Bryunizemlar
qo‘a tuproqlarga
o‘xshash, yuqori qatlami yuvilgan,
teksturali past qatlamlari gleylashgan, sizot suvlari 1,5-5 m chuqurlikda
joylashgan. By tuproqlar preriya, subboreal va pampalar sifatida subtropik
mintaqalarda tarqalgan. S.F.Marbut (1927) tomonidan
preriya
tuproqlari
deb, R.U.Saymonson (1952) tomonidan esa
bryunizemlar
deb ajratildi.
Janubiy Amerikada tarqalib, o‘rtacha sovuq, subtropik iqlim
,
yillik o‘rta
harorat 20-26
o
S, yanvarda esa +4 +8
o
S issiq kunlar yil davomida 120-210
kun, yog‘in miqdori 600-1000 mm. Tuproq hosil qiluvchi bo‘lib soz
yotqiziqlar va karbonatga boy loyli yoki qumoq morenalar xizmat qiladi.
Fitomassa yer yuzida 50-60 s/ga, yer ostida esa 180 s/ga dan iborat.
Kislotalik muhitga ega bo‘lib, tuz va karbonatlardan xoli bo‘lgan profildan
iboratdir. Tuproqlar 16-18 ming yil ichida shakllangan bo‘lib, gumus 10%
ni tashkil qiladi.
Vertisollar
qora rangli loyli,
zichlashgan, quruq mavsumda yorilib,
va yomg‘ir ko‘p yoqqan davrda esa qovushqoq, subtropik va tropik
mintaqalarda tarqalgan tuproqlardir.
Hindiston, Yevropa, Afrika, Osiyo va Shimoliy Amerikada tarqalib,
loyli qora, tropik tuproqlar, bodab, vley, tirsa, smolnitsa, smonitsa deb
yuritiladi. N. Oke va D. Tori (1950) ularni
grumasollar
deb atadi. Ular
harorat 16-29
o
S, atmosfera yog‘ini 500-900 mm, Sudanda 150 mm,
Birmada 1000 mm ni tashkil qilgan, daryo va ko‘llar atrofida tarqalgan.
Temirga boy, montmorillonit minerallari ko‘p. Savannalarda o‘tlar,
daraxtlar, butazorlar tagida rivojlangan. Profilning tuzilishi A, AS
va
S. A
-
6-8 sm,
AS
-
50-60 sm dan
iborat.
Qishloq xo‘jaligida ulardan g‘o‘za, kunjut, makkajo‘xori va
shakarqamish yetishtitishda foydalaniladi.
H.
Х
.
Т
ursunov.
Т
uproqshunoslik
139
Dostları ilə paylaş: |
