mustqil ish
REFERATI

Bajardi: Z. Abdurahimov

Tekshirdi: T.Abdullayev


Oltinko’l – 2023-y.

Yoshlar tarbiyasi: muammolar va yechimlar

Reja:

1. 
   Kirish.
   
2. 
   Yoshlar muammolari .
   
3. 
   “Avlod farqi” muammosi .
   
4. 
   Ijtimoiy muammo sifatida yoshlarning ishsizligi .
   
5. 
   Yoshlar tarbiyasi .
   
6. 
   Xulosa.
   
7. 
   Foydalanalingan adabiyotlar.
   

Yoshlar muammolari

Yoshlarning muammolari jiddiy tashvish uyg‘otadi, shunday emasmi? Siz uchun eng muhim muammo nima?
Yoshlik - bu inson hayotida eng muhim ahamiyatga ega bo'lgan hayot davri. Birinchidan, insonning butun hayoti uning dastlabki yillariga asoslanadi. Axloq va e’tiqod, qiziqishlar doirasi, ta’lim-tarbiya, salomatlik va odatlarning barchasi bolalik va yoshlik davrida shakllanadi, shaxs shakllanadi. Ikkinchidan, yoshlik - bu inson dunyoda o'z o'rnini topishga harakat qiladigan davr. Bu davr odatda muammolar bilan bog'liq: yoshlar jamiyatga moslashish uchun "kurashadi". Bugungi jamiyatda yoshlar oldida qiyin qarorlar va tuzatishlar mavjud. Yosh avlod oldida bir qancha muammolar mavjud. Ular kasb tanlash va bilim olishning abadiy muammolari, mustaqillik va pul muammosi, yoshlarning ishsizlik muammosi, avlodlar farqi. Yoshlarda hissiy va shaxsiy xarakterdagi ko'plab muammolar mavjud, ular kattalar nazarida ahmoq va ahamiyatsiz ko'rinishi mumkin, lekin yoshlar uchun juda muhim bo'lib ko'rinadi. Ular do'stlik va yolg'izlik muammolari, shuningdek, birinchi sevgi muammosi. Ehtimol, eng muhim muammo bu kasb tanlashdir, bu juda qiyin. Buni juda qiyinlashtiradigan narsa - bu sizning zimmangizga olishingiz kerak bo'lgan mas'uliyatdir - ma'lumki, sizning kelajakdagi hayotingiz sizning shaxsiy tajribangiz unchalik katta bo'lmagan hayotning boshida qilgan tanlovingizga bog'liq.
Ba'zan siz o'zingizni qiziqtirgan bilim sohasiga ishonchingiz komil bo'lmasligi ham mumkin. Ikkinchi sabab, bu tanlovni amalga oshirish uchun siz mehnat bozori va ish imkoniyatlari haqida biroz tasavvurga ega bo'lishingiz kerak. Uchinchidan, shunday ota-onalar borki, ular odatda sizning kelajakdagi kasbingiz haqida o‘z tasavvuriga ega bo‘ladilar va ko‘p hollarda farzandiga o‘zi ma’qul bo‘lgan kasbni tanlashga majbur qilishga harakat qiladi.
Ehtimol, bugungi kunda yoshlar duch keladigan asosiy muammolardan biri bu ishsizlikdir. Hozirgi yoshlarning muayyan ehtiyojlari va intilishlari bor. Iqtisodiyotdagi umumbashariy tanazzul va texnologiya bilan birgalikda muayyan ish o'rinlari va ko'nikmalar eskirganligi sababli, bugungi kunda ko'plab yoshlar ish topishda muammolarga duch kelishmoqda. Ishsizlik moliyaviy tashvishlar, umidsizlik va tushkunlikni anglatadi. Ishsizlik muammosini hal qilish uchun yoshlar oliy ma’lumot olishga intilishi kerak. Shunda ular sanoatlashgan jamiyat talab qiladigan malakali ishchi kuchiga ega bo'ladilar.
