Tursun usarovich salimov jahon xalqlari etn ologiyasi

Gruzinlar. 
0 ‘zlarini kartvellar, vatanlarini Sakartvelo deb ata- 
shadi. Qadimda gruzinlar - iberlar, mamlakatlari Iberiya deb atalgan. 
Qo‘shnilar ularni turlicha armanlar - vratsi, eronliklar - vmai (qadim­
gi forschada), arablar - xurz, suriyaliklar - xurzan, ehechenlar - guriya, 
turklar - gurj, osetinlar - gurziag, adiglar - kurj, ruslar gruzin deb ata- 
shadi. Bir qancha adig xalqlari megrellami tuballar deyishib, ushbu 
qadimgi gruzin etnonimi Choroxi, Qizil Irmoq, Frotning yuqori oqi- 
mi, Araks va Kura daryolari havzasidagi keng hududlarda yashagan, 
gruzinlarning tubak, musk, taok, kolx va boshqalar qadimgi madani­
yati o‘chog‘i joylashgan o ik a bilan bogiiqdir. Undagi ilk davlat -
Kolxida podsholigi mil. avv. VI asrda vujudga keigan. Argonavtlar 
yunonlar afsonasida oltin mo‘yna (teri) ortidan aynan Kolxidaga sa­
fer qilganlar. Milodiy VI asrda Sharqiy Gruziyada Iberiya podsholigi 
barpo etiladi. Uning rasmiy dini IV asrdan xristianlik boiadi. G‘arbiy 
Gruziyadagi Laz podsholigida xristianlik VI asrdan qabul qilingan.
99

---

Gruzinlarda qadimgi cherkov yozuvi va nisbatan keyingi cherkov 
yozuvi asosida vujudga kelgan alifbolar mavjud. Xristianlik dini va 
yozuvi gruzin etnosini birlashtiruvchi omil bo‘lgan.
Gruzinlar tarixiy taraqqiyot xususiyatlarini aks ettiruvchi bir ne­
cha etnografik guruhlarga bo‘linadi. Bu guruhlarning ayrimlari tili, 
madaniyati, nomining o‘ziga xosliklarini saqlab kelmoqdalar. Kart- 
vellar, megrellar, shonlar shular qatorida. Kartvellar yana qator lo- 
kal guruhlarga: Kaxetiya, Kartli, Mesxet-Javaxeti, Imreti, Lechxumi, 
Ajariya, Guriy a, Tushetiya, Pshavi, Mtiuleti, Xeni, Racha aholisi 
tarzida bo‘linadi. Bu xildagi ichki tarqoqlik Gruziyaning siyosiy va 
etnik tarixida birlashish va bo‘linish jarayonlari tez-tez sodir bo‘lib 
turganidan dalolat beradi.
Yuqorida aytilgan nisbatan yirik xalqlardan tashqari Kavkaz ol- 
dida asosiy yashash joyi o‘rganilayotgan tarixiy-etnografik o‘lkadan 
boshqa hududlarda bo‘lgan etnoslar ham bor. Ulardan biri nononlar, 
ular o‘zlarini ellinlar yoki rometlar deb atashadi. Kurdlar diasporalari 
Turkiya, Eron, Iroq, Suriya, ossuriyaliklar Yaqin Sharq mamlakatla­
rida, shuningdek Kavkazda ham yashaydilar.
Kavkaz oldidagi etnoslar muloqotda yashovchi hududlarda ikki 
va ko‘p tillilik odatiy holdir. Jumladan Ingushetiyadan Gruziyaga 
ko‘chirilgan batsbiyslar (sova tushinlar) bir necha asr davomida as- 
similatsiyalashgan bo‘lsalar-da, o‘zlarining kelib chiqishlarini qis­
man saqlab oilada o‘z tillarini ishlatadilar. Salka daryosi rayonida 
yashovchi nonon-urumlar turk tilida so‘zlashadilar, nonon-romeylar 
ham turkiy tilga o‘tishmoqda.