Uluslararasi sempozyumu

296 1980 Sonrası Polonya Tatarlarının Kültürel Eğitim Süreci

aktarılan dini bilgilere sahip olan Tatar imamlar ders verirlerdi. İmamların 

bilgi kaynağı genellikle XVIII ve XIX yy yazılmış olan Tatar el yazmalarıydı. 

Orada yazılmış olan Tatar gelenekleri ve onların uygulamaları anlatılıyordu. 

Kendimden örnek vermem gerekirse, din derslerine (1983 senesinde) 7 yaşın-

dayken başladım. En küçük öğrencilerdendim. Yaş grubumuz 7 den 17ye ka-

dardı. Hafta bir, Pazar günleri öğrencilerin evlerinde toplanıp: duaları, Kuran 

okumayı, namaz kılmayı ve ona bağlı bütün uygulamaları öğreniyorduk. Ders 

1,5  saat  sürmekteydi.  Zamanla  Polonya’nın  politikası  değiştikçe  azınlıkla-

rın durumu da değişiyordu. Din serbest bırakıldı. 1991 senesinde din dersleri 

okulda ders olarak verilmeye başlandı. Tatarlara, belediyeye ait olan bir bina-

da ders din dersi verilmesi teklif edildi. Zaman geçtikçe değişimler daha da 

derinleşiyordu. Din dersleri not olarak karneye taşınmaya başladığında Tatar-

ların din dersleri de değişime uğramıştır. Şimdiye kadar ders veren imamlar 

ya da Tatar gençleri devletin resmî öğretmeni statüsünde ders vermeye ve 

devlet maaşı almaya başladılar. İslam dini derslerini alan çocuklar, bu der-

lerin not olarak değerlendirilmesi hakkını kazandılar. Din dersleri okullarda 

hafta sonu ya da hafta içi verilmeye başlandı. Zamanla sadece din derslerinin 

konumu değil içeriği de değişime uğramıştır. Din derslerinin programı her za-

man öğretmenler tarafından düzenlenmiştir. İlk olarak imamların verdiği bu 

dersler, 90lı yıllarda Arap ülkelerden gelen üniversite öğrencileri tarafından 

verilmeye başlandı. Tatarlar, onların İslam konusunda daha bilgili olduğunu 

düşündükleri için din öğretiminde onların yardımını kabul ettiler. Fakat za-

man geçtikçe Polonya Tatarlarını Arabize etmek istedikleri anlaşılınca, din 

derslerini eskiden olduğu gibi genç Tatarlar vermeye başladılar. Ancak ister 

istemez bazı eski geleneksel Tatar din uygulamaları unutuldu. Bugünkü din 

derslerinin programı genel olarak sadece dinî pratikler üzerindedir. Tatarların 

Polonya’daki tarihi ise sadece genel hatlarıyla ele alınmaktadır.

Tatar dini geleneklerini kaybetmemek için son zamanlarda eski Tatar el 

yazmalarına daha fazla önem vermeye başlandı. El yazıları olan Kuran, tefsir, 

hamail,  kitap,  tecvîd  ve  sufraları  da  unutmamak  gerekir.  Polonya Tatarları 

için özellikle hamailler ve kitaplar çok büyük önem taşıyordu. Onların içinde 

kendi geleneklerini ve tarihlerini muhafaza ediyorlardı. Her insanın hayatında 

önemli olan merasimlerin bir anlatısı bulunmaktadır: Yeni doğan bebeğe isim 

koyma,  evlenme,  cenaze  ile  ilgili Tatar  gelenekleri  nesilden  nesile  anlatıl-

maktadır.  Bu el yazmaları çok ilginçtir; Arap harfleriyle üç dilde yazılmıştır. 

