Uluslararasi sempozyumu

298 1980 Sonrası Polonya Tatarlarının Kültürel Eğitim Süreci

Tatarları aşağı yukarı 7 nesildir kendi dillerini konuşmuyorlar.  Geçen sene 

Polonya Tatarları Birliği’nin başkanı devletin desteğiyle Tatarca dil dersleri 

organize etmeye başladı. İlk olarak Tatarların en yoğun yaşadıkları şehir olan 

Bialystok’ta bugün ise Sokolka ve Olsztyn’da da dersler verilmektedir.

Tatarlık  bilincini  ve  beraberliğini  sağlamak  için  2000li  senelerden  beri 

gençler  için  eğitim  kampları  düzenlenmektedir.  Tatil  zamanında  Polonya, 

Lituanya, Beyaz Rusya ve Ukrayna’da yaşayan genç Tatarlara ortak tarihi, 

kültürü ve gelenekleri öğretilmektedir.

İnternet sayesinde Kırım ve Kazan’daki milli örgütlerle irtibat daha da ko-

laylaşmıştır. Genç Polonya Tatarları geçen sene Kazan’a gidip bir ay gezip 

eğitim aldılar.

2007  yılından  beri Tatar  köyü  olan  Kruszyniany’da  Saban-tuy  organize 

ediliyor. Hem Tatar bilincini artırmak adına hem de Tatar kültürünü Polonya-

lılara tanıtmak adına ok atma, ata binme, Tatar yemekleri yapmanın yanında 

milli dansların, şarkıların, oyunların sergilenmesi gibi etkinlikler düzenlen-

mektedir.

Polonya Tatarların yaptıkları eski geleneklere dönüş, öze dönüş kimliğini 

koruması açısından çok önemli bir adımdır. Komünizm rejiminin silmeye ça-

lıştığı ve kısmen başarılı olduğu etnik bilince yeni nesil daha da sıkı sarılmak-

tadır. Devletin azınlık politikası önemli olsa da etnik bilinci korunmasının en 

önemli unsurun aile eğitimidir. Komünizm rejiminde doğmuş ve büyümüş 

nesil dinden uzak yetiştirmek çalışıldıkları halde kim olduğunu bilinci taşı-

maktaydılar ve sonraki nesle aile hayatında onu aktarmayı başardılar. Gençler 

zamanla kendi çabalarıyla ve internet sayesinde bilinçli şekilde kimliği koru-

maktadırlar.

Kaynakça

Kurat,  Akdes  Nimet,  VI-XVIII.  Yüzyıllarda  Karadenizin  Kuzeyindeki 

Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara 1992.

Drozd’un haritası. Meczety i parafie muzulmanskie na ziemiach dawnwj 

Rzeczypospolitej od XIVw do 1939r

Drozd, A.,&Dziekan, MM, Majda T, Pismiennictwo i muhiry Tatarow pol-

sko-litewskich, Warszawa 2000.

Kamocki, J., Tatarzy polscy jako grupa etnograficzna, “Rocznik Tatarow 

Polskich”, Gdansk 1993

---

299

Emilia TEMİZKAN  

Kryczynski, S., Tatarzy Litewscy proba monografii historyczno etnogra-

ficznej, Warszawa 1938.

Lapicz, Cz., Kitap Tatarow litewsko-polskich, Torun, Tarihsiz.

Lapicz, Cz., Tatarzy bialostoccy na rozdrozu kultur, “Bialostocczyzna”, 

S.1.

Miskiewicz, A., Legenda Tatarska. Tatarzy Polscy 1945-1990, Bialystok 

1993.

Warminska,  K.,  Tatrzy  polscy  tozsamosc  religijna  i  etniczna,  Krakow 

1999.

---

---

Qırımtatar İlmiy Terminologiyasınınñ Zenginleştirmek 

Yolları ve Vasıtaları

Emine GANİYEVA 

1

Qırımtatar tiline yapılğan yarım asırlıq diskriminatsiya siyaseti yüzünden, 

til  büyük  ğayıplarğa  oğradı.  Bu,  birinci  nevbette,  onıñ  içtimaiy  statusında 

aksini buldı, yani tilniñ içtimaiy funktsiyaları bir kereden ve zorbalıqle yoq 

etildi. 

Belli ki, sürgünlükten ögüne qırımtatar tili sadece yaşamda qullanılğan til 

olaraq değil de, başlanğıç ve orta mekteplerde, aliy oquv yurtlarında, kant-

selariya  işlerinde,  huquqta,  radyo,  ilim,  matbuat  ve  edebiyatta  qullanılırdı. 

