H.
Х
.
Т
ursunov.
Т
uproqshunoslik
141
gips moddalari profilning turli qatlamida to‘planishi bilan, gumus gumat-
fulvatli, loyli minerallar siallitli tabiatliligi bilan ajralib turadi.
Kashtan tuproqlarining profili
A-Vsa-
S
tuzilishga ega bo‘lib,
subboreal bioiqlimining quruq cho‘l sharoitida hosil bo‘ladi. Gumusli A
qatlam kashtan rangida bo‘lib,
birinchi metrda karbonatli, chuqur
qatlamlarda esa gips moddalari ajralib turadi. Bu tuproqlar 1883-yili
V.V.Dokuchayev tomonidan qo‘ng‘ir yarim sahro tuproqlari toifasiga
kiritilgan.
S.S.Neystruyev, A.A. Rode, Ye.N. Ivanova kashtan tuproqlarning
tarqalishi, genezisi, xossalari va qishloq xo‘jaligida foydalanilishi
to‘g‘risida yozib o‘tishgan.
Dunyo bo‘yicha bu tuproqlar maydoni 262,2 mln ga. Yevrosiyo va
Shimoliy Amerikada Janubiy va G‘arbiy qora tuproqlar bilan chegaradosh
joylashgan. Rossiyada uning maydoni 107 mln ga yoki 4,8% ni tashkil
qiladi. Kashtan tuproqlar semiarid bioiqlim sharoitda +20 +25 °S issiq,
yanvarda esa -5 - 25
o
S
,
o‘rta yillik iqlim 2-10
o
S, faol harorat yig‘indisi
2200-3500
o
S, atmosfera yog‘ini 200-400 mm ni tashkil qiladi. Ular
tekisliklarda joylashgan bo‘lib, pastkam yerlarda sho‘rtob, solodlar, o‘tloqi
kashtan tuproqlar tarqalgan. Tuproq hosil
qiluvchi ona jins sifatida,
sozsimon karbonatli, sho‘rlangan cho‘kindi qatlamlar hamda elyuviy,
delyuviydan iborat tog‘ jinslari ishtirok etadi, ular sho‘rlangan, karbonatli
va karbonatsizdir. O‘t-o‘simliklar qatlami 50-70 sm, tipchak-kovil,
shuvoq-tipchak, tipchak-shuvoqdan iboratdir. Quruq cho‘llarda
biomassa
miqdori 200 t/ga, 90 t/ga ildizlariga to‘g‘ri keladi. Tuproq ustida yiliga 30
t/ga, yer ostida esa, 110 t/ga biomassa hosil bo‘ladi. Har yili biologik
davraga 600 kg/ga kul elementlari qatnashib, shundan 150 kg/ga azot,
qolganini kremniy va kaliy tashkil etadi.
Kashtan
tuproqlarning profili A
Dostları ilə paylaş: