Uluslararasi sempozyumu

308 Qırımtatar İlmiy Terminologiyasınınñ Zenginleştirmek Yolları ve Vasıtaları

Lümanov, M. O. (2006). Rusça-qırımca tibbiy luğat. Simferopol: Krımuç-

pedgiz.

Lümanov,  M.  O.  (2008).  Rusça-qırımca  harbiy  luğat.  Simferopol:  QCİ 

«Qırımdevoquvpedneşir» neşriyatı.

Memetov, A., Musayev, K. (2003). Krımtatarskiy yazık. Simferopol: Krı-

muçpedgiz.

Sadıqova, S. A. (2010). Müasir Azerbaycan edebiy dilindetermin yaradıcı-

lığı prosesi. Bakı: «Elm».

Lâtif-zade, A. (1929). Terminologiya meselesi haqqında. Tezisı, dokladı 

i prinâtıye rezolütsii II  Vsekrımskoy nauçno-orfografiçeskoy konferentsii. 

Simferopol: Krımgosizdat.

Useinov, K. A., Ganiyeva, E. S., Seydametova, N. S. (2011). Qırımtatar 

tili. Fonetika. Leksikologiya. Frazeologiya. Leksikografiya. Simferopol: KRP 

«Vidavnitst «Krimnavçpedderjvidav».

---

Kırım’da Kırım Tatar Dilinde Örgün ve Yaygın Eğitimi

Enise ABİBULLAYEVA 

1

 

Karadeniz bölgesinde yüzyıllar  devamında Kırım Tatar Türkleri  millet 

olarak şekillenip gelmiş. Günümüzde milletimiznin ana  Vatanı olan Kırım’da 

300.00 ziyade  vatandaşlarımız yaşayıyor (2001 senesi Ukrayna  resmiy nü-

füs sayımına göre sayımız  270.000), ondan da başka Kırım Tatarları  Kara 

deniz  bölgesinde Türkiye (3-5 mln.), Romaniya (30.000 ziyade), Bulgaristan 

(1800), Azerbaycan, Gürcistan, Rusiyenin güney kısımında ve Ukraina’nın 

Herson,  Melitopol,  Novo-Alekseevka  şehir  ve  bölgelerinde  yaşıyorlar 

yani diasporamıznı teşkil ediyorlar. Sürgünlikte (Özbekistan, Kazakis-

tan) ise 80-100.000 civarında soydaşlarımız Vatanlarına dönmemiş duru-

munda bulunuyorlar. 

 Dünyanın farklı ülkelerinde ve bölgelerinde   milletimizin var olarak 

yaşatacak, birleştirecek ve ayakta tutabilecek esas faktörler – dil ve eği-

timdir.   

Dünya tecrübesi gösteriyor  ki, her gün yer yüzünden bir dil ve onunla 

birlikte  bir millet te yoq olup gidiyor. XVIII y.y. ikinci yarısından (1783s.) 

itibaren  XX y.y. ilk senelere kadar devam eden hicretler, XX y.y. yaşanan 

sürgün ve sovyet rejimine dayanan ve yok olmayan Kırım Tatarları, XXI y.y.  

başında  assimile olacaklar mı,  İsmail Gaspıralı’nın, Bekir Çoban-zade’nin 

dilini  koruya  bilecekler  mi?  KendilerindeTürk  Kültürünü  koruyabilecekler 

mi? Kırım’da hayatta var olma mücadelemiz  hala  devam ediyor ve ilk önce 

kültürümüzü baş temelleri olan dil ve ana dilde eğitimi korumak ve inkişaf 

ettirmek esas amacımızdır.

Ukrayna’ya bağlı olan Kırım Özerk Cumhuriyetinde Kırım Tatar dilinde 

eğitim durumu nasıl? Bu soruya bildirimizde cevap vermeye çalışacağız.

Amaç: Günümüzde Ukrayna ‘da  Kırım Özerk Cumhuriyetinde Kırım Ta-

tar dilinde örgün ve yaygın eğitim durumunu analiz etmek. 

