Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотин

Muzlaydigan Tayga tuproqlari
qumoq, doimo muzlagan (-2 – 4 -
16 
o
S) yotqiziqlar, ignabargli o‘rmonlarda (A, OV, Bf)-(Bg-C(Cg) shaklda 
tuzilib, O‘rta va Sharqiy Sibir, Shimoliy Uzoq Sharqda tarqalgan. 
Boyqolorti, Yoqutiston, Kolima va Chukotkada, Alyaskada, Kanadada 
keng tarqalgan. Bunday tuproqlar Yevroosiyoda 2230 ming km
2
yoki 4 %, 
Shimoliy Amerikada 592 ming km
2
yoki 2,4%. Tog‘larda esa 2400 ming 
km
2
, Rossiyada esa bu tuproqlar 200 ming gektarni tashkil qiladi. 
Yog‘adigan yog‘in miqdori 200-300 yoki 500-600 mm. Muzlaydigan 
tundra 
tuproqlari 
uch 
tipga 
bo‘linadi: 
muzlagan 
tayga-gleyli, 
gleylanmagan, muzlaydigan kulrang tuproqlar. Kanada tasnifi bo‘yicha 
birinchi holatdagi tuproqlar bryunisol, AQSHda esa insektisoli, eptisoli va 
spodasoli deb ataladi. 
Qo‘ng‘ir tuproqlar
deb, qizg‘ish-jigarrang-qo‘ng‘ir rangdagi, 
nordon muhitli, yuvilgan, 0-Bf (Bhf)-C tuzilishiga ega, massiv - kristallik 
yoki qumli shag‘alli yotqiziqlar ustida, gumid biogumusli tundra va shimo-
liy-tayga o‘simliklari ostida hosil bo‘lgan tuproqlarga aytiladi. Bu 
tuproqlar V.O.Targulyan tomonidan 1971-yilda podbur deb ajratilib, ular 
yengil mexanik tarkibli shag‘alli yotqiziqlar ustida hosil bo‘lganligi uchun 
sernamligi, qaytarilish reaksiyalarning kamligi va yaxshi suv 
o‘tkazuvchanlik xossalari bilan ajralib turadi. 
Yevroosiyoda 3% 1600 ming km
2
, Shimoliy Amerikada esa 12%, 
2600 ming km
2
ni tashkil qiladi. Bu tuproqlarning profili - to‘q qo‘ng‘ir 

---

H.
Х
.
Т
ursunov. 
Т
uproqshunoslik 
134 
gumus akkumulyativ qatlam, uning tagida qo‘ng‘ir, jigarrang yoki 
qizg‘ish-qo‘ng‘ir rangli qatlam yotadi, chuqurlashgan sari uning rangi 
oqarib boradi. Yer ustida o‘rmon to‘shami, hali chirimagan o‘simlik 
qoldig‘iga boy torfli qatlam shaklida bo‘lishi mumkin. Muhiti nordon, 
organik moddalar va almashinuvchi kationlar akkumulyativ yig‘iluvchan 
xarakterga ega. Temir va alyuminiy moddalari profil qatlamlariga 
tabaqalangan. Yuza va o‘rta qatlam qismida kremniy miqdori kamayib 
ketadi.