Toshkent «yangiyo‘l poligraf servis»
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
| ERTAKLAR MAMLAKATIDA
ILM AFZAL I Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, o‘tgan zamonda Buxo- rodan uzoqda, Urganch cho‘li tomonda bir qariya yashagan ekan. Chol, o‘zim omiligimcha qoldim, qani endi o‘g‘illarim o‘qib odam bo‘lsa, deb orzu qilarkan. Boboning sakkiz o‘g‘li va bir qizi bor ekan. Qizi aqlli va sezgir ekan. Ota qiziga: – Umringni uzoq qilsin, baxtimdan o‘rgilayki, sen - day farzandim bor. Lekin akalaringdan kuydim. Ularning mehnat qilishga bo‘yni yor bermaydi, o‘qib, ilm olib, odam bo‘linglar desam, gapimga quloq solishmaydi. 43 S huncha molimiz, yerimiz bor, o‘qib nima qilamiz, de- yishadi. Men qarib qoldim, bu dunyodan ko‘z yumsam, akalaringning holi nima kechadi, deb qo‘rqaman, qizim, – deb hasrat qilibdi. – Otajon, akalarimni yoni- ngizga chaqiring. Keyin ular- dan qilib yurgan ishlari- ni so‘rang. Qani, nima deb javob qiladilar, – debdi qizi. – Ey, jonim qizim, ular ning qilib yurgan ishini bilaman. Sakkiz akang cho‘ntaklarini pulga to‘ldirib, sakkizta chopqir otga minib, shaharma- shahar kayf-u safo qilib yurganlari yurgan, – debdi ota. – Bu ishlarini bilaman, otajon, siz ularni mehmon- xonaga chaqiring. Men eshikning orqasida turib gapirgan gaplaringizni eshitaman. Siz, avvalo, ulardan: «Ilm afzal - mi yoki davlatmi?» deb so‘rang. Hammalarining gapla - rini eshitib bo‘lgandan keyin meni chaqiring. Menga ham akalarimga bergan savolingizni bering. Aqlim yetganicha javob beraman, akalarim eshitsinlar, – debdi qizi. Chol qizining aqliga tasanno aytib, kechqurun o‘g‘illarini mehmonxonaga chaqiribdi. – O‘g‘illarim, sizlarni yedirdim, ichirdim, voyaga yet - kazdim. Birovdan kam emassizlar. Mendan keyin ro‘zg‘or tashvishi boshingizga tushadi. O‘ylab ko‘rsam, ilm bilan hunarda gap ko‘p ekan. Chol to‘ng‘ich o‘g‘lidan so‘rabdi: – Sen katta farzandimsan. Qani ayt-chi, ilm afzalmi yoki davlatmi? 44 – Ey, ota, qiziq gaplarni aytasiz-da. Ming marta shukurki, boshimizda soyabonimiz, siz, padarimiz hayot- siz. Yerimiz, molimiz bor, o‘qib nima qilamiz? – debdi. Chol o‘g‘lining gapidan xafa bo‘lib, ikkinchi o‘g‘lidan so‘rabdi: – O‘g‘lim, sen asl inson bo‘lasan, deb o‘ylovdim. Sen ham ot minib necha kunlab yo‘qolib ketasan. Men qari holim bilan qachongacha ishlayman. Menga yor - dam ber. Yaxshilab o‘ylab ko‘rib javob ber, bolam, ilm afzalmi yoki davlatmi? Ikkinchi o‘g‘il aka-ukalariga bir qarab olibdi-yu, otasiga: – Olloh taolodan tilaymanki, otam doimo sog‘-salo - mat yursinlar, soyayi davlatlarida yigitlik davrini suraylik. Pul-u mol bo‘lsa, ilmdan nima foyda? – debdi. Cholning ta’bi xira bo‘lib xo‘rsinibdi. Uchinchi o‘g‘il o‘ylamay-netmay otasining savoliga shunday javob beribdi: – Ey, mo‘tabar otajonim, hamma gaplaringizga tu- shunaman. Lekin bu dunyoda yegan-ichgan, kiyganingiz qoladi. Endi katta bo‘lib qoldik, shu yoshda ilm olgan bilan qayerga boramiz? Hammaning ko‘zi davlatmand- ning qo‘liga qaraydi. Qo‘lini doim ko‘ksiga qo‘yib sa - lom beradi, xizmatingizni bajo qiladi, davlat yaxshi-da, ota, – deb javob beribdi. 