288 Satır Arası Tercümelerin Türkçeye Etkisi
Arıg ay-: tesbih etmek
10
Arıg Can yani Cibril: Cebrail
Arıg kılınmış: temizlenmiş
Arıgrak: daha temiz
Arıg yad kıl-: tesbih etmek
Arıg tangrı: subhanallah
Arıg yer: kutsal toprak, mukaddes yer
Arıgla-: tesbih etmek
Arıglık: münezzeh olma, temizlik
Arıglık birle yad kıl-: tesbih etmek
Arın-: yıkanmak, boy abdesti almak
Arıt-: temizlemek, günahtan arıtmak
Arıtmak: temizleme, arıtma
Kelimeler, yüklenen mukaddes anlamlar o kelimenin kullanım değerini
artırmakta ve onu muteberleştirmektedir. Bazı kelimeler vardır ki kullanım
alanına göre belirli bir değer taşır. Toplumca hoş karşılanmayan bir eylem
ya da ad için kullanılan kelimenin zaman içinde yaygınlığını yitirdiğini gör-
mekteyiz. Fakat tercümelerde, özellikle dinî içerikli terimler için kullanılan
Türkçe karşılıklar o kelimeyi kıymetli ve muteber hale getirmektedir. Mukad-
desata verilen önemle birlikte meydana getirilen bu dinî terimler söz konusu
kelimelere de bir kutsî değer yüklemiştir. Bu kutsiyetin de etkisiyle terimle-
şen Türkçe kelimeler toplum tarafından değerli bir kılıfla kaplanmış ve keli-
menin kıymeti artmıştır. Mesela günümüzde bazı kelimelerimiz argolaştığı
için değişik anlamlara bürünmüş ve sosyal hayatta kullanımdan düşmüştür.
Hatta bazı kelimelerimiz unutulmaya yüz tutmuştur. Gülden Sağol bu hususta
şunları söyler:
“Kur’an-ı Kerim’in Türkçe tercümeleri, dil çalışmaları yönünden büyük
bir önem taşımaktadır. Türklerin İslamiyeti kabul etmelerinden sonra İslam
dini ile gelen yeni kavramların nasıl ifade edildiğini göstermeleri ve özellikle
mütercimin Kur’an gibi bir metnin tercümesini yaparken meydana gelebile-
cek her hatadan dolayı günahkâr olma korkusuyla dikkati davranması, met-
nin aslına mümkün olduğu kadar sadık kalmasıyla semantik araştırmalar ve
sözlükçülük açısından başvurulacak kaynaklar içinde en güvenilir vesikalar
olarak kabul edilmektedirler” (Sağol, 1993: XIII).
Satır arası tercümeler sözlükçülük çalışmaları açısından da son derece
10 Kelime örnekleri için bkz: Aysu Ata, Karahanlı Türkçesi-Türkçe İlk Kur’an Tercümesi,
TDK Yay., Ankara 2004.
289
Emek ÜŞENMEZ
muteber kaynaklardır. Özellikle Türkçenin karşılaştırmalı sözlüklerinin ha-
zırlanmasında bu tip tercümelerin önemi yadsınamaz. Çünkü her kelimeye
doğrudan karşılık verilmesi esas alındığından madde başı kelimelerin sayı-
sında artış gözlenecektir. “Bu tür çeviriler sayesinde mevcut Türkçe keli-
melerin o devirdeki manalarını, Arapça ve Farsça karşılıklarının yardımıyla
doğru olarak tespit etmek mümkün olmaktadır. Özellikle Kur’an’ın ilk olarak
Farsça’ya çevirldiği ve ilk Türkçe çevirinin de bu Farsça çeviriye dayanıla-
rak yapıldığı göz önüne alınırsa Farsça-Türkçe tercümeli Kur’an nüshalarının
neşriyle metinlerin daha doğru ve mümkün olduğu kadar tereddütten uzak bir
şekilde tespit edilebileceği ve mukayeseli lugat çalışmaları ile semantik araş-
tırmalar yönünden daha sağlam adımlar atılabileceği kanaatindeyiz” (Sağol,
1993: XXV).
Satır arası tercümeler Türkçe kelimelerin ilgili devirdeki anlamlarını tam
olarak anlayabilmek için önemli bir başvuru kaynağı oluşturur. Bu konuda
özellikle hem Türkçe hem de Farsça tercümeli eserler kıymete haizdir. Çünkü
aynı Türkçe kelimenin hem Farsça hem de Arapça karşılığı olduğu için keli-
menin anlamında bir sabitlik ve tutarlılık olacaktır.
Satır arası tercümelerin dil bakımından olumsuz diye değerlendirebileceği-
miz tarafı, cümle kuruluşlarının Türkçe sentaksa uymamasıdır. Bu durum söz
konusu tercüme tekniği açısından son derece normaldir. Çünkü eldeki esas
metin Arapça, bazılarında ise Arapça ve Farsça’dır. Ama genellikle Arapça
sentaks kurallarına göre tercüme edildiği için kelime dizilimlerinde Türkçeye
aykırı durumlar görülmektedir.
“Metnin Kur’an’ın satır arası kelime kelime Türkçeye çevirisi olmasından
dolayı, cümle unsurları zarurî olarak Arapçanın sentaksına göre dizilmiştir.
Bu iki dil arasında cümle ve kelime grupları gibi teşkillerin kuruluşunda çok
büyük farklar bulunduğu malumdur. Bu sebeple kurulan cümleler, genellikle
devriktir. Hatta bu işte bazen çok ileri gidildiği görülmektedir” (Sağol, 1993:
XXXII).
Tileyür siz dünya fâyidesin
11
Takı yawumang zinâga, hakîkat üze ol irdi körksüz iş
Bardı musîbet mindin
Tutundı Tangrı oglan
Takı sorulmas siz ol nirsedin kim irdiler kılurlar
Ermez yanutum, meger alemlernin erkligi üze
11 Örnekler için bk. Gülden Sağol, An Inter-Linear Translation of the Qur’an Into Khwarazm
Turkish, Part I: Introduction and Text, Harvard University, 1993.
290 Satır Arası Tercümelerin Türkçeye Etkisi
Bildi Tangrı, hakîkat üze siz zikr kılgay siz anlarga
Eski Anadolu Türkçesi ile yapılmış bir satır arası Kur’an tercümesi üze-
rinde çalışma yapana Esra Karabacak, üzerinde çalıştığı eserin genel özellik-
lerini anlatırken Arapça cümle yapısının esas alınmasından dolayı noktalama
yaparken büyük güçlüklerle karşılaştığını belirtmektedir (Karabacak 1994).
Eyitdi Fir’avn dahı kavmi ulularına
12
Bırakdı Mûsâ ‘asâsını ol vaktda, ulu yalan oldı âşikâre
Siz sanur mısız ki terk olasız
Satır arası tercümelerde kelime karşılıkları her zaman doğrudan Türkçe
kelimelerle karşılanmamıştır. Bazen doğrudan alıntı kelimelerle bazen de
Türkçe birleşiklerle karşılanmıştır.
İstiftâh: feth tilemek
13
Futûn: fitne kılmak
Be’s: azâb
Âyet: açuk hüccet
El-kerîm: keremlüg
Kerrat: devlet
Mikdâr: endâze
Bu durum bize o dönemde alıntı kelimelerdeki Türkçeleşme hakkında dik-
kate değer bilgiler sunmaktadır. Çünkü söz konusu tercümelerin gayesi her-
kes tarafından anlaşılır bir metin ortaya koyabilmektir. Buradan anlaşılıyor ki
Arapça veya Farsça kelimelere karşılık verilirken yine aynı dilin kelimeleri-
nin tercih edilmesi o kelimelerin genel geçer kabul gördüğüne delalettir. Bu
kelimelerin sayısı fazla yekûn tutmamaktadır.
Sonuç
Satır arası Kur’an tercümeleri Türk dilininin tarihî gelişimini incelemede
önemli bir yere sahiptir. Özellikle son zamanlarda genelde Kur’an tercümele-
ri özelde satır arası tercümeler üzerine yapılan çalışmalarda artış görülmekte-
dir. Arapça ve Farsça kelimelere doğrudan birebir karşılıklar vermek suretiyle
oluşturulan bu tercümeler dil çalışmaları açısından muteber kaynaklardır.
Satır arası tercümelerin dil bakımından olumsuz diye değerlendirebilece-
ğimiz tarafı, cümle kuruluşlarının Türkçe sentaksa uymamasıdır.
12 Örnekler için bk. Esra Karabacak, An Inter-Linear Translation of the Qur’an Into Old
Anatolian Turkish, Part I: Introduction and Text, Harvard University, 1994.
13 Örnekler için bk. Gülden Sağol, An Inter-Linear Translation of the Qur’an Into Khwarazm
Turkish, Part III: Introduction and Text, Harvard University, 1995.
Dostları ilə paylaş: |