Arapça duaların dışında bu duaların Türkçe ve Lehçe ya da Rusça’ya tercü-

meleri de bulunmaktadır. Ayrıca Arap alfabesiyle yalnız Lehçe geleneklerin 

ve dinin ve dinî hikâyelerin anlatımı da mevcuttur. Bulunan en eski hamail 

---

297

Emilia TEMİZKAN  

XVI/XVII. yüzyılda yazılmıştır. En sık rastlanan hamail ya da kitaplar XIX 

ve XX. yüzyıla aittir. Hiç şüphesiz bu el yazılarını yazabilmek için Tatarların 

akıcı bir şekilde Arapça, Türkçe ve Lehçe ya da Rusça bilmesi gerekmektedir. 

Ayrıca 1877–1878 Rus-Osmanlı savaşında Ruslara esir düşen Osmanlı asker-

leri Polonya Tatarların yaşadıkları yerlerde yerleştiriliyordu. Onlarla beraber 

dini kitaplar da geliyordu. Tatarlar arasında Kazan’da basılmış olan Kur’anlar 

büyük rağbet görüyordu.

8

 İşte ilk el yazmalarını Kazan ve Kırım’dan getirilen 

kitapları örnek alarak yazdıkları bilinmektedir. Arapça ve Türkçe bilen olma-

dığı için evvelce yazılmış olan hamail ve kitaplar sadece istinsah ediliyordu. 

XX. Yüzyıldan bu yana neredeyse her Tatar evinde el yazmaları bulunmak-

tadır fakat onları okuyup ve anlayabilecek çok az kişi kalmıştır.

9

 O yüzden 

bir Tatar organizasyonu olan “Polonya Tatarlarının Birliği” bilinçli gençlerin 

yetiştirilmesi adına onların yeniden okunup ve öğretilmesi için çaba göster-

mektedir. 

Zamanla  Tatarlar  milli  kimliklerini  sadece  din  dersleriyle  koruyamaya-

caklarını anlamışlardır. Polonya devleti azınlıkların faaliyetlerini destekledi-

ği için onlara yeni bir kapı açılmıştır. Böylece millî kimliğin yeniden inşası 

başladı.  1999  senesinde  Halina  Szhaidewicz  tarafından  Bialystok  şehrinde 

“Bunczuk”(Tuğ) isimli bir geleneksel dans grubu kuruldu.  İlk başta grup Po-

lonya Tatarlarını ve Polonya’yı anlatan şiir ve şarkılar söylerdi. Zamanla im-

kânları arttıkça internet sayesinde mesafeler azaldıkça Halina Szahidewicz, 

Kırımda’ki Tatarlarla irtibata geçti ve oradan bir öğretmen davet edildi. Tatar 

gençleri, Kırım milli danslarını birkaç aylık kurslarla öğrenmeye başladılar. 

Zamanla repertuarı genişletmek için Tataristan’dan başka öğretmenler de ge-

tirtildi. Bugün Bunczuk grubunun koreografı, hocası Polonya’da yaşayan bir 

Çeçen’dir. Grubun programında sadece danslar değil Tatarca şiirler ve şarkı-

lar da repertuara girmiştir. Ayrıca her sene yazın tüm Tatar gençlere açık milli 

dans kursları düzenlenmektedir ayrıca “Bunczuk-Tatar Gelenek ve Kültürü-

nün Yaşatılması” adıyla bir proje yürütülmektedir. Proje kapsamında dans, 

şarkı söyleme ve diksyon dersleri verilmektedir. Ayrıca Tatar büyükleri de 

gruba katmaya başlamıştır. Danslarla beraber milli kıyafet bilinci de oluşma-

ya başlamıştır.

Etnik kimliğin korunması açısından en önemli unsurlarından biri dildir. 

Tatarlar Polonya’da yerleştikten kısa bir süre sonra kendi dillerini kaybettiler. 

Leh kadınlarla evlendikleri ve Lehçe konuşmaya başladıkları için Polonya 

8   Age, s. 65.

9   Drozd A, Dziekan MM, Majda T, Pismiennictwo i muhiry Tatarow polsko-litewskich, 

Warszawa, 2000, s.12-36.

---