Bugungi kunda yoshlar duch kelayotgan yana bir muammo ota-onalar va bolalar o'rtasidagi ziddiyat yoki "avlodlar farqi"dir. Yoshlar kattalar maqomiga erishish va o'z hayotlarini yashashga intilishlarida har qanday cheklovlardan norozi bo'lishlari mumkin. Ular ota-onalari haddan tashqari tashvish va haddan tashqari himoyalanishlariga ishonishadi, bu odatda keskinlikni keltirib chiqaradi.
“Avlod farqi” muammosi haqiqatdan ham muqarrar. Birinchidan, har bir avlod o'z tajribasida noyobdir va yoshlar har doim ota-onalarning qadriyatlarini rad etgan yoki hech bo'lmaganda shubha ostiga olgan. Ular har doim ota-onalarining me'yorlaridan emas, balki o'zlarining tajribalaridan o'rganishni xohlashgan. Ikkinchidan, har bir yosh avlod avvalgisidan ko'ra ko'proq bilimli va bilimli bo'lishga intiladi; ular tezroq o'sadi va erkinlikdan ko'proq zavqlanadilar. Uchinchidan, ota-onalar vaziyatni og'irlashtiradilar: ular o'z g'oyalarini farzandlariga yuklashga harakat qilishadi. Bu yoshlarning kattalar hokimiyatiga qarshi isyoniga olib keladi. Ota-onalar yoshlar ustidan nazoratni amalga oshirishlari va kelishmovchiliklarni bartaraf etishga harakat qilishlari kerak, ammo hamdardlik va tushunish bilan.
Yoshlar va ularning ota-onalari uchun muammo tug'diradigan soha bu sevgi va tanishishdir. Bugungi kunda ba'zi ota-onalar o'z farzandlariga biroz erkinlik berishga tayyor, boshqalari esa haddan tashqari himoyalanib, farzandlarini qarama-qarshi jins bilan chiqishlarini cheklaydilar. Shunday qilib, bugungi kunda ko'plab yoshlar boshqa odamlarga moslashishning qimmatli tajribasini ololmaydilar. Aksariyat yoshlar bu kabi muammolarni yengish uchun yetarlicha etuk bo‘lmagan bo‘lishi mumkin, shuning uchun ular jinoyatchilik, giyohvandlik, buzg‘unchilik, ichkilikbozlik va hokazolar yo‘liga o‘tadilar. Ko‘pincha yoshlar ongli yoki ongsiz ravishda o‘sha g‘ayrioddiy ishlarga qo‘shilishga majburlanadi. o'z yosh guruhlari. Bundan tashqari, ular o'zlarining his-tuyg'ularini jamiyatga va kattalar hokimiyatiga qarshi qo'zg'olon qilish orqali qoplaydilar.
Ikkinchisi - do'stlik muammosi. Yoshlik - bu inson turli odamlarning fikrlariga, ayniqsa tengdoshlari fikriga zaif bo'lgan vaqt. Yana bir muammo - sevgi va tanishish muammosi. Ba'zi ota-onalar bu borada demokratikdir va o'z farzandlariga qarama-qarshi jins bilan munosabatlarda katta erkinlik berishadi. Boshqalar haddan tashqari himoyalanishadi va o'smir bolalariga o'zlariga yoqadigan odamlar bilan yurishni taqiqlaydilar, menimcha, bu ko'plab psixologik muammolarga olib kelishi mumkin, chunki ular o'z farzandlariga qarama-qarshi jins vakillari bilan muloqot qilish tajribasiga ega bo'lishlariga to'sqinlik qiladilar va bu sabab bo'lishi mumkin. keyinchalik jiddiy oilaviy muammolarga. Kattalar ham yoshlar bilan birgalikda bu muammolarni hal qilishda yordam berishlari kerak. Yoshlar ertangi kunning yetakchisi ekanligini unutmasligimiz kerak.