Günümizde Kırımtatar dilin ögretimi  gayet  aktual sosiyo- lingvistik me-

selelerden biridir. Ukrayna’da Kırım Tatar Dili milli azınlıklık  statüye ait. Bu 

durum Kırım okullarda  ana dilimizin  öğrenilmemesine yol açıyor, demek ki, 

onun konuşma dairesini daraltıyor  ve bir çok  sahalarda işlenmemesine yol 

1  Dr., Kırm Mühendislik ve Pedagoji Üniversitesi

---

310 Kırım’da Kırım Tatar Dilinde Örgün ve Yaygın Eğitimi

açıyor.  Bu sebeple ana dilinde eğitimin hem örğün hem de yayğın şekilleri 

olması çok önemli.

İlk önce Kırım Özerk Cumhuriyeti eğitim sisteminde Kırım Tatar dilininde 

örgün-formal öğretiminin durumu açıklamak istiyoruz.

Kırım Tatarların  eğitim  sistemi  XIV  yüzyıldan  itibaren    (1333  s.) Altın 

Ordu zamanında kurulmuş -  İnci Bek Hatun medresesi  devirinden başlaıyor. 

Bu medreseyi aliye Doğu Avrupa’nın ilk üniversitesi sayılıyor.  1944 senesine 

kadar bu sistemin tüm basamakları mevcüt idi. Yalınız 50 senelik sürgünlük  

Kırım Tatarların 7 asırlık  eğitim-öğretim  sistemini tamamınen yok edilme-

sine  yol açtı.

Solhat’ta – Eski Kırım’da yerleşen  İnci Bek Hatun medresesi  hala ber-

dat durumunda bulunuyor ve bu Altın Ordu zamanı devrinden kalma eğitim 

ocağı yıkılmaya devam ediyor. Kırım Tatar halkını Milli Meclisi İnci Bek 

medresesini dünya  kültürel    mirası olarak UNESCO    listesine girsetilmesi 

tavsiye ediliyor. Türk dünyasına eğitim reformlarıyla belli olmuş eğitim sis-

temi Stalin  zamanında yok edildi. 

  Sürgünlükte Özbekistan’da ana dilimizde eğitim sisteminin bazı kısımları 

faaliyet gösteriyordu. Onların arasında Kırımtatar dili ve edebiyatı bölümü, 

bir kaç okulda ana dli dersleri okutuluyordu. 50 sene içerisinde 3 derslik ne-

şir edildi. Yarım asır devamında milletimizin yalıñız 8% Özbekistannıñ bazı 

okullarında haftada bir kaç saat ders alma imkanlarına malik idi

Dilini yaşatan  ocak  aile, ‘Lenin Bayrağı’ gazetesi, ‘Yıldız’ dergisi, bir kaç 

roman, hikaye, şiir kitapları idi. Böylelikle, 2-3 kuşak okulsuz  ve eğitimsiz  

öz kültürünü yaşatmaya çalıştıştlar. İlimde belli olduğu gibi, ailede dil ortamı 

çok muhim ve ehemiyeti sonsuzdur, çünki burda  gramer öğretilmiyor, dil –  

kültürün bir parçası olarak   yaşatılıyor ve yetişen nesillere  kimliklerini, milli 

şuur ve  anı besliyor.  

2009  senesi  UNESCO  tarafından  yayınınlanan  ‘Yok  olma  tehlikesine 

mahruz kalan diller Atlas’ında Kırım Tatar  dili yok olma tehlikesi altında 

bulunduğu  belgilendi.  UNESCO, yeryüzünde konuşulmakta olan 6700 di-

lin yarısının bu yüzyılın sonundan önce yok olma tehlikesi ile karşı karşıya 

bulunduğu,  bu  gidişin  önüne  ancak  hükûmetlerin  ve  konuşur  toplulukları-

nın âcil önlemler almalarıyla kısmen geçilebileceği görüşündedir. UNESCO, 

Tehlikedeki Diller Programı[1] ile bu hayati soruna dikkat çekmeyi, uzmanlar 

ve otoriteler aracılığıyla çözüm üretmeyi hedeflemektedir. Programda tehli-

kedeki  diller  ‘güvenli’den  ‘ölü’ye  değin  altı  tehlike  derecesine  ayrılmıştır. 

---