Ubaydullayev shohjalil kiber xavsizlik

TT-21-03
UBAYDULLAYEV SHOHJALIL

KIBER XAVSIZLIK

3. 
   Mavzu. Zararkunanda dasturlarning turlari.
   

Maqsadi:Ma`ruza mashg`ulotlariga tayyorgarlik ko`rish.


Topshiriq:
1.Troyan viruslar
2.Zararsiz viruslar
3.Tarmoq viruslari
4.Rezident viruslar
5. Zamonaviy viruslar tahlili


Kompyuter viruslari tezkor evolyutsiyalanmoqda. Xavfsizlik texnologiyalari bilan o‘tkir raqobat muhitida, viruslar ham o‘z strategiyasini o‘zgartirib, mukammallashib boryapti. Kompyuter viruslari tarixi qanday boshlangan edi va uning keyingi yo‘nalishi qanday bo‘ladi? Biz Orbita.Uz’da Sizga shu haqida hikoya qilishga jazm qildik. Germaniya. Tez tibbiy yordam mashinasi Dyusseldorfdan qo‘shni shaharcha – Vuppertalga shoshib uchib bormoqda. Og‘ir ahvoldagi qariya bemorga zudlik bilan tibbiy yordam ko‘rsatilishi lozim. Vrachlar jarrohlik amaliyotini boshlashadi, lekin allaqachon kech bo‘lgan edi. Bemor ayol vafot etdi. Bu hodisaning sababi – Dyusseldorf klinikasida kerakli tibbiy jihozlar yo‘qligidan emas. Gap shundaki, bu voqeadan bir kun avval amalga oshirilgan xakerlar hujumi oqibatida, 30 ta server qatorida Dyusseldorf shahar klinikasida ham axborot tarmog‘i ishdan chiqqan edi va kasalxonaning barcha axborot tarmoqlari ikki hafta muddatga ishdan to‘xtab qolgandi. Natijada, ushbu kasalaxonada qilinishi rejalashtirilgan operatsiyalarni boshqa klinikalarga ko‘chirishga to‘g‘ri kelgan, bemorlarni qabul qilish to‘xtatilgan va umuman, kasalxona o‘z funksiyalarini bajara olmay qolgan. Xakerlar hujum obyektini noto‘g‘ri tanlashgan edi va keyinchalik, o‘z xatolarini tushungan holda, serverlardagi ma’lumotlarni tiklash kalitini ham o‘zlari taqdim etishgan. Lekin allaqachon kech bo‘lgandi. Shu tariqa, 2020-yilda, tarixda birinchi marta, kiberhujum natijasida odamning vafot etishi hodisasi ro‘y berdi. Kompyuterlar endi-endi paydo bo‘layotgan o‘sha 1949-yildayoq, hali kelgusida kompyuterlarni zararlaydigan virus dasturlarning paydo bo‘lishi haqida taxmin bildirgan matematik olim Jon fon Neyman ehtimol ish bu qadar jiddiylashib ketishini o‘ylamagan bo‘lsa ham kerak. Dasturiy kodning zararli qismiga nisbatan «virus» tushunchasini qo‘llagan mutaxassis Fred Koen ham ehtimol bu darajada yomon oqibatga olib keladigan kompyuter viruslari paydo bo‘lishini bilmagan bo‘lsa kerak. Aynan Fred Koen 1983-yilda ilk bora o‘z-o‘zini ko‘paytiradigan dastur ishlab chiqqan edi va buning uchun u atiga 8 soat vaqt sarflagan... Viruslarning kelgusidagi evolyutsiyasi qanday bo‘lishini hozir prognoz qilishning deyarli imkoni yo‘q. Lekin, kompyuter viruslarining shu kungacha qanday rivojlanib kelgani tarixini evolyutsion ko‘rib chiqish mumkin. Lekin, keling avvaliga terminlar bilan tanishib chiqamiz. Mutaxassis bo‘lmagan oddiy kishilar har qanday zararli dasturni virus deb atashadi. Mutaxassislar nazdida esa, viruslar bu – nihoyatda xilma-xil va juda turli tuman bo‘lgan zararkunanda dasturlarning kichik bir qismini tashkil etadi xolos. Qulaylik uchun biz, bunday zararkunanda dasturlarni shunchaki «zararkunandalar» deymiz. Demak, zararkunandalar evolyutsiyasini xronologik tartibda ko‘rib chiqamiz. 1970-1989 yillar: viruslarning «ota-bobolari» va ilk kompyuter epidemiyalari. Internetning ajdodi bo‘lmish ARPANET tarmog‘i 1969-yilda AQShdagi 4 yirik oliygohni o‘zaro bog‘lagan dastlabki IT-tarmog‘i bo‘lgan edi. Oradan atigi ikki yil o‘tiboq, 1971-yilda, ushbu tarmoqda o‘rmalay oladigan dastlabki zararkunanda – hozirgi barcha kompyuter viruslarining «bobokaloni» paydo bo‘lgan edi. O‘shanda, Bolt Branek and Newman kompaniyasining Bob Tomas ismli xodimi, masofadan turib ijro etiladigan operatsion tizimlarni yaratish ustida ish olib borgan va buni qarangki, tarmoqda o‘zi o‘rmalaydigan dastlabki virusni ham aynan u yaratgan ekan. Shu sababli, ushbu virusning nomini u Creeper deb nomlagan. Bu ingliz tilida «o‘rmalovchi» degani bo‘ladi (sudraluvchi deyish ham mumkin). Bu virusni Bob Tomas o‘z-o‘zini ko‘paytira oladigan dastur yaratishni iloji bor-yo‘qligini tekshirish uchun yozgan bo‘lib, Creeper modem orqali tarqalgan va o‘zi zararlagan kompyuterda o‘z nusxasini yaratib, undan avvalgi tushgan kompyuteridan esa o‘zini-o‘zi o‘chiradigan dasturiy kod ko‘rinishida bo‘lgan. Creeper shunchaki tarmoqda tarqalib, o‘zi tushgan kompyuterida o‘zini-o‘zi nusxalashdan boshqa hech qanday funksiyaga ega bo‘lmagan. Ya'ni, uning biror zararli xususiyati bo‘lmagan. Shu tufayli, aslida uni virus deyishga ham til bormaydi. Dastlabki virus Lekin, 1980-yillarning boshiga kelib, kompyuterlar endi «shaxsiy kompyuter» nomi ostida keng tarqala boshladi. Bu degani, endi potensial zararkunandalar uchun juda keng «ozuqa maydoni» yuzaga kela boshlagan edi. Dastlabki katta ko‘lamda tarqalgan virus 1986-yilda yoyila boshladi. Uning nomi Brain (ya'ni, «miya») bo‘lgan. Aynan Brain, hozirgi barcha kompyuter viruslari uchun «ajdod» hisoblanadi deyish mumkin. Brain virusini yaratgan dasturchilar aslida o‘g‘rilarni adabini berib qo‘ymoqchi bo‘lishgan. Asli Pokistonlik bo‘lgan Amjat va Bazid Farrux Alvi ismli aka-uka dasturchilar o‘sha paytlarda tijorat maqsadida (ya'ni, keyinchalik pullash uchun) bir dastur tuzishayotgan bo‘lgan. Lekin, ularning kompyuteriga himoyalanmagan tarmoq orqali kirayotgan noma’lum shaxslar ular tuzgan dasturni o‘g‘irlab olib, ulardan avval pullab yuborishgan. Albatta bu narsa aka-uka Farruxlarga yoqmagan va ular o‘g‘rini jazolaydigan kod yozishga qaror qilishgan. Shunda Brain virusi yuzaga kelgan. Brain zararkunandasi disketalar orqali tarqalgan. U ham kompyuterning odatiy ish jarayoniga xalaqit bermagan. Lekin, kimdir kompyuterdan yashirincha axborot ko‘chirib olishga urinishi bilan, Brain ishga tushgan va ma’lumot ko‘chirib olinayotgan disketaga o‘tib, keyin esa o‘g‘rining kompyuteriga borib tushgach, uning operatsion tizimini ishdan chiqargan. 1987-yilda Brain Pokistondan tashqariga chiqib, AQShgacha yetib borgan va 18000 dan ziyod kompyuterlarni zararlagan. Bu tarixdagi dastlabki keng geografik ko‘lamli kompyuter virusi tarqalishi hodisasi bo‘lgan edi.

Kompyuter viruslari troyans. Trojan dasturi (Trooya). Nima va qanday munosabatda bo'lish kerak

Bugungi kunda dunyo bo'ylab Internetda siz hisoblamaydigan shunchalik ko'p suv osti riflarini topishingiz mumkin. Tabiiyki, barcha tahdidlar zarar va olib tashlash usullariga kirib borish usuliga muvofiq tasniflanadi. Afsuski, trojan (yoki troyan) virusi eng xavfli hisoblanadi. Bu tahdid nima, biz ko'rib chiqishga harakat qilamiz. Oxir-oqibat, biz buni kompyuter yoki mobil qurilmadan xavfsiz olib tashlashni ham aniqlaymiz.

"Trooya" - nima?

Trojan viruslari o'z-o'zini nusxalash turi bo'lib, ular o'z-o'zidan yoki boshqa dasturlarga tegishli bo'lgan boshqa dasturlarga yoki har qanday kompyuter yoki mobil tizimga jiddiy tahdid soladigan bajariladigan kodlar.
Eng muhimi, Windows va Android tizimlari uchun eng katta mag'lubiyatga uchraydi. Yaqin vaqtgacha, "Oserlar" unrix kabi bunday viruslar harakat qilmaydi deb ishonishgan. Biroq, bir necha hafta oldin, virusga hujum qilindi va "Apple" mobil qurg'oqchiligida. Tahdid troyanni anglatadi, deb ishoniladi. Bu virus nima, endi ko'ramiz.

Tarixga o'xshash o'xshashlik

Tarixiy voqealar bilan taqqoslash tasodif emas. Tushunishdan oldin qayta tiklanadigan troyni tasvirlaydigan "Iliad" ning o'lmas ishiga murojaat qiling. Ma'lumki, shaharga odatiy tarzda kirib boradi yoki bo'ronga olib keling, shuning uchun yarashish belgisi sifatida ulkan ot aholisini berishga qaror qilindi.

Ma'lum bo'lishicha, jangchilar shahar darvozasini ochgan, shundan keyin Troy yiqilib tushgan. Troanan dasturi ham xuddi shunday ishlaydi. Afsuski, bunday viruslar boshqa tahdidlar kabi o'z-o'zidan qo'llaniladi, ammo maqsadli.

Tahlil tizimga qanday kiradi

Kompyuter yoki mobil tizimga kirishda ishlatiladigan eng keng tarqalgan usul ba'zi jozibador foydalanuvchi yoki hatto namunaviy dastur ostida niqoblanadi. Ba'zi hollarda, o'z kodeksining virusining allaqachon mavjud dasturlarga (eng tez-tez ushbu tizim xizmatlari yoki foydalanuvchi dasturlari) joylashtirish bo'lishi mumkin.

Va nihoyat, zararli kodlar kompyuter va tarmoqlarga grafik tasvirlar yoki html hujjatlari shaklida yoki html hujjatlariga kirishi mumkin - yoki hatto olinadigan vositalar bilan ko'chirilgan.
Bularning barchasi bilan, agar kod standart dasturga kiritilsa, u hali ham o'z funktsiyalarini qisman bajarishi mumkin, virusning o'zi tegishli xizmat boshlanganda faollashadi. Xizmat avtoulovda bo'lsa va tizimdan boshlanadi.

Ta'sir effektlari

Virus ta'siriga kelsak, u qisman bu tizimning ishdan chiqishi yoki Internetga kirishning buzilishi mumkin. Ammo bu uning asosiy maqsadi emas. Trojanning asosiy vazifasi uchinchi shaxslar tomonidan foydalanish uchun maxfiy ma'lumotlarni o'g'irlash.
Shuningdek, bank kartalarining PIN-kodlari, shuningdek, ba'zi Internet-resurslarga kirish va davlat ro'yxatidan olish ma'lumotlari (raqamlar va shaxsiy identifikatsiya raqamlari va boshqalar), umuman olganda, ularning fikriga ko'ra oshkor etilmayapti Kompyuter yoki mobil qurilma egasi (tabiiyki, bunday ma'lumotlar u erda saqlangan bo'lsa).

Afsuski, bunday ma'lumotlarni o'g'irlash bilan kelajakda qanday ishlatilishini bashorat qilish mumkin, bu mumkin emas. Boshqa tomondan, agar siz biron bir bankdan qo'ng'iroq qilsangiz va kredit qarzingiz yoki bank kartasidan bank kartasi yo'qolishini aytsangiz ajablana olmaysiz. Va bular faqat gullar.

Windows-da.

Endi biz eng muhim narsaga aylanamiz: Qanday qilib ba'zi sodda foydalanuvchilar ishonish kabi oddiy emas. Albatta, ba'zi hollarda siz virus tanasini topishingiz va zararsizlantirishingiz mumkin, ammo yuqorida aytib o'tilganidek, bu o'z nusxalarini yaratishga qodir, ammo ularning izlanishlari va olib tashlash haqiqiy bosh og'rig'i bo'lishi mumkin. Shu bilan birga, bu tizimni allaqachon o'tkazib yuborilgan va amalga oshirilgan virusga qarshi kurash, na xavfsizlik devori ham, antivirusni himoya qilish ham yordam bermaydi.
Bunday holda, Trojanni olib tashlash ko'chma antivirus yordamchi dasturlari va RAPni ushlash uchun tavsiya etiladi - optik muhitni (diskda) yoki USB qurilmasidan "bizning" "Bizning" Maxfiy "ning boshlanishidan oldin yuklangan maxsus dasturlar mavjud.

Portativ dasturlar orasida mahsulotlarni doktor sifatida belgilash kerak. Veb va Kasperskiy virusni olib tashlash vositasi. Disk dasturlaridan iloji boricha funktsional sifatida Kasperskiyni qutqarish diskidir. Ular foydalanishlari yo'q degani emas. Bugungi kunda ushbu dasturni xohlaganingizcha topish mumkin.

Android bilan troyanni qanday olib tashlash kerak

Android tizimlariga kelsak, hamma narsa unchalik oddiy emas. Ularga ko'chma ariza yaratilmagan. Aslida, tanlov sifatida siz qurilmani kompyuterga ulashga va kompyuterning foydali muhitining ichki va tashqi xotirasini skanerlashingiz mumkin. Ammo agar siz medalning qarama-qarshi tomoniga qarasangiz, ulanganda, virus kompyuterga va ichiga kirmaydimi?
Bunday vaziyatda Android-dan Trojanni qanday olib tashlash muammosi, masalan, Google bozori kabi tegishli dasturiy ta'minotni o'rnatish orqali hal qilinadi. Albatta, bu erda juda ko'p narsani tanlab yo'qoladi.

Ammo ma'lumotlarni himoya qilish sohasidagi ko'pchilik va mutaxassislarning aksariyati eng yaxshi 360 xavfsizlik qo'llanilishi, balki deyarli barcha ma'lum turdagi tahdidlarni, balki keng qamrovli bo'lishi mumkin bo'lgan 360 xavfsizlik dasturi ekanligini tushunishga moyil bo'lib kelgusida mobil qurilmani himoya qilish. Bu doimiy xotirada osilib, qo'shimcha yukni yaratadi, lekin, ammo kelishuv muhimroq ekanligini aytmaydi.

E'tibor berishga arziydigan narsa

Shunday qilib, biz "Troanan - bu virusning bu turi nima?" Dedi. Alohida-alohida, men barcha tizimlardan foydalanuvchilarning e'tiborini boshqa bir necha lahzalar uchun istisnosiz jalb qilmoqchiman. Birinchidan, pochta qo'shimchalarini ochishdan oldin, ularni antivirus bilan tekshiring. Dasturlarni o'rnatishda siz brauzer uchun qo'shimcha yoki panel turlari turidagi qo'shimcha tarkibiy qismlarni o'rnatish bo'yicha takliflarni diqqat bilan o'rganib chiqsangiz (virus u erda niqoblash mumkin). Antivirus tizimining ogohlantirishini ko'rsangiz, shubhali saytlarga bormang. Eng oddiy erkin antiviruslardan foydalanmang (har 30 kunda bir xil ESET SMEC Security paketini o'rnatish yaxshiroqdir). Va nihoyat, parollarni, PIN kodlarini, bank raqamlarini, bank raqamlarini va umuman ochilgan shifrlangan shaklda saqlanadigan vositada saqlang. Faqat bu holda, ular hech bo'lmaganda, o'g'irlanmagan yoki undan ham yomoni, zararli maqsadlarda ishlatilmasligi uchun qisman ishonish mumkin.
Internet uchun eng katta muammolardan biri bu "Trojan ot" - tarmoqqa tajovuzkorlar tomonidan tarmoqqa cho'zilgan virus. Antiviruse dasturiy ta'minotni ishlab chiquvchilar doimiy ravishda o'z dasturlarini doimiy ravishda o'zgartiradilar, ularni yanada ishonchli tarzda o'zgartiradi, chunki xakerlar ham o'tirmaydilar.
Ushbu maqolani o'qib chiqqaningizdan so'ng, siz o'zingizning kompyuteringizni Troananning unga kirib borishidan qanday himoya qilishni o'rganasiz, shuningdek, bu virusni qurilmangizda o'chirilgan bo'lsa, o'chirishni o'rganasiz.

"Trojan ot" nima?