Sürgünlük  devrinde  ise  qırımtatar  tili  sadece  aile  ortamında  qonuşılğan  til 

halına keldirildi. Bu ğayıp ayırıca tilniñ kelime hazinesinde yansıdı. Kendi 

tamırlarından mahrum qalğan halqnıñ yaşayış tarzı deñişti: asırlar devamında 

oğraşıp  kelingen  esnaflıq,  yüzümcilik,  tütüncilik,  hayvanasravcılıq  kibi  qı-

rımtatarlarınıñ hayat faaliyetiniñ ananeviy şekillerinen bağlı bir çoq kelime 

ve kelime qatlamları (meselâ, tabana, tabanacı, demetçi, tütünci, gönci, qalfa 

kibi) qonuşma tilinde qullanılmağanları içün ğayıp oldı, unutıldı. Tasil, ilim 

ve resmiy-iş añlamlarını ifade etken türkiy tamırlı ya da tilde endi pekingen 

arab kelimeleriniñ çoqusı tamamen rus ve rus tili vastası ile kirgen milletlera-

ra kelimelernen deñiştirildi (meselâ, tırnaqçalar – kavıçkalar, saftiy – fonetik, 

kâtip – sekretar, cumhurşyet – respublika kibi).

Malüm ki, eger til aile ortamında bile qullanılmasa, o til ölgen tiller sı-

rasına kirer. Amma sadece bu ortamlarda qullanılsa da, inkişaf etmegeni bir 

tarafta, zamanlı ile sıñırlanğan til halına kelebilir. Yani til inkişaf etmesi içün 

cemiyetniñ bütün medeniy, ılmiy, siyasiy ve saire sahalarında qullanılıp, şu 

alanlarda yazılacaq kitaplarğa, ilmiy işlerge hizmet ete bilmesi şarttır. 

Demek kendi milliy varlıqlarını saqlap qalmağa tırışqan halqlar öz ana til-

leriniñ durumı ve kelecegini qayğıra, tilni zaman talapları seviyesine yükselt-

mege çalışa, leksik zenginlikni arttıruv ile turmadan oğraşa, tilni millet içün 

kerçekten kerekli yapmağa tırışa (Useinov, Ganiyeva, Seydametova, 2011, s. 

14). 

1 Doç. Dr.,

 

Qırım Mühendislik ve Pedagogika Üniversiteti / UKRAYNA

---

302 Qırımtatar İlmiy Terminologiyasınınñ Zenginleştirmek Yolları ve Vasıtaları

Qırımtatar tiliniñ durumını belgilemek maqsadı ile biz mevcut olğan sotsi-

ologik çalışmalarnı kullandıq. 1997 yılında Migratsiya boyunca Milletlerarası 

teşkilâtnıñ tehnik işbirliği Merkezi projesi çerçivesinde yapılğan araştırmada 

qırımtatarları evde kendi aralarında rus tilini ana tili qadar sıq qullanğanları, 

iş yerlerinde ve mekteplerde respondentlerniñ 64,7 % rus tilinde, 6,4 % qı-

rımtatar tilinde qonuşqanları bildirile (Emirova, 2008, s. 197).

Soñki zamanlarda sotsiolog R.C. Kurtseitov tarafından keçirilgen sorav-

larda «Siz hangi alanlarda qırımtatar tilini qullanasıñız?» sualine böyle ce-

vaplar alındı (Kurtseitov, 2010, ss. 32-54):

Tilni qullanuv sahaları

%

Sadece ailede

5.1

Ailede, aqrabalar, qomşular, arqadaşlar ile qonuşqanda

67.6

İşte

10.7

Diğer alanlarda

5.1

Söylemek zor

7.4

Başka bir fikir

4.1

Demek respondentlerniñ 72.7 % qırımtatar tilini ailede, aqrabalar, qom-

şular, arqadaşlar ile qonuşqanda ve sadece 15.8 % emek ve resmiy işlerinde 

qullana.

Qırımtatar tilinin bu durumı çeşit sebeplerle belgilene. Bulardan biri qı-

rımtatarlarınıñ hayat funktsiyalarına ait terminologik cihazlarnıñ işlenilme-

genidir. Til  siyasetiniñ  muhim  komponenti  olğan  terminologiya  meseleleri 

ayırıca diqqatnı talap ete, çünki terminologiya her bir tilniñ temelini teşkil 

etken ve şu tilniñ inkişaf seviyesini belgilegen bir köstergiçtir. Terminologiya 

– ilmiy tilniñ, ilmiy üslüpniñ esasıdır. Terminsiz hiç bir ilmiy añlayış ifade 

etile bilmez. Terminler olmadan derslikler, ilmiy ve metodik edebiyat yarat-

maq mumkün degil, ögretüv protsessler de ağırlaşa. Tilde keyfiyetli, doğru, 

ilmiy cihetten isbatlanğan terminler olması pek muhimdir.

Baştaları termin ilim ve tehnikanıñ bir de-bir sahasında qullanılğan mah-

sus leksika olaraq pek tar bir problem sayıla, ve terminologiya meselelerine 

til ve cemiyetten tış, yani şu tilde laqırdı etken insanlardan çetleştirilgen alda 

baqıla  edi.  Bugüñki  künde,  birinciden,  terminologiya  tilniñ  leksik  fondunı 

zenginleştirgen esas menbalardan biri olaraq tanıla. Tetqiqatçılarnıñ fikrine 

köre dünya tillerinde meydanğa kelgen yañı kelimelerniñ 90 % -nı terminler 

---