Türk edebiyati-10 ÜNİTE: tariH İÇİnde türk edebiyati edebiyat-tariH İLİŞKİSİ
Yüklə 1,27 Mb.
|
|
Kasideler gazel gibi kafiyelenir: aa, ba, ca, da, ea, … Kaside yazanlara Padişahlar, devlet adamları ve zenginler torba torba paralar verirlerdi. Bu yüzden çok şair kaside yazmıştır. Ancak en çok yazan Nef’i’dir. Nef’i’den sonra ise Baki, Ahmed Paşa ve Nedim kaside yazmıştır. Gazelde olduğu gibi kasidenin de ilk beytine matla son beytine makta, en güzel beytine beytü’l-kasid denir. Kasideler bölümlerden oluşur:
Kasidelerin Adlandırılması: 1.Nesib bölümünde işlenen konuya göre adlandırma: Bayram konusuysa Iydiyye(Iyd, bayram demektir.) Baharsa Bahariye, Kışsa Şitaiye vb. 2.Rediflerine göre adlandırma: Su kasidesi, kerem kasidesi vb. 3.Kafiye harfine göre adlandırma: Harf r ise raiyye, t ise taiyye, m ise mimiyye vb. RUBAİ Edebiyatımıza İran şiirinden geçmiş “tek dörtlük”ten oluşan bir nazım biçimidir. Bu nazım biçimi mani tipinde kafiyelenir: ……………………………………………. A ……………………………………………. A ……………………………………………. X ……………………………………………. A Rubai gibi tek dörtlükle yazılan tuyuğ, mani ve kıt’a gibi nazım biçimleri de vardır. Rubai’yi onlardan ayıran ölçüsüdür. Rubai, aruz ölçüsünün “ahrem” ve “ahreb” adı verilen 24 ölçü ile yazılır:
Kıt’a nazım biçimi de dörtlük olarak yazılabilir. Ancak onun kafiye düzeni b a, c a (matlası olmayan gazel gibi) yazılır. Mani de dörtlük biçimindedir ve kafiyesi rubai gibidir; ancak maninin dili halk dilidir, sadedir. Yüksek zümre dili(Osmanlıca) değildir. Rubai, felsefi-tasavvufi konularda özlü söz olarak yazılır. Dünyaca tanınmış İranlı Ömer Hayyam en çok rubaileriyle tanınır. Türk Edebiyatında Azmizade Haleti rubaide başta gelir. Yahya Kemal, Arif Nihat Asya da Cumhuriyet döneminde bu nazım biçimini denemişlerdir. Şairler, rubailerde genellikle mahlas kullanmazlar.
TUYUĞ Türk edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir nazım biçimidir. Kadı Burhanettin bu nazım biçimini en çok kullanandır. Nesimi ve Ali Şir Nevai de tuyuğlar yazmışlardır. Azeri ve Çağatay edebiyatında çokça görülür. Tuyuğ, aruzun Fâ i lâ tün/ Fâ i lâ tün/Fâ i lün ölçüsüyle yazılır ki 11’li hece ölçüsüne denk düşer. Diğer özellikleri ve konusu rubaiye benzer.(Tek dörtlük, aaxa kafiyeli, mahlas kullanılmaz, felsefi-tasavvufi konular işlenir)
Dörder dizelik birimlerden oluşan (3-7 birim veya bent) düz kafifeyle yazılan, dördüncü mısraları ortak kafiyeli musammat şiirlerdir. ………………………a ………………………a ………………………a 1.bend ………………………a ……………………….b ……………………….b ……………………….b 2.bend ……………………….a ……………………….c ……………………….c ……………………….c 3.bend ……………………….a Murabba, felsefi fikirler, aşk duyguları, didaktik ve dini konular gibi birçok konuda yazılabilir. Not: Ahmet Paşa’nın “Vay gönül vay bu gönül vay gönül ey vay gönül” nakaratlı murabbası en meşhur murabbadır. ŞARKI Tuyuğ gibi, Türklerin Divan şiirine kazandırdıkları bir nazım biçimidir. Bestelenmek için yazılırlar. Anonim Halk şiirindeki Türkünün Divan şiirindeki karşılığıdır. Dörder dizelik bentler halinde yazılır. 3-5 bentten oluşur. Dördüncü dizeleri nakarat halindedir. En çok düz kafiyeli hali olan aaaa/bbba biçimi kullanılır. Fakat az da olsa abab/cccb biçimlileri de vardır. Şarkının üçüncü dizelerine meyan(miyan) ya da miyanhane adı verilir. Konusu, aşk-meşk ve eğlencedir. Son halini Nedim verdiği için bu nazım biçimini onun tamamladığı kabul edilir. Yine de ilk örneklerini Naili vermiştir. En çok şarkı yazansa Enderunlu Vasıf’tır. Not: Divan şiirine Türklerin kazandırdığı nazım biçimleri Tuyuğ ve Şarkı’dır. TERKİB-İ BENT ve TERCİ-İ BEND “Bent birliği” olarak Türkçeleştirebileceğimiz Terkib-i bent nazım biçimi “hane” adı verilen 5-10 beyitlik bentlerin birleşmesinden oluşur. Bent sayısı da 5-15 arasında değişir. Bentler gazel gibi kafiyelenir. Son beyit düz kafiyeli ve bağımsızdır. Bu beyte “vasıta” beyti denir. Her bendin vasıta beyti diğerinden farklıdır. Eğer farklı olmazsa Terkib-i bend, terci-i bend’e dönüşmüş olur. …………………………………………..a …………………………………………..a ………………………………………….b ………………………………………….a ………………………………………….c ………………………………………….a 1.bend ………………………………………….d ………………………………………….a ………………………………………….e ………………………………………….e vasıta beyti ……………………………………..a ……………………………………..a ……………………………………..b ……………………………………..a ………………………………..c ………………………………..a 2. bend ………………………………..d ………………………………..a ………………………………..f ………………………………..f vasıta beyti 16.Yüzyıl Divan şairi Bağdatlı Ruhi, terkib-i bent alanında üstat sayılır. 19.Yüzyıl’da Bağdatlı Ruhi’nin Terkib-i bendine nazire yazan Ziya Paşa da bu naziresiyle ünlenmiştir. Terkib-i bendle her tür konular yazılabildiği gibi mersiyeler, hicviyeler, nat ve tevhit gibi türler de yazılabilir. 16.Yüzyıl şairi Baki, “Kanuni Sultan Süleyman Mersiyesi”ni Terkib-i bendle yazmıştır. Bu mersiyeyi yazarken çokça ağlamıştır. Ancak ölen bir padişaha ağlamak şimdiki padişahtan memnun olmamak anlamına gelebileceği için Baki, terkib-i bendinin 7. Bendini yeni padişaha ve ilave bendi de Sokullu Mehmet Paşa’ya ayırarak suçlanmaktan kurtulmuştur. Not: Terci-i bendin kafiye düzeni yukarıdaki şekil üzerinden şöyle olur: aa, ba, ca, da, ee(son beyit vasıta) aa, ba, ca, da, ee(son beyit vasıta)
Şehname 60 bin beyittir. Mevlana mesnevisi 26 bin beyittir, Kutadgu Bilig 6645 beyittir. Beyit sınırı yoktur. Bu yüzden mesnevilere Divan edebiyatının romanları diyen de vardır. Bu kadar uzun bir nazım biçimini yazabilmek için bazı kolaylıklar getirilmiştir: 1.Aruzun kısa ölçüleriyle yazmak. 2.Düz kafiye kullanmak. (aa, bb, cc, dd, ee, ff, gg, hh, ii, jj, kk… Vb. binlerce gidebilir. Örneğin Kutadgu Bilig 6645 beyittir.) Edebiyatımızda beş(5) adet mesnevi yazan şaire hamse sahibi şair adı verilmiştir. Hamse, zaten 5 rakamına karşılık gelir. Türk Edebiyatı’nda hamse sahipleri aşağıya çıkarılmıştır:
Meşhur Mesneviler de şunlardır:
MÜSTEZAD Gazel nazım biçiminin her mısrasının(dizesinin) altına bir kısa dize eklemek suretiyle oluşturulan nazım biçimidir. Kısa dizelere ziyade denir. Uzun dizeler “Mef û lü /Me fâ î lü/ Me fâ î lü/ Fe û lün” ölçüsüyle kısalar ise “Mef û lü/ Fe û lün” ölçüsüyle yazılmalıdır. Kısa dizeler okunsa da okunmasa da anlam bozulmaz, bu yüzden müstezad artistiktir. Müstezad Divan şiirinden sonra Servetifünun edebiyatında da kullanılmış, daha sonra ise bozularak Serbest Müstezad oluşturulmuştur. Serbest şiire geçiş formu olarak değerlendirilmiştir. MUSAMMATLAR Musammat sözcüğünün iki anlamı vardır. İlki ikiye bölünebilen gazeller için kullanılır. Diğer anlamı ise üç, dört ve daha fazla mısrayla oluşmuş nazım biçimlerinin genel adıdır. Buna göre musammatlar şunlardır: 1.Müselles: Üç dizeden oluşan şiirler. aaa, bba, cca 2. Murabba: Daha önce açıklanmıştı: aaaa, bbba, ccca 3.Terbi’: Bir gazelin her beytinin önüne iki dize ekleyerek oluşturulan musammattır. Terbi’, yapay bir murabbadır. ..……………………………………………………a ..……………………………………………………a ek kısım .…………………………………………………..a ..………………………………………………….a ........................................................b …………………………………………………….b ek kısım …………………………………………………..b …………………………………………………..a 4.Muhammes:Beş dizelik bentlerden oluşan musammattır. Kafiye düzeni aaaaa, bbbba, cccca 6.Tardiyye: Muhammesin farklı bir kafiye düzeniyle yazılanına denir: aaaab, ccccb, ddddb, eeeeb 7.Tahmis: Önceden yazılan bir şiirin beyitleri önüne üç dize ekleyerek oluşan musammattır. AAAaa, BBBba, CCCca(Büyük harfler eklenen mısralardır.) 8.Taştir: Beytin arasına sıkıştırılan üç dize ile oluşan musammattır. aAAAa, bBBBa, cCCCa 9.Müseddes: Altı dizeden oluşan musammat. aaaaaa, bbbbba, ccccca 10.Tesdis: Müseddesle aynıdır, sadece ilk dört dize sonradan eklenmiştir. 11.Müsebba’: Yedili musammat. 12.Müsemmen: Sekizli musammat. 13.Mütessa’: Dokuzlu musammat. 14.Muaşşer: Onlu musammat. Not: Divan şiirinde terkib-i bend ve terci-i bend de musammat sayılmıştır. DİVAN ŞİİRİNDE TÜRLER
13.YÜZYIL HOCA DEHHANİ: Divan edebiyatının ilk şairidir. Din-dışı konularda yazmıştır. Yazdığı söylenen 20.000 beyitlik Selçuklu Şehnamesi adlı eser günümüze ulaşmamıştır. Gazel nazım biçiminde din-dışı konuları işleyen ilk şair sayılır. Şiirleri azdır, ancak onun şiirleri 13.Yüzyıl Türkçesini öğrenmek bakımından kaynak sayılmaktadır. MEVLANA CELALEDDİN-İ RUMİ 13.Yüzyıl’ın, Türk ve İslam dünyasının dünyaca tanınmış tasavvuf şairidir. Tasavvuf düşüncesini Farsça yazdığı şiirleri aracılığıyla yaymaya çalışmıştır. Şems-i Tebrizî’den ilham almış, yaşamını “hamdım, piştim, yandım” sözleriyle özetlemiştir. İlahi aşkın insan ruhunu temizlediğini savunmuş, ölüm vaktini bir şeb-i arus(düğün gecesi) saymıştır. Onun adıyla kurulan Mevlevilik yolunu oğlu Sultan Veled sistemleştirmiştir. Eserleri:
SULTAN VELED(Mevlana’nın Oğlu) Mevlevilik sistemini kurumsallaştırmıştır. O, babası gibi büyük bir şair değildir, ancak teşkilatçıdır; dağılan Mevlevileri toplamış, tarikatın genel hatlarını belirlemiştir. Babası gibi Farsça yazmıştır, ancak az da olsa Türkçe şiirleri de vardır. İbtidaname, Rebabname, İntihaname adlı üç mesnevisi, “Maarif” adında tasavvufi bir mensur eseri vardır. ŞEYYAT HAMZA Duvarcı olduğu için kendisine “Şeyyad” lakabı verilmiştir. Daha sonra Ahilik çevrelerine katılmış, halk için şiirler söylemeye başlamıştır. Yusuf ü Zeliha adlı mesnevisiyle meşhurdur. Kullandığı 13.Yüzyıl Anadolu Türkçesi bugün çok önemli bir kaynaktır. Onun Yusuf ü Zeliha’sı Divan Edebiyatı’nın ilk aşk mesnevisidir. AHMET FAKİH Şiirleri 13.Yüzyıl Türkçesi için önemlidir. Çarhname adlı eseri 100 beyitlik didaktik-dini bir kasidedir. Tasavvufi bir eserdir. Diğer eseri Kitab u Evsaf-ı Mesacid-i Şerife ise 339 beyitlik bir mesnevidir. Mukaddes yerler anlatılmaktadır. Cezbeye kapılıp kitaplarını yaktığı ve dağlara kaçtığı söylenir. Yüklə 1,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|