Men uchun eng muhim va qiyin muammo bu do'stlikdir. Birinchidan, ota-onam bilan ba'zi nizolarim bo'lishiga qaramay, ular meni yaxshi ko'rishlarini har doim bilardim va men ham ularni yaxshi ko'raman va har doim ularga yordam berish va ularni xursand qilish uchun qo'limdan kelganini qilaman. Do'stlar - bu sizning ishonchingiz va mehringizni qozonishingiz kerak bo'lgan odamlardir; Men uchun do'stlik san'atdir. Ikkinchidan, mening do'stlarim odatda mening tengdoshlarim, bizning umumiy qiziqishlarimiz, yoqtirishlarimiz va yoqtirmasliklarimiz bor, shuning uchun do'stlar bo'lish men uchun juda muhim. Tanishuv va sevgiga kelsak, men bu haqda hali ko'p o'ylamayman. O'ylaymanki, men uchun eng muhim bo'lib ko'ringan muammolarni hal qilishim kerak, yaS'ni kasb tanlash va men tanlagan universitetga kirish.
Insoniyat paydo bo‘libdiki, eng dolzarb, eng mashaqqatli va eng qiyin vazifa – yoshlar tarbiyasi masalasi bo‘lib kelgan. Barcha alloma, mutafakkirlar, millatning ziyolilari jamiyat rivoji, mamlakat farovonligi, tinchligu xotirjamligini yoshlar tarbiyasi bilan bog‘laganlar. Bu bejiz emas. Qayerda tarbiya masalasini ta’lim bilan, milliy qadriyat, an’analar, mentalitet bilan uzviy bog‘liqlikda hal etishga harakat qilingan bo‘lsa, o‘sha joyda rivojlanish, taraqqiyot bo‘lgan. Yoshlar ta’lim – tarbiyasiga e’tiborsizlik qilingan joyda esa inqirozlar, milliy o‘pirilishlar sodir bo‘lavergan.
Istiqlol adabiyotining buyuk vakillaridan Abdurauf Fitrat shunday degan edi: “Agar dinga, Vatanga, molg‘a, jong‘a, avlodga muhabbatingiz bo‘lsa, agar dinning xalos bo‘lishi, shariatning rivoji, Vatan obodlig‘i, avlodning tinchligi, yaxshi nom qoldirishning chorasini xohlasangiz, sizning ilojingiz, avvalo, kasbi maorifdir. Qobiliyatlilarni tahsil uchun o‘qishga yuboring”. Ushbu iqtibosda buyuk allomaning millat va Vatan kelajagi, yoshlar ta’lim-tarbiyasi uchun qanchalar kuyunchaklik bilan yondashganini ko‘rishimiz mumkin.
Milliy mustaqillikning o‘tgan qisqa davrida buyuk mutafakkir, allomalar orzu qilgan niyatlarga yetdik, mamlakatimiz rivojlanishning mutlaqo yangi yo‘liga chiqib oldi. O‘zbekiston rahbari Islom Karimov mazkur masala xususida to‘xtalib, shunday deydi: “Odamlar adolat uchun jon beradi, adolat uchun kurashadi, adolat uchun o‘zini ham ayamaydi. Hozirgi kunda O‘zbekistonda ana shunday mardlar o‘sib, voyaga yetmoqda. Men bugungi yoshlarimizni ko‘rsam, xayolimga shunday fikrlar keladiki, ey, sizlar boshqacha tarbiya olyapsizlar! Mutlaqo boshqacha! Bizning yoshligimizda bunday imkoniyat va sharoitlar yo‘q edi. Chunki biz boshqacha davrda yashaganmiz, boshqacha mafkuraning mahsuli bo‘lganmiz”.
