Sinov savollari:
1.
Tuproq hosil bo‘lishi deganda nima tushuniladi?
2.
Tuproq hosil bo‘lishida organik va mineral moddalarning relyefga
binoan tarqalishi qanday bo‘ladi?
3.
Tuproq evolyutsiyasi nima?
4.
Tuproq kesmasi va genetik qatlamlarning hosil bo‘lishi nima degani?
5.
Elementar tuproq hosil bo‘lish jarayonlarini tushuntiring?
25-bob. Tuproq hosil bo‘lish rejimi
Tuproq tarkibi va holati, almashinuvchi moddalar, tuproq energiyasi
va uning tashqi muhit bilan sutka, mavsum va yil davomida bo‘ladigan
almashinuviga
tuproq rejimi
deyiladi. U o‘z ichidan suv, issiqlik,
oksidlanish-qaytarilish, sho‘rlanish, oziqlanish, havo va boshqa rejimlarga
bo‘linadi. Tuproq hosil bo‘lish dinamikasi va energetikasida suv va issiqlik
rejimi alohida o‘rinni egallaydi.
Tuproqning suv rejimi
deb, asosan, namlikning tuproqda paydo
bo‘lishi, harakati, o‘zgarishi, fizik holati hamda suvning tuproqdan sarf
qilinish jarayonlariga aytiladi. Suv rejimiga doir asosiy ishlarni rus olimlari
olib borgan. G.N.Visotskiy (1865-1940), A.A.Izmailskiy (1851-1914),
A.F.Lebedev (1882-1936), N.A.Kachinskiylar (1894-1979) shular
jumlasidandir. Tuproq suv rejimini, ya’ni singdirish, o‘tkazuvchanligi,
kapillyar ko‘tarilishi, yer yuzi, pastga va yon tarafga o‘tishi, fizik
bug‘lanish, destruksiya,
muzlash,
erish,
kondensatsiya
qilinishi
jarayonlarini A.A.Rode (1896-1979) mukammal o‘rgangan. Mazkur
ko‘rsatkichlarning miqdoriy o‘zgarishi, kislota va asos munosabati, tuproq
profilida namlikning yil va fasl mobaynida o‘zgarishi, ularning zahirasi,
namlik darajasi, tuproqning suv rejimi, tipini belgilaydi. Suv rejimining
shakllanishi tuproqning relyefda joylanishi, iqlim sharoiti, tuproq va ona
jinsning suv xossalari, yer osti suvlarining ahvoli, bo‘lish va bo‘lmasligi,
H.
Х
.
Т
ursunov.
Т
uproqshunoslik
115
muzlashi, o‘simlik qoplamining holati va inson ta’siriga bevosita
bog‘liqdir. Hozirgi davrda tuproqshunoslikda 14 xil suv rejimi ajratilgan.
Dostları ilə paylaş: |
