1-jadval
Boshlang‘ich manbalar va ularning turichi va turlararo F1-‘simliklarida vegetatsiya davrining irsiylanishi va o‘zgaruvchanligi
№
|
Turichi shakllari va F1 duragay kombinatsiyalari
|
Unib chiqishdan, 50 % ko‘sak ochilgungacha (kun)
|
S
|
limit
|
V %
|
hp
|
1
|
G.herbaceum subsp.africanum
|
136,0 0,5
|
134 - 138
|
1,1
|
-
|
2
|
G.herbaceum subsp.pseudoarboreum
|
119,0 0,6
|
117 - 122
|
1,5
|
-
|
3
|
G.herbaceum subsp.pseudoarboreum f.harga
|
122,0 0,6
|
118 - 124
|
1,7
|
-
|
4
|
G.herbaceum subsp.euherbaceum («377» navi)
|
117,0 0,6
|
115 - 120
|
1,5
|
-
|
Тurichi F1 duragaylari (G.herbaceum L. x G.herbaceum L.)
|
1
|
subsp.africanum x subsp.pseudoarboreum
|
125,1 0,8
|
122 - 128
|
2,0
|
-0,28
|
2
|
subsp.pseudoarboreum x subsp.africanum
|
121,7 0,7
|
119 - 125
|
1,9
|
-0,68
|
3
|
subsp.pseudoarboreum f.harga x subsp.africanum
|
124,1 1,3
|
120 - 130
|
3,4
|
-0,70
|
4
|
subsp.africanum x subsp.euherbaceum («377» navi)
|
133,5 0,9
|
128 - 135
|
2,2
|
-0,73
|
5
|
subsp.euherbaceum («377» navi) x subsp.africanum
|
119,8 0,5
|
118 - 122
|
1,2
|
-0,71
|
6
|
subsp.pseudoarboreum x subsp.pseudoarboreum f.harga
|
119,9 1,1
|
115 - 125
|
2,9
|
-0,40
|
7
|
subsp.pseudoarboreum f.harga x subsp.pseudoarboreum
|
123,0 0,4
|
122 - 125
|
1,0
|
-1,67
|
8
|
subsp.pseudoarboreum x subsp.euherbaceum («377» navi)
|
106,0 0,5
|
105 - 109
|
1,4
|
-12,00
|
9
|
subsp.euherbaceum («377» navi) x subsp.pseudoarboreum
|
111,0 0,5
|
109 - 113
|
1,3
|
-7,00
|
10
|
subsp.pseudoarboreum f.harga x subsp.euherbaceum («377» navi)
|
111,0 0,6
|
109 - 113
|
1,6
|
-3,40
|
11
|
subsp.euherbaceum («377» navi) x subsp.pseudoarboreum f.harga
|
114,0 0,3
|
112 - 115
|
1,05
|
-2,20
|
Faqat, ruderal shakllarini o‘zaro chatishtirish asosida olingan F1 subsp. pseudoarboreum f. harga x subsp. pseudoarboreum kombinatsiyasida vegetatsiya davrining davomiyligi -123,0 0,4 kunni tashkil etib, salbiy geterozis holatida irsiylanish kuzatildi (hp=-1,67).
Eng yuqori ko‘rsatkich ruderal va madaniy shakllarini o‘zaro chatishtirish asosida olingan retsiprok duragay kombinatsiyalarda kuzatilib, ularning vegetatsiya davrining davomiyligi 106,0-114,0 kunni tashkil etdi. subsp. pseudoarboreum x subsp. euherbaceum («377» navi) kombinatsiyalarda vegetatsiya davrining davomiyligi 106,0 0,5 kun bo‘lib, o‘zgaruvchanlik amplitudasi 105-109 kunni, variatsiya koeffitsiyenti 1,4 % ni, dominantlik koeffitsiyenti hp=-12,00 ni tashkil etdi, ya'ni ushbu belgi ijobiy geterozisli o‘ta dominantlik holatida irsiylandi. subsp. euherbaceum («377» navi) x subsp. pseudoarboreum f. harga kombinatsiyasida esa vegetatsiya davrining davomiyligi 114,0 0,3 kun, o‘zgaruvchanlik amplitudasi yuqori bo‘lmay (112-115 kun), variatsiya koeffitsiyenti 0,9 % ni, dominantlik koeffitsiyenti hp=-2,20 ni tashkil etdi, ya'ni o‘rganilayotgan belgi ijobiy geterozis holatida irsiylangani qayd etildi.
Adabiyot manbalaridan ma'lumki, vegetatsiya davrining davomiyligi yaqin bo‘lgan navlar chatishtirilganda birinchi avlod duragaylari ikkala ota-ona shakllaridan ham ertapisharroq bo‘lishi mumkin. Bunday holat belgining strukturaviy elementlarining kombinativ almashinuvi hisobiga yuz berishi mumkin. Masalan, ota-onalardan birining “unish-shonalash” fazasi davomiyligining qisqaligi va ikkinchisining “gullash-pishish” fazasi davomiyligining qisqaligi F1-o‘simliklarida namoyon bo‘lishi mumkin [10].
Xulosa qilib aytganda ertapisharlilik hosil miqdorini, paxta va tola sifatini, mashina terimini, tolaning tannarxiga ta’sir etuvchi belgi bo’lib, g’o’za genetikasi va selektsiyasi sohasidagi olimlar tadqiqot olib borishda foydalanishlari uchun eng asosiy manba sifatida xizmat qiladi
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Абдуллаев А.А. Исторические аспекты эволюции скороспелости хлопчатника // Ғўза ва бошқа қишлоқ хўжалик ўсимликларида тезпишарликни ҳамда мосланувчанликни эволюцион ва селекцион қирралари: Халқ. ил. конф. мат. –Тошкент, 2005. – Б. 9-11.
2. Жумаев Ф.Х., Абзалов М.Ф., Оразбаева Г., Холов Ё. Ғўзанинг G.hirsutum L. мансуб ғўза навларида дурагай бўғинларида тезпишарликнинг генотипига боғлиқлиги // Эвол. и сел. асп. скоросп. и адап. хл-ка и др. с/х к-р: Мат. межд. науч. конф. – Ташкент, 2005. – С. 37-40.
3. Hidoyatova D.X., Mo’minov H.A. G’o’zani Gossypium turkumi turlaridan foydalanilishi bo’yicha tadqiqotlar tahlili. Academic Research in Educational Sciences (ARES). 2022. - Vol. 3 Issue: 1. - P. 959-971.
4. Hidoyatova Diyora Xamidulla qizi, G’aybullayev Alisher Ravshan o’g’li, Mo‘minov Hasan Aliqulovich G.herbaceum L. turichi shakllarida sitoembriologik belgilarining qiyosiy tahlili. Academic Research in Educational Sciences (ARES). 2023. - Vol. 4 Issue: 5. - P. 11-18.
5. Мауер Ф.М. Происхождение и систематика хлопчатника // В. кн.: Хлопчатник. – Ташкент: АН УзССР, 1954. – Т. 1. – 384 с.
6. Муминов Х.А. Наследование некоторых хозяйственно-ценных признаков у внутривидовых разновидностей хлопчатника и полученных на их основе F1-растений. Современная биология и генетика (Международный научный журнал), №1-2. Изд. ООО «Lesson press». 2022.- С. 71-77.
7. Мўминов Х.А. G.herbaceum L. туричи F1-ўсимликларида айрим қимматли хўжалик белгиларининг ирсийланиши. Academic Research in Educational Sciences (ARES). 2022. - Vol. 3 Issue: 3. - P. 1048-1057.
8. Муминов Х.А., Абдуллаев Ф.Х. Использование различных таксономических групп старосветских видов хлопчатника на основе филогенетического родства // Энерго- и ресурсоэфф. техн. пр-ва и храню с/х продукции: Мат. межд. науч.-практ. конф мол. уч., асп. и студ. – 30-31 октября 2014 г. – Харьков, 2014. – С. 121-124.
Dostları ilə paylaş: |