Haqiqatan ham, bizning yoshlarimiz boshqacha tarbiya olmoqdalar. Shu o‘rinda, mustaqillik yillarida yoshlar tarbiyasidagi evolyusion o‘zgarishlar, yangilanishlar hamda bu borada amalga oshirilishi lozim bo‘lgan ayrim vazifalar to‘g‘risida ba’zi fikrlarni bayon etishni maqsadga muvofiq deb bildik. Jumladan, barchamizga ma’lumki, sovet mustabid tuzumi davrida milliy urf-odat, an’analarimiz, qadriyatlarimiz, boshqacha aytganda, tarbiyadagi an’anaviy – o‘zbekona unsurlar katta talofat ko‘rdi. Shakl jihatdan o‘zbek, ammo mazmun jihatdan o‘zbekchilikdan tobora uzoqlasha boshlagan edik. Bu narsa milliy madaniyatimiz, tafakkur tarzimiz, ongu shuurimizda, xatti-harakatlarimizda, ayniqsa, yaqqol ko‘rina boshlagandi.
Shuning uchun ham mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq diniy, milliy qadriyatlarni tiklash davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlari qatoriga qo‘shildi. Natijada mamlakat fuqarolari, ayniqsa, yoshlarimiz milliy xarakterimizni aks ettiradigan qadriyatlar bilan boyiy boshladilar. Bu – birinchidan.
Ikkinchidan, yoshlar dunyoqarashi, tafakkur tarzining shakllanishida milliy tarixning o‘rni va ahamiyati katta. Ammo mustabid tuzum sharoitida o‘zbek xalqi hech qanday davlatchilik tarixiga ega emas, uning tom ma’nodagi tarixi 1917 yildan boshlangan, degan mafkuraviy soxta “nazariya”lar xalqimiz ongiga singdirila boshladi. Mustaqillik ana shu soxtakorliklarni bartaraf etdi. “Men, – deydi O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov, – har doim mustabid sovet tuzumi, o‘sha zamonda xalqimiz boshidan kechirgan kunlar haqida ko‘proq yozinglar, deb tarixchi va yozuvchilarimizdan iltimos qilaman. O‘sha davrda yashagan, uning barcha kirdikorlarini ich-ichdan bilgan ziyolilarimizning qanchasi otib tashlandi, qanchasi qamoqda o‘lib ketdi. Ammo o‘sha zamonni yoshlarimiz bilishi uchun bizga ko‘proq kitoblar, darsliklar kerak”.
Tarixdan ibrat olib yashash, tarix haqiqatlarini bilish kishiga quvvat beradi, uni hayot haqiqati bilan qurollantiradi.
Tarixni yozishda o‘ng tomonga ham, chap tomonga ham og‘masdan, faqat haqiqat va adolat nuqtai nazaridan yo‘l tutilishi kerak. Soxta tarix bamisoli og‘u kabi insonni zaharlaydi, uning dunyoqarashini chalg‘itadi.
Tarixda soxtakorlikka yo‘l qo‘yish, aslida, millatni halok qilish, jamiyatni va insonni aldash, haqiqatdan chekinish bilan barobar. Shuning uchun ham mustaqillik yillarida bu masala mafkuraviy jarayonlardagi ustuvor yo‘nalishga aylandi. Mamlakat rahbarining tarixchi olimlar, ziyolilar bilan bo‘lgan uchrashuvlari, nashr etilgan “Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q”, “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”, “Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida xizmat qilish – eng oliy saodatdir” kabi asarlarida, shuningdek, Vazirlar Mahkamasining tarix fani masalalari bo‘yicha chiqargan qator hujjatlarida yoshlar dunyoqarashining shakllanishida tarix, jumladan, milliy tarixning o‘rni masalalari juda ishonarli tarzda o‘z aksini topgan.