1. Cholning savoliga o‘g‘illarining bergan javobini solishtiring. II Afsus-nadomat qilgan ota navbatni to‘rtinchi o‘g‘liga beribdi: – Qani, o‘g‘lim, sen nima deysan? 45 To‘rtinchi o‘g‘il javob beribdi: – Ey, padari buzrukvorim, men sizga nima ham derdim. Mana, siz o‘qimagansiz. Lekin mol-mulkingiz haddan ziyoda. Doim hurmat-izzatdasiz. Biz ham sizday ya shayveramiz. Savolingizga javobim shuki, davlat yax - shi. Qo‘lingiz uzun bo‘ladi, qayerga cho‘zsangiz, yetadi. Cholning hafsalasi pir bo‘libdi-yu, beshinchi o‘g‘liga ham o‘sha savolni beribdi. – Hurmatli padarim, sizga javobim shuki, ilm dega - ni qo‘lga ilinmaydi, kissangizga pul bo‘lib ham kirmaydi. U bilan qorin to‘ymaydi, kiyimingiz but bo‘lmaydi. Uyi- ngizga palos qilib sololmaysiz. Endi sizga aytsam, mol- davlatga nima yetsin, davlat afzal-da, otajon, – debdi o‘g‘li. Otaning jahli chiqibdi va oltinchi o‘g‘liga yuzlanibdi. Oltinchi o‘g‘il o‘ylab turib, so‘ng debdi: – Otajon, sizga ilm afzal desam, men uni bilmay - man, o‘qiganim yo‘q. Davlatni bilaman. Boy yashaymiz. Uyimizda hamma narsa bor. Yeganimiz oldimizda, ye maganimiz ketimizda. Bundan chiqdi, davlat afzal ekan-da, otajon. – Ey, bolam, sen ham ko‘nglimdagi gapni aytma ding. Akalaringga o‘xshab sen ham davlatga hirs qo‘ygan ekansan, – deb ota yettinchi o‘g‘liga murojaat qilibdi. O‘g‘il talmovsirab javob beribdi. Gapining tayini yo‘q emish. Ota xo‘rsinibdi, so‘ng kenja o‘g‘liga qarab: – Qani, kenjam, umidim sendan, bolam. Kenja o‘g‘il aqlli bo‘ladi, deydilar. Davlat afzalmi yoki ilmmi? – debdi. 46 Kenja o‘g‘il otasiga: – Otajon, men davlat emas, ilm afzal deyman. Meni maktabga bering, o‘qiyman. Nasihatingizga amal qilaman. Ko‘zingiz ochiqligida ilmli bo‘lib qolay. – Barakalla, o‘g‘lim, – deb ota o‘g‘lining pesha - nasidan o‘pibdi. Shunda eshik orqasida akalari bilan otasining bahs-u javoblarini tinglab turgan qizi: – Ey, aziz otajonim, menga ruxsat bering, savoli- ngizga javob berayin, endi navbat meniki, – debdi. – Qani, qizalog‘im, navbat seniki, gapir, bu savolga sen nima deb javob berasan? Qizi gap boshlabdi: – Ey, otajon, avvalambor shuni aytay, eng ken - ja o‘g‘lingizning bergan javobi to‘g‘ri javobdir. Davlat emas, ilm afzaldir. Ilm eskirmaydi, chirimaydi, nobud bo‘lmaydi. Lekin mol-mulk chiriydi, oftobda rangi o‘chadi, sovuqda qotadi, olovda kuyadi. Davlatmand odam mudom uning g‘amida bo‘ladi. Oqila qiz otasi va akalarining jimgina o‘tirib eshita- yotganlarini sezgach, muddaosini aytdi: – Ey, otajon, akalarim yaxshilab o‘ylab ko‘rsinlar. Yoshlik davrini bekor o‘tkazmasinlar, vaqtdan foydalan - sinlar. Zero, «So‘nggi pushaymon o‘zingga dushman» bo‘ladi. Chol kenja o‘g‘li bilan qizini maktabga beribdi. Boshqa o‘g‘illari endi mehnat qila boshlabdilar. Shunday qilib, ular murod-maqsadlariga yetibdilar. 1. Ertak mazmuni asosida reja tuzing. (Masalan, 1. Cholning qizi bilan suhbati...) 2. Aka-ukalar ilm to‘g‘risida qanday xulosaga kelishdi? 47 DAVLAT Qadim zamonda bir dehqon o‘tgan ekan. Davlat dehqonning hovlisida bir necha yil yashabdi. Uning sharofatidan dehqonning mol-u davlati juda ko‘payib ketibdi. Dehqon mollarining son-sanog‘ini, yerlarining tanobini, oltinlarining hisobini bilmas ekan. Bir kuni Davlat dehqonning qoshiga kelib: – Bobo, dargohingizda ko‘p yillar yurdim, mening sharofatim bilan mol-u davlatingiz haddan ziyoda bo‘ldi. Endi menga xursandlik bilan javob bersangiz, boshqa birovnikiga borsam, – debdi. Dehqonning aqli shoshib, hushi boshidan uchibdi-yu: – Davlatjon, to‘g‘ri aytasan, sendan ko‘p bahra - mand bo‘ldim, beqiyos boylik orttirdim. Minnatdorman sendan. Lekin mendan nima yomonlik ko‘rdingki, keta - man deyapsan? O‘tinib so‘rayman sendan, ketmagin, huzurimda qolgin. Sensiz ahvolim nima bo‘ladi, zinhor ketma! – deb yalinibdi. Davlat: – Bobo, sizdan yomonlik ko‘rganim yo‘q. Siznikida ko‘p turib qoldim. Boshqalarnikiga ham boray-da. Ijozat bermasangiz bo‘lmaydi! – debdi. Dovdirab qolgan dehqon: – Davlatjon, bir kun sabr qil, men uydagilar bilan maslahatlashib olayin, – debdi. Davlat bir kun kutadigan bo‘libdi. Dehqon xotini, ik - kala o‘g‘li, kelinlari-yu qizini chaqirib, yig‘lab shunday debdi: 48 – Endi holimiz xarob bo‘ladi. Boshimizga musibat tushdi. Mol-u dunyomizdan birpasda ayrilamiz. Davlat biz dan xafaga o‘xshaydi. Ketaman, deb oyoq tirayapti. Yalinib-yolvorganimgayam ko‘nmayapti. Endi nima qilamiz? Hammalari dehqonga qo‘shilib yig‘lashibdi. Kichkina kelini yig‘lamabdi ham, xafa ham bo‘lmabdi-da: – Otajon, yig‘lamang, qarigan chog‘ingizda o‘zingizni qiynamang. Davlat ketaman degan bo‘lsa, xushnudlik bilan javob bering, mayli, ketsin! Buning uchun g‘am yemang, – debdi qaynotasiga. Kelinning gapini eshitib hamma hayron bo‘libdi. – Kelinposhsha, nimaga bundoq deyapsiz? Davlat ketsa, nima qilamiz? – debdi dehqon. – Ota, ilojimiz qancha? Davlat ketsa ketaversin. Siz oyim bilan duo qilib o‘tirasiz. Biz hammamiz mehnat qilamiz: ekin ekamiz, mol boqamiz, meva teramiz, ha- yotimiz yomon bo‘lmaydi, – debdi kelin. Kelinning bu gaplari dehqonning ko‘ngliga taskin beribdi. Ertalab turib, hovliga chiqibdi. Davlat hali ham meh - monxonaning eshigi yonida dehqonni kutib turgan ekan. – Assalomu alaykum, bobo! Endi menga ruxsat be - rasizmi? – deb so‘rabdi u. Dehqon xo‘rsinib qo‘yibdi-yu, gap boshlabdi: – Davlatjon, hammamiz maslahatlashib, senga rux - sat beradigan bo‘ldik. O‘g‘il-qizlarim, xotinim, kelinim: «Davlat ketadigan bo‘lsa, mayli, javob bering, o‘zimiz bir yoqadan bosh chiqarib, ahil bo‘lib mehnat qilamiz, mol-u davlat bo‘lsa kelaveradi», – dedilar. Davlat birpas ma’yuslanib turibdi-da, so‘ng kulib: 49 – Bobo, men so‘zimni qaytib oldim, hech qayerga ketmayman, shu yerda qolaman. Men xursand bo‘lib, ahil yashaydigan xonadonni yaxshi ko‘raman. Inoqlik qayerda bo‘lsa, men ham o‘sha yerdaman! – debdi. Shunday qilib, Davlat dehqonning xonadonida umr - bod qolgan ekan. 1. Nima uchun Davlat dehqonning uyidan ketishni xohlamadi? 2. Davlat deganda nimani tushunasiz? Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|