the basik Concept o f Nanotechnology») degan m a’ruzasida ishlatdi. Shunga
qaramasdan nanotexnologiya tushunchasiga ta’rif
berish protsessi hali ham
to ‘xtamagan, ba’zan bu masala qizg’in munozaralarga sabab bo‘lmoqda.
U yoki bu ob’ektni nanoob’ektlar qatoriga kiritishning aniq kriteriylari
bo ’lmasa ham, lekin m a’lum fizik jarayonlar, masalan ob’ektlar o ‘lchamining
ularning xossalariga keskin ta ’sir ko ’rsatishi bu muammoni yechishi mumkin.
Bunday xodisa fizikada «o‘lcham effekti» deb ataladi. Ammo berilgan ob’ekt
ba’zibir xossalariga nisbatan o ‘zini mikroob’ektdek tutishi mumkin.
Nanodunyoning aniq chegaralarini chizib berish ancha qiyin ish.
Adabiyotda
nanotexnologiyaga o ‘nlab ta’riflar berilgan.
Qanday omillar (sabablar) nanotexnologiyalarni rivojlantirishga turtki bo‘lyapti?
Ularning ba’zilari quydagilardir:
-traditsion materiallarning tarkibini o‘zgartirmasdan turib ularning xossalarini
radikal ravishda o’zgartirish mumkin
-printsipial yangi materiallarni yaratish mumkin
-kvant effektlarini qo‘llash mumkin
-maxsulotlarning (buyumlarning) o ‘lchamlarini kamaytirib, kattaligini atom
(yoki molekula) darajasiga olib tushish va ularda yangi
funktsiyalarni bajarish
qobiliyatini paydo qilish
-tabiatda bor nanostrukturalardan (asosan biologik nanostrukturalardan)
effektiv foydalanish imkoni kuchaydi
-traditsion texnologiyalar chegarasida umuman yechib bo‘lmaydigan
masalalarni qo‘yish va yechish
-material va energiyani sarflashni kamaytirish va atrof muhitni zaharlashni
deyarli yo’q qilish.
Nanosistema o ‘lchamlari 100 nm dan oshmagan nanozarrachalardan iborat.
O ‘z navbatida bunday nanozarracha yanada kichik bo‘lgan zarrachalardan-
klasterlardan-moddaning
eng
kichik
«g‘ishtlaridan»
tuzilgan
bo‘ladi.
Klasterlarning o ‘lchamlari 10 nm dan oshmaydi. Ana shu klasterlar
darajasida har
31
xil kvant effektlari (jarayonlari) namoyon bo‘ladi. Aytilganlami tablitsaga solib
keltiramiz, bu har xil ta ’riflar ichida bizga adashib ketmaslikka yordam beradi:
8-jadval
Zarracha holati
bir necha atom
klasterlar
nanozarrachalar
kompakt jism
Zarracha
diametri, nm
0,1-0,3
0,3-10
10-100
100 dan katta
Atomlar soni
1-10
0
0
O
'
106- 109
109 dan katta
Hozirgi paytda qanday moddaligi, klasterning shakli va atomlar o ‘rtasidagi
bog‘lanish tipiga qarab juda ham ko‘p nanoob’ektlar mavjud.
Ulardan birinechta
turini keltiramiz:
Dostları ilə paylaş: