109
Ali DAŞMAN
lar. 1945’te Frunze’deki (şimdiki Bişkek) Kırgız Devlet Pedagoji Enstitüsü,
Kırgız Dili ve Edebîyatı Bölümündeki öğrencilik yılları II. Dünya Savaşı-
na rastlar. Bu öğrencilik döneminde Leningrat Üniversitesi Profesörü P. S.
Berkov (Puşkin üzerine araştırmalar yapmıştır), Prof. Rudaş’tan dersler alır.
Ancak onu etkileyen ve filoloji dünyasının kapılarını ona açanlardan birisi
vardır ki, o da ünlü Türkolog İgor Aleksieviç Batmanov’dur. Oruzbaeva onu
iyi bir öğretici, iyi bir araştırmacı ve kabiliyetli bir bilim insanı olarak görür
ve ondan çok etkilenir.
B. Oruzbaeva’ kendisine bilim dünyasının kapılarını aralayan ve asıl usta-
sının Rus Akademik K.K. Yudahin olduğunu söyler. K.K. Yudahin ile ilgili şu
ifadeleri kullanır: “Benim bilim insanı olmamı sağlayan, bana yol açan, ölün-
ceye dek benim çalışma hayatıma yön veren, destekleyen ve babalık yapan
K. K Yudahin’dir” diyerek ondan övgü ile bahseder.
3
Elbette K. K. Yudahin
gibi bir Türkoloğun yanında yetişmiş olmak onun için büyük bir ayrıcalıktır
olasa gerek.
B. Oruzbaeva 1947 yılında SSCB İlimler Akademisinin Kırgız şubesinde
başladığı doktorayı (kandidattık) 1952 yılında Moskova SSCB İlimler Aka-
demisinin Dilbilimi Enstitüsü Komisyonunda “Kırgız Tilindegi Ötkön Çaktın
Forması” (Kırgız Dilindeki Geçmiş Zamanın Halleri) adlı tezini başarıyla sa-
vunur ve filoloji bilimlerinin doktoru (kandidatı) unvanını alır.
1951-1962 yılları arasında SSCB İlimler Akademisi Dil, Edebiyat ve Tarih
Enstitüsünde sırasıyla uzman yardımcısı ve uzman, müdür yardımcısı, gra-
3 a.e.g.,s.389.
110
Türkolojı̇ye Adanmış Bı̇r Ömür
mer bölümü başkanı ve müdür olarak görev yapar.
4
Bu dönemde iki defa
Frunze İl Genel Meclis Üyeliği görevlerinde bulunur.
1964 yılında SSCB Kazak İlimler Akademisi Dilbilimi Enstitüsünde “Kır-
gız Tilindegi Sözdördün Casalışı” (Kırgız Dilindeki Kelimelerin Türetilişi)
adlı tezi ile filoloji bilimlerinin doktoru (post doktora) unvanını alır. Doktora
savunmada I. Resmi Kritikçi (apponent) K. K. Yudahin’dir.
B. Oruzbaeva 1962’den 2007’ye kadar aynı enstitüde Çağdaş Kırgız Dili,
Terminoloji Kolu, Terminoloji ve Türkoloji Bölümü Başkanı ve Dil ve Ede-
bîyat Enstitüsü Başkanı ve Doktora (kanditatlık) ve doktora Komisyonu
başkanlığı görevlerinin yanında 1984’ten itibaren Kırgız İlimler Akademisi
Dil Komisyonu Üyeliği görevlerinde bulunur.1967 yılında Profesör olan B.
Oruzbaeva, 1980’de de akademik/Ordinaryüs unvanını alır.
Bilimsel Yönü ve Bazı Eserleri
B. Oruzbaeva ilgilendiği ve ele aldığı konular kısaca şunlardır:
Kırgız Dilinin Grameri (morfoloji ve kelime yapımı)
Leksikoloji ve leksikografya
Kırgız Edebî Dilinin Tarihi
Eski Türk Yazıtları
Diller Arası İlişkiler
İki Dillilik
5
B. Oruzbaeva’nın 1951 yılında doktora öncesi yazmış olduğu ilk maka-
le Kırgız Dilinin Orfografyasının ne zaman oluşturulacağı ile ilgilidir. Daha
sonraki çalışması ise Formı Proşetşogo vremeni v Kirgizkom Yazıke (Kırgız
Dillındeki Fiilin Geçmiş Zamandaki Halleri) adlı doktora (kanditat) çalışma-
sıdır. Bu çalışmada Çağdaş Kırgız Dilinde fiilin geçmiş zamandaki halleri
ve türleri, zamanı belirten –çu,-ıptır morfemleri ve dilbilgisel yapısı, Kırgız
Dilbiliminde ilk defa kapsamlı olarak ele alınmaktadır. Bundan dolayı bu eser
daha sonra yazılanlara kaynak niteliği taşımaktadır.
Kırgızistan’da Kırgız Dili ile ilgili sözlüğün olmadığı bu yıllarda K.K.
Yudahin’in yönetiminde sözlükbilim çalışmalarına katılır, bu Rusça-Kırgızca
sözlüğün V, U, P ve S harfleri ile ilgili madde başının hazırlanmasında emeği
geçer.
4 1954’te Dil, Edebiyat ve Tarih Enstitüsü, Dil ve Edebiyat Enstitüsü olarak değiştirilir.
5 Şeralı Caparov, Akademik Oruzbaeva Bübüyna Ömürzakovna Biobibliografiya, Bişkek,
2009, s.4-5.
111
Ali DAŞMAN
B. Oruazbaeva, 1956’da filoloji fakültelerinde okutulmak üzere Batma-
nov, Cakıpov, Sartbaev, Ümötaliev, Mayrıkov ve Yunusaliev’le birlikte 19
sayfadan oluşan Azırkı Kırgız Tilinin Programası adlı el kitabını programı
yazar.
1960 yılında “Mestoimeniya v Kirgizkom Yazıke” (Kırgızcadaki Kişi Za-
mirleri), 1963 yılında ise “ Ruskiy-Kirgizkiy Slovar Lingvictiçeskiyh Termi-
nov” adlı sözlüğü basılır.
Şeralı Caparov, B. Oruzbaeva’nın 1964 yılında yazdığı “Kırgız Tilindegi
Sözdördün Casalışı” (Kırgız Dilindeki Kelime Yapımı) adlı eseri hakkında:
“Onun bu eseri Kırgız Dilbiliminde en kapsamlı ve bilimsel düzeyde ele alın-
mış, yeni bilimsel fikirler ortaya konularak hazırlanmış önemli bir eserdir”
ifadesini kullanır. Caparov ayrıca bu eserle ilgili olarak“Türkoloji bilimindeki
bilimsel verilere dayanarak Kırgız Dilindeki sözcük yapımının genel ve do-
ğal oluşumu araştırılıp bilimsel bir analiz yapılarak sözcük türetmenin genel
prensipleri ortaya konulmuş ve kendi içinde sınıflandırma yapılarak sonuçlar
çıkarıımıştır”der.
6
Sözü edilen bu eser sözcük türetme ile ilgili kuramlar yenilik olarak kabul
edilmiş ve yeni dilbilimsel çalışmalara zemin hazırlamıştır. Onun bu çalışma-
sı sadece Kırgız Dilinde değil, diğer Türk Dillerinin; kısacası Türkolojideki
önemli problemlerin çözümüne yönelik teorik bir yaklaşım olarak değerlen-
dirilmelidir.
B. Oruzbaeva’nın diğer önemli bir eseri “Slovoobrozovaniye v Kirgizkom
Yazıke” adlı doktora (Post doktora) tezidir. Bu tezde eklemeli dillerin söz-
cük türetmede kökün yapısal özelliği üzerinde dururlur. 311 sayfalık doktora
(Post doktora) tezi 1964 yılında İlim Matbaası tarafından yayımlanır ve bilim
camiasında ses getirir. Bu eserde Kırgız Dilindeki sözcük türetmenin teorik
prensipleri ele alınır. Yine aynı yıl K. K. Sartbaev, C. Şükürov, S. Kuday-
bergenov, A. Tursunov, B. Ü. Ümötaliev, C. Muratalieva ve M. Murataliev
ile birlikte Yükseköğretim öğrencileri için “Kırgız Tilinin Gramatikası” eseri
yayımlanır.
1968 yılında 68 sayfadan oluşan “Kırgız Adabiy Tilinin Calpı EldikNegizi
Cönündö” adlı eseri Kırgız edebî dilinin şekillenmesinde önemli rol oynar.
Bu eserde sözlü ve yazılı dil arasındaki ilişkiler ele alınmaktadır.
6 Şeralı Caparov, Akademik Oruzbaeva Bübüyna Ömürzakovna Biobibliografiya, Bişkek,
2009, s.5.
Dostları ilə paylaş: |