Uluslararasi sempozyumu
Yüklə 26,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
288 Satır Arası Tercümelerin Türkçeye Etkisi Arıg ay-: tesbih etmek 10
Arıg kılınmış: temizlenmiş Arıgrak: daha temiz Arıg yad kıl-: tesbih etmek Arıg tangrı: subhanallah Arıg yer: kutsal toprak, mukaddes yer Arıgla-: tesbih etmek Arıglık: münezzeh olma, temizlik Arıglık birle yad kıl-: tesbih etmek Arın-: yıkanmak, boy abdesti almak Arıt-: temizlemek, günahtan arıtmak Arıtmak: temizleme, arıtma Kelimeler, yüklenen mukaddes anlamlar o kelimenin kullanım değerini artırmakta ve onu muteberleştirmektedir. Bazı kelimeler vardır ki kullanım alanına göre belirli bir değer taşır. Toplumca hoş karşılanmayan bir eylem ya da ad için kullanılan kelimenin zaman içinde yaygınlığını yitirdiğini gör- mekteyiz. Fakat tercümelerde, özellikle dinî içerikli terimler için kullanılan Türkçe karşılıklar o kelimeyi kıymetli ve muteber hale getirmektedir. Mukad- desata verilen önemle birlikte meydana getirilen bu dinî terimler söz konusu kelimelere de bir kutsî değer yüklemiştir. Bu kutsiyetin de etkisiyle terimle- şen Türkçe kelimeler toplum tarafından değerli bir kılıfla kaplanmış ve keli- menin kıymeti artmıştır. Mesela günümüzde bazı kelimelerimiz argolaştığı için değişik anlamlara bürünmüş ve sosyal hayatta kullanımdan düşmüştür. Hatta bazı kelimelerimiz unutulmaya yüz tutmuştur. Gülden Sağol bu hususta şunları söyler: “Kur’an-ı Kerim’in Türkçe tercümeleri, dil çalışmaları yönünden büyük bir önem taşımaktadır. Türklerin İslamiyeti kabul etmelerinden sonra İslam dini ile gelen yeni kavramların nasıl ifade edildiğini göstermeleri ve özellikle mütercimin Kur’an gibi bir metnin tercümesini yaparken meydana gelebile- cek her hatadan dolayı günahkâr olma korkusuyla dikkati davranması, met- nin aslına mümkün olduğu kadar sadık kalmasıyla semantik araştırmalar ve sözlükçülük açısından başvurulacak kaynaklar içinde en güvenilir vesikalar olarak kabul edilmektedirler” (Sağol, 1993: XIII). Satır arası tercümeler sözlükçülük çalışmaları açısından da son derece 10 Kelime örnekleri için bkz: Aysu Ata, Karahanlı Türkçesi-Türkçe İlk Kur’an Tercümesi, TDK Yay., Ankara 2004.
289 Emek ÜŞENMEZ muteber kaynaklardır. Özellikle Türkçenin karşılaştırmalı sözlüklerinin ha- zırlanmasında bu tip tercümelerin önemi yadsınamaz. Çünkü her kelimeye doğrudan karşılık verilmesi esas alındığından madde başı kelimelerin sayı- sında artış gözlenecektir. “Bu tür çeviriler sayesinde mevcut Türkçe keli- melerin o devirdeki manalarını, Arapça ve Farsça karşılıklarının yardımıyla doğru olarak tespit etmek mümkün olmaktadır. Özellikle Kur’an’ın ilk olarak Farsça’ya çevirldiği ve ilk Türkçe çevirinin de bu Farsça çeviriye dayanıla- rak yapıldığı göz önüne alınırsa Farsça-Türkçe tercümeli Kur’an nüshalarının neşriyle metinlerin daha doğru ve mümkün olduğu kadar tereddütten uzak bir şekilde tespit edilebileceği ve mukayeseli lugat çalışmaları ile semantik araş- tırmalar yönünden daha sağlam adımlar atılabileceği kanaatindeyiz” (Sağol, 1993: XXV). Satır arası tercümeler Türkçe kelimelerin ilgili devirdeki anlamlarını tam olarak anlayabilmek için önemli bir başvuru kaynağı oluşturur. Bu konuda özellikle hem Türkçe hem de Farsça tercümeli eserler kıymete haizdir. Çünkü aynı Türkçe kelimenin hem Farsça hem de Arapça karşılığı olduğu için keli- menin anlamında bir sabitlik ve tutarlılık olacaktır. Satır arası tercümelerin dil bakımından olumsuz diye değerlendirebileceği- miz tarafı, cümle kuruluşlarının Türkçe sentaksa uymamasıdır. Bu durum söz konusu tercüme tekniği açısından son derece normaldir. Çünkü eldeki esas metin Arapça, bazılarında ise Arapça ve Farsça’dır. Ama genellikle Arapça sentaks kurallarına göre tercüme edildiği için kelime dizilimlerinde Türkçeye aykırı durumlar görülmektedir. “Metnin Kur’an’ın satır arası kelime kelime Türkçeye çevirisi olmasından dolayı, cümle unsurları zarurî olarak Arapçanın sentaksına göre dizilmiştir. Bu iki dil arasında cümle ve kelime grupları gibi teşkillerin kuruluşunda çok büyük farklar bulunduğu malumdur. Bu sebeple kurulan cümleler, genellikle devriktir. Hatta bu işte bazen çok ileri gidildiği görülmektedir” (Sağol, 1993: XXXII).
Tileyür siz dünya fâyidesin 11 Takı yawumang zinâga, hakîkat üze ol irdi körksüz iş Bardı musîbet mindin Tutundı Tangrı oglan Takı sorulmas siz ol nirsedin kim irdiler kılurlar Ermez yanutum, meger alemlernin erkligi üze 11 Örnekler için bk. Gülden Sağol, An Inter-Linear Translation of the Qur’an Into Khwarazm Turkish, Part I: Introduction and Text, Harvard University, 1993.
290 Satır Arası Tercümelerin Türkçeye Etkisi Bildi Tangrı, hakîkat üze siz zikr kılgay siz anlarga Eski Anadolu Türkçesi ile yapılmış bir satır arası Kur’an tercümesi üze- rinde çalışma yapana Esra Karabacak, üzerinde çalıştığı eserin genel özellik- lerini anlatırken Arapça cümle yapısının esas alınmasından dolayı noktalama yaparken büyük güçlüklerle karşılaştığını belirtmektedir (Karabacak 1994).
Satır arası tercümelerde kelime karşılıkları her zaman doğrudan Türkçe kelimelerle karşılanmamıştır. Bazen doğrudan alıntı kelimelerle bazen de Türkçe birleşiklerle karşılanmıştır. İstiftâh: feth tilemek 13 Futûn: fitne kılmak Be’s: azâb Âyet: açuk hüccet El-kerîm: keremlüg Kerrat: devlet Mikdâr: endâze Bu durum bize o dönemde alıntı kelimelerdeki Türkçeleşme hakkında dik- kate değer bilgiler sunmaktadır. Çünkü söz konusu tercümelerin gayesi her- kes tarafından anlaşılır bir metin ortaya koyabilmektir. Buradan anlaşılıyor ki Arapça veya Farsça kelimelere karşılık verilirken yine aynı dilin kelimeleri- nin tercih edilmesi o kelimelerin genel geçer kabul gördüğüne delalettir. Bu kelimelerin sayısı fazla yekûn tutmamaktadır.
Satır arası Kur’an tercümeleri Türk dilininin tarihî gelişimini incelemede önemli bir yere sahiptir. Özellikle son zamanlarda genelde Kur’an tercümele- ri özelde satır arası tercümeler üzerine yapılan çalışmalarda artış görülmekte- dir. Arapça ve Farsça kelimelere doğrudan birebir karşılıklar vermek suretiyle oluşturulan bu tercümeler dil çalışmaları açısından muteber kaynaklardır. Satır arası tercümelerin dil bakımından olumsuz diye değerlendirebilece- ğimiz tarafı, cümle kuruluşlarının Türkçe sentaksa uymamasıdır. 12 Örnekler için bk. Esra Karabacak, An Inter-Linear Translation of the Qur’an Into Old Anatolian Turkish, Part I: Introduction and Text, Harvard University, 1994. 13 Örnekler için bk. Gülden Sağol, An Inter-Linear Translation of the Qur’an Into Khwarazm Turkish, Part III: Introduction and Text, Harvard University, 1995. Yüklə 26,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|