Uchinchidan, mamlakat rahbariyati yoshlar dunyoqarashini shakllantirishda mafkura masalalariga alohida e’tibor qaratdi. Bunda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 12-moddasida belgilangan, hech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o‘rnatilmaydi, degan qoida muhim o‘ringa ega bo‘ldi. Ijtimoiy hayot sohalarida siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlar xilma-xilligining e’tirof etilishi, aslida, jamiyatning yanada rivojlanishi, demokratik islohotlarni amalga oshirishga yaratilgan imkoniyat edi.

Hozirgi yigit-qizlarimiz bundan 20-25 yillar avvalgi tengdoshlaridan qator sifatlari bilan ajralib turadilar. Agar o‘sha davr yoshlarida tashabbusning sustligi, g‘oyaviy-mafkuraviy qaramlik, birovga ko‘r-ko‘rona ergashuvchanlik, voqea-hodisalarni tahlil etishda o‘z mustaqil fikriga ega emaslik kabilar ustunlik qilgan bo‘lsa, hozirgi yoshlarimizda o‘z qat’iy fikriga egaligi, o‘z iqtidorini namoyish etish imkoniyati mavjudligi, tashabbuskorlik, milliy-madaniy, mafkuraviy-siyosiy sobitqadamlik, tanlagan maqsad sari intilishdagi izchillik singari holatlarni ko‘rish mumkin.
Ayni paytda, ayrim yoshlarimizda zamon talablariga javob berish borasida muayyan kamchiliklar ham mavjudligini yoddan chiqarmaslik lozim. Masalan, milliy-madaniy merosimizdan faxrlana bilishda, undan ruhiy quvvat olishda ba’zan sustkashlikka yo‘l qo‘yilmoqda. Shu o‘rinda Prezident Islom Karimovning 2014 yil 15-16 may kunlari Samarqand shahrida bo‘lib o‘tgan xalqaro konferensiyadagi quyidagi so‘zlari o‘ta muhimligini eslatish lozim: “O‘zining tarixiy, madaniy va intellektual merosini asrab-avaylashga, boyitish va ko‘paytirishga, shuningdek, unib o‘sib kelayotgan yosh avlodni milliy va umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalashga yetarlicha e’tibor qaratmaydigan, har tomonlama uyg‘un rivojlangan, mustaqil fikrlaydigan, o‘z qarash va yondashuviga, grajdanlik pozitsiyasiga ega bo‘lgan shaxsni kamol toptirishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ymaydigan har qanday davlat va jamiyat tarix va taraqqiyot yo‘lidan chetga qolib ketishga mahkum ekanini biz o‘zimizga yaxshi tasavvur qilib kelganmiz va yaxshi tasavvur etamiz”.
Fikrimizcha, Yurtboshimizning ushbu mulohazalari barcha yoshlarimiz uchun dasturilamal bo‘lishi lozim. Gap shundaki, maqsad faqat o‘rta asrlar sharq allomalari, mutafakkirlarining qachon va qayerda tug‘ilgani-yu, qaysi asarni yozganini quruq yodlashdan iborat emas. Maqsad, birinchidan, alloma – mutafakkirlarimizning jahon ilmu faniga qo‘shgan hissasini bilish, ulardan faxrlanish ko‘nikmasini hosil qilish bo‘lsa, ikkinchidan, hozirgi yigit-qizlarimizda o‘sha allomayu mutafakkirlar oldidagi ma’naviy qarzini uzish, shuningdek, buyuk ajdodlarimizga munosib ravishda millat va Vatan oldida mas’uliyat sezish hissini shakllantirishdan iboratdir. Boshqacha so‘z bilan aytganda, maqsad faqatgina milliy-madaniy merosdan faxrlanishdan iborat emas. Maqsad – XXI asr O‘zbekiston yoshlarining jahon tamadduniga qo‘shadigan hissasini anglashdir.
Yana bir masala borki, albatta e’tibor berish lozim. U ham bo‘lsa, barpo etilayotgan jamiyat mazmun-mohiyatini anglash bilan bog‘liq. To‘g‘ri, biz insonparvar, huquqiy, demokratik jamiyat qurmoqdamiz. Ammo shu murakkab yo‘lni bosib o‘tishda belgilangan bosqichlarni barcha yigit-qizlar ham to‘laligicha anglab yetmaydilar. Masalan, bugun barchamiz mamlakatda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish yo‘lida mehnat qilmoqdamiz.

Yoshlarimiz davlat hokimiyati va boshqaruvini demokratlashtirish, fuqarolik jamiyati institutlarini shakllantirish va rivojlantirish, demokratik bozor islohotlari va iqtisodiyotini liberallashtirishni chuqurlashtirish, sud-huquq tizimi, saylov huquqi, so‘z erkinligi kabi masalalar bo‘yicha muayyan bilim va ko‘nikmaga ega bo‘lmas ekan, ularning bu jarayonlardagi faol ishtiroki to‘g‘risida fikr yuritish qiyin. Qolaversa, gap yuqorida sanab o‘tilgan yo‘nalishlarni bilish bilan ham chegaralanmaydi. Eng asosiysi – yigit-qizlar o‘z maqsad-muddaolarini milliy istiqlol g‘oyalariga mutanosib bilishdir. Boshqacha so‘z bilan aytganda, yoshlarimiz ijtimoiy faol, siyosiy-huquqiy madaniyatli, ma’naviy olami yuksak bo‘lmas ekan, barcha harakatlari quruq gapdan iborat bo‘lib qoladi.

Ana shu muammolarni izchillik bilan, bir tanu bir jon bo‘lib hal qilish, shubhasiz, ijobiy natijalar beradi. Zero, Yurtboshimiz qayd etganidek, “Mustaqil fikrlaydigan, zamonaviy ilm-fan va kasb-hunarlarni puxta egallagan, o‘z yurti, o‘z xalqiga fidoyi, biz boshlagan ishlarni davom ettirishga qodir bo‘lgan, har tomonlama sog‘lom avlodni yengib bo‘ladimi? Bugun biz o‘z oldimizga qo‘ygan yuksak maqsadlarga yetishda ana shu navqiron avlodimiz hal qiluvchi kuch bo‘lib maydonga chiqayotgani barchamizga g‘urur va iftixor bag‘ishlaydi”.
Zamonaviy dunyo juda faol va tez o'zgarib turadi. O'zgarishlar odamlar, ayniqsa, yoshlar sodir bo'ladi. Yoshlarning dolzarb muammolari butun jamiyatning kamchiliklari va kamchiliklarini aks ettiradi. Shuning uchun bu qiyinchiliklarni hal qilish butun jamiyatning farovonligiga ta'sir qiladi.
Ijtimoiy muammo sifatida yoshlarning ishsizligi
Bu xarakterdagi muammolar davlatning iqtisodiy barqarorligidan kelib chiqadi, zarur ish o'rinlarini ta'minlay olmaydi, ish beruvchilarning kam malakali va tajribasiz xodimlarni qabul qilishlarini istamaydi. Yoshlarni ishga joylashtirish muammosi, shuningdek, ish beruvchilar tomonidan taqsimlanmagan yosh mutaxassislarning moliyaviy da'volaridan iborat. Shunday qilib, yoshlar ish izlaydilar, lekin ular yashashga qodir emaslar, chunki ular yashash uchun mablag'i yo'q. Bu noqonuniy daromadlarni qidirishga olib keladi, ko'pincha jinoyatchilik, giyohvandlik, qashshoqlikka olib keladi, yoshlarning uy-joy muammolarini rivojlanishiga hissa qo'shadi. Yosh oilalarni o'z uylari bilan ta'minlash bo'yicha davlat dasturlari amalda bajarilmayapti. Ipotek cho'zilib ketadigan bo'yinturuq bo'ladi.
Yoshlarni axloqiy tarbiyalash muammolari
Yashash uchun kurashishga majbur qilingan hayot istiqbollari yo'q, ko'pgina yoshlar va qizlar jinoyat dunyosiga aylanadi. Oilalarning ijtimoiy xavfsizligi, pul izlashni zarurati yoshlarning madaniyati va ta'limiga ta'sir qiladi: ular o'qishdan, ma'naviy g'oyalarni tark etishadi .
Kam yashash sharoitlari, noaniqlik, bajarilishning etishmasligi yoshlarni alkogol va giyohvand moddalarni sinab ko'rishga majbur qiladi. Yoshlar orasida alkogolizm muammosi juda jirkanchdir. Aytishga hojat yo'q: har bir ikkinchi o'rta o'quvchi spirtli ichimliklarni haftasiga ikki marta ichishadi. Yoshlar o'rtasida giyohvandlik muammosi ham dolzarbdir. Aytgancha, bunday qaramlik nafaqat kam ta'minlangan oilalar farzandlari orasida ham paydo bo'ladi: giyohvandlar ko'pchiligi boy ota-onalarning bolalari.

Yoshlar orasida chekish muammosi ham katta. Har uchinchi o'rta maktab o'quvchisi doimiy ravishda sigareta qiladi. Axir, yoshlar orasida chekishning noqonuniy obro'si bor, ular, ularning fikriga ko'ra, "moda" ko'rinishida va ozod bo'lishadi.

