Toshkent pediatriya tibbiyot instituti

 
 
21-rasm.  Hujayralarning o‘lish yo‘llari  A-nekroz B-apoptoz 
 
Mavzuning klinik mohiyati 
Har  bir  kasallikda  kasallik  birinchi  galda  xujayradan  boshlanadi, 
hujayrada  esa  hujayra  qobig‘idan  boshlanadi.  Hujayraning  kasallanishi 
sitopatiya.  Xujayra  qobig‘ining  kasallanishi  esa,  sitomembranopatiya 
yoki membranopatiya deyiladi.  
Sitopatiya
  -  hujayraning  kasallanishi,  masalan  jigar  kasalligida 
jigar  hujayralari,  o‘pka  kasalliklarida  o‘pka  hujayralari  kasallanadi  va 
shu a'zolarda kasalliklar rivojlanadi.  
 
Sitolemma
  buzilganda  ko‘pincha  uning  yuzasidagi  retseptorlar 
jarohat  topadi,  masalan  hujayra  yuzasidagi  xolesterin  retseptori 
buzilganda  retseptor  orqali  so‘rilish  buziladi.  Retseptorlar  orqali 
bo‘ladigan  pinotsitozda  bazi  vaqtda  retseptorlar  bo‘lmay  qolishi  yoki 
buzilgan  bo‘lishi  mumkin.  Bu  vaqtda  so‘rilmay  qolgan  modda  qonda 

---

 
53 
ko‘payib  ketadi.  Masalan  xolesterin  shu  usulda  so‘riladi  va  retseptor 
ishlamagan  vaqtda  qonda  giperxolesterinemiya  bo‘ladi  va  kasal 
ateroskleroz,  ishemik  kasallikka  duchor  bo‘ladi.  Bunday  kasallik 
yoshlarda  ham  uchrab,  bemor  20-30  yoshlarda  yurak  kasalligidan  o‘lib 
ketishi mumkin. Ko‘p sitopatiyalarda membranoliz -xujayra qobig‘ining 
erib  ketishi,  unda  bo‘ladigan  transport  jarayonlarining  buzilishi, 
xujayralararo  birikishlarning  buzilishi  kuzatiladi.  Ba'zi  a'zolarda 
sitolemma maxsus tuzilmalar hosil qiladi va ular alohida o‘rganiladi.  
 Sitoplazma
  jaroxat  topganda  organellalar  buziladi  va  bunda; 
lizosomalarda  fermentlar  yetishmovchiligi  yuz  berganda  xujayrada 
moddalar to‘planish kasaliklari yuz beradi. Donador endoplazmatik to‘r 
buzilganda oqsil  sintezi kamayib ketadi va juda ko‘p kasalliklarga  olib 
keladi.  Donasiz  endoplazmatik  to‘r  buzilganda  mushaklar  qisqarishi, 
zaharsizlantirish  jarayonlari  izdan  chiqadi.  Golji  apparati  buzilganda, 
xujayrada moddalar sintezi va ularning transporti, ekzotsitoz jarayonlari 
buziladi.  Mayda  naychalar  buzilganda  mitoz  jarayoni  kechmaydi  yoki 
xromosomalarida kamchiliklar bo‘lgan xujayralar hosil bo‘ladi. Xujayra 
sitoskeletida yetishmovchiliklar yuz berganda xujayra harakati va uning 
ichidagi moddalar, organellalar xarakati, transporti buziladi. “Harakatsiz 
kiprikchalar  sindromi”  yoki  “Kartagener  sindromida  kiprikchalar 
tarkibida  dineinli  qo‘lchalar”  (ularda  dinein  oqsili  bo‘ladi)  bo‘lmaydi, 
natijada kiprikchalar harakat qilolmaydi. Bunday holatda nafas tizimida 
surunkalik  kasallik  (chunki  epiteliy  tozalanmaydi)    va  ayollarda 
bepushtlik  (sperma,  zigota  harakatlana  olmaydi)    paydo  bo‘ladi.  Shuni 
unutmaslik  kerakki,  aslida  kasallik  ham-  davo  ham,  xujayradan 
boshlanadi.