Zamonaviy yoshlarning madaniyat muammolari
Yoshlarning turmush darajasining pasayishi ham ularning madaniy hayotiga ta'sir ko'rsatdi. Hayotga bo'lgan iste'molchi munosabatlarining G'arb g'oyalari mashhur bo'lib, pul va modaga hurmat ko'rsatish, moddiy farovonlikka erishish va lazzat olishdir.
Bundan tashqari, yoshlar uchun dam olish muammolari ham mavjud. Ko'pgina shahar va qishloqlarda madaniy bo'sh vaqt uchun shartlar mavjud emas: bepul hovuzlar, sport bo'limlari yoki qiziqish doiralari yo'q. Bu yerda bolalar va qizlar televizor yoki kompyuter oldida, sigareta bilan tengdoshlari va qo'llarida bir shisha bilan o'tirishadi.
Ruhiy qashshoqlik zamonaviy yoshlarning nutq madaniyati masalasida o'z aksini topdi. Ta'limning past darajasi, Internetda muloqot qilish, yoshlarning subkulturalarini yaratish odob-axloq me'yorlariga mos kelmaydigan jarlikni rivojlantirishga yordam berdi. Modaga rioya qilib, yosh avlod so'zda, jarangdor so'zlarda shafqatsiz so'zlardan foydalanadi, tilshunoslik me'yorlarini buzadi.
Yoshlarning psixologik muammolari
Yoshlarning psixologik muammolari, asosan, aniq hayot yo'riqnomasi yo'qligi bilan bog'liq. Ota-onalar, maktablar va kitoblar nafaqat o'g'il-qizlar hayotining qonunlarini, balki ko'cha, ommaviy madaniyat mahsulotlari, ommaviy axborot vositalari va o'zlarining tajribalarini taqdim etadi. Quvvat va qonunsizlikda ishtirok etishning etishmasligi, yosh maximalizm yoshlarning befarqligi yoki tajovuzkorligini rivojlanishiga olib keladi, yoshlar norasmiy guruhlarga qo'shilishga majbur qiladi. Bundan tashqari, yoshlar - insonning bir qancha muhim vazifalarni hal qilishlari kerak bo'lgan vaqt: kasb tanlash, ikkinchi yarmi, do'stlar, hayot yo'lini belgilash, o'z dunyoqarashini shakllantirish.
Yoshlar muammolarini hal qilish usullari nafaqat qog'ozda va nutqlarda, balki davlatning maqsadli tizimlashgan siyosatida ham mavjud. Hukumat, yosh o'g'il-qizlarning mamlakat kelajagi ekanligiga ishonch hosil qilishi kerak.
Bugun butun Oʻzbekiston xalqining nigohi bir nuqtaga: muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasini tinglash uchun oynai jahonga qadaldi.
Ikki soatu 40 daqiqadan koʻproq davom etgan Murojaatnomani jon qulogʻimiz bilan eshitib, barchamiz yangi yilga qanday nom berilishini intiqlik bilan kutdik. Ezgu anʼanaga aylangan bu odatni hech ikkilanmay bugungi taraqqiyotimizning muhim asosi desak, boʻladi. Chunonchi, mamlakatimizda har sana yil nomidan kelib chiqib, juda katta islohotlar, oʻzgarishlar amalga oshirilayotganini jahon eʼtirof etmoqda.
Davlatimiz Rahbari 2021-yilni «Yoshlarni qoʻllab-quvvatlash va aholi salomatligini mustahkamlash» yili deb eʼlon qilishi munosabati bilan butun Oʻzbekistonni olqishlar tutib ketdi, desak mubolagʻa boʻlmaydi.
Darhaqiqat, bugun dunyo koʻzda halqalangan yoshdek qalqib turgan bir paytda yoshlarni chalgʻituvchi, ularni oʻz domiga tortishni istovchi turli kuchlar koʻpayib boryapti. Eng achinarlisi, dunyoning qaysi burchagida biror jinoyat sodir etilsa, albatta, bu jarayonda yoshlarning “qoʻlidan” foydalanilyapti.

Yoshlar tarbiyasi har bir davrning oʻta dolzarb masalasi boʻlib kelgani ayni haqiqat. Muarrixlarning yozishicha, Gerodot Sharqqa qilgan safarlari chogʻida Misr ehromlaridagi bir bitikka ajablangan: «Yoshlarning tarbiyasi buzilib ketyapti. Nima qilish kerak?!”

Muarrix bu yozuvni oʻqiganiga ham ikki ming yildan oshib ketdi. Yozuvning bitilganiga esa, kim bilsin qancha vaqt boʻlgan? Demak, yoshlar masalasi hamisha oʻz dolzarbligini yoʻqotmagan, bunga hamma davrlarda ham turli darajada munosabat bildirilgan ekan-da.
Islom taʼlimotida yoshlar tarbiyasi juda muhim oʻrin tutadi. Islomning dastlabki oʻn uch yilida, yaʼni Makka davrida Muhammad sollallohu alayhi va sallam insonlarning ongu shuuriga Allohning yakkayu yagonaligini singdirish barobarida ularga odob-axloq masalalarini oʻrgatishga alohida eʼtibor qaratganlar. Bu borada oʻz yonlariga 8–16 yoshli (Ali, Talha, Zubayr) kabi koʻplab yoshlarni olib, avvalo, ularning taʼlim-tarbiyasiga alohida ahamiyat berganlar.
Hadisi sharifda: “Bolalaringizga odob beringlar va odoblarini chiroyli qilinglar”, deyilgan (Imom Muslim rivoyati).
Xulosa
Xulosa qilib aytamanki tarbiya haqida Imom Gʻazzoliyning «Ihyou ulumud din» kitobida bunday deyiladi: “Bola – ota-ona qoʻlidagi omonat. Uning qalbi turli naqsh va rasmlardan xoli. Qanday naqsh solinsa, qabul qiladi, nimaga moyil qilinsa, moyil boʻlaveradi. Agar yaxshilikka undalsa va oʻrgatilsa, saodatli boʻladi. Ota-onasi hamda odob, taʼlim-tarbiya bergan ustozlar uning savobiga sherik boʻldi. Agar yomonlikka undalsa, halok boʻladi”.
Buyuk vatandoshimiz shayxurrais Abu Ali ibn Sino yosh avlod tarbiyasining ibtidosi qanday va nimalar bilan boʻlishi haqida quyidagilarni aytgan edi: “Yosh bola boshlangʻich taʼlim va tilga doir qoidalarni yod olganidan keyin u mashgʻul boʻlishi mumkin boʻlgan kasb-hunar va sanʼatga moyilligiga qarab, uni shunga yoʻllaymiz. Agar u kotiblikni xohlasa, til, xat yozish, nutq soʻzlash va odamlar bilan muomala qilish kabilarga dalolat qilamiz. Albatta, bu oʻrinda, bolaning mayli ahamiyatga ega” (“Islomiy tarbiya va uning falsafasi”. Muhammad Atiya, 197-bet).
Bundan roppa-rosa bir asr oldin maʼrifatparvar bobomiz Abdulla Avloniy tarbiya haqida kuyinib bunday degan: «Tarbiyani kimlar qilur? Qayda qilinur? degan savol keladur. Bu savolga javoban: birinchi – uy tarbiyasidur. Bu Onalarning vazifasidur. Ikkinchi – maktab va madrasa tarbiyasidur. Bu Otalar, muallim, mudarris va hukumat vazifasidur.
Menga savol berurlar: Qaysi onalarni aytursiz? Bilimsiz, boshi paxmoq, qoʻli toʻqmoq onalarnimu? Oʻzlarida boʻlmagan tarbiyani qanday berurlar? Qaysi ota? Toʻychi, uloqchi, bazmchi, doʻmbirachi, karnaychi, surnaychi, ilm qadrini bilmagan, ilm uchun bir pulni koʻzi qiymagan, zamondan xabarsiz otalarnimi aytursiz? Avval ularni oʻzlarini oʻqutmaklik kerakdur.Bu soʻzlar kishini yuragini ezar, bagʻrini yondirur...»
Yoshlar tarbiyasini – hayot-mamot masalasi, deb taʼriflagan mutafakkir naqadar haq ekanini barchamiz yaxshi bilamiz. Chunki tarbiyasi moʻrt yoshlardan jamiyat, mahalla yoki oila uchun hech qanday naf yoʻq. Yoshlarning hayotda adashishi, tuzatib boʻlmas xatolari tarbiyada yoʻl qoʻyilgan xato yoki befarqlikning achchiq inʼikosidir.
Bu borada olib borilgan izlanishlarning aksari shuni koʻrsatmoqdaki, tarbiyada, avvalo, ota-onaning hissasi katta. Bejiz Paygʻambarimiz Muhammad sollallohu alayhi va sallam: “Hech bir ota-ona farzandiga goʻzal tarbiyadan koʻra qimmatliroq meros qoldira olmaydi”, demagan.
Muxtasar aytganda, mamlakatimiz aholisining 64 foizini yoshlar tashkil etadi. Ularning ulgʻayib, komil inson boʻlishlari uchun yangi 2021-yilda ulkan imkoniyatlar eshiklari ochilishiga shubha yoʻq. Zero, muhtaram Yurtboshimiz Murojaatnomada buni har jihatdan bayon qilib berdi.

Adabiyotlar: