Uluslararasi sempozyumu

274 -La- / -Le- İsimden Fiil Yapma Ekinin Türkçeleştirme Fonksiyonu

… yani hulklanun

17

 Tanrı hulkı-y-ıla, dimek oldı. (KKMU-19b/3)

Bir ‘ilm ki anun-ıla menfa‘atlana, bir sālih oguldur ki anı dāyim hayr-ı-

la  ana.  (KKMU-62a/8)İki  cihānun  sa‘ādeti  bu  devlet-ile  pāyendālanmış-

dur.

18

(KKMU-84b/2)

…  bir  makāma  irişe  ki Allah  hulkıyla  hulklana  ve  rubūbiyyet  sıfatıyla 

sıfatlana. (KKMU-19a/4)

  ‘Ömrinün  müddetini  hacca  gitmegün  ayları  misālinde  duta  ve  ecel  ki 

va‘delenmişdür. (KKMU-73b/6)

… ve ol meyyitün rūhı anunla fāyidelenür. (VN-17b/3)

… ol ni‘metün kadrini bilüp anunla fāyidelenmiş olsa, gerekse ol ni‘met 

māl olsun, gerekse ‘ilm olsun… (VN-22b/1)

Hasta olmadan ve ġussalanmadan ve korkmadan ve tegayyürātdan cümle 

beridür. (VN-2b/1)

… her taş ‘alāmetlenmiş-idi. (TİKT-73a/2)

Süleymān eyitdi: Siz bunlarunla ferāhlanursız ve iftihār idersiz. (TİKT-

131b/11)

… bununla fitnelendiler, buna ‘ibādet itdiler. (TİKT-89b/7)

Yik-şenbih  gün  sabāh  turıcak  kefenlerin  geydiler,  hanūtlandılar,  azāba 

muntazır olup oturdılar. (TİKT-57a/16)

Yani seni kuvvatlandurdum, kardaşun-ıla size huccat virem kim hiç size 

ziyan  irişmeye  ve  size  uyanlar  düşmenünüz  üzerine  gālib  olasız.  (TİKT-

95a/11)

Eger ben olaydum baġ issine koyunı virürdüm, tā kuzusı-y-ıla ve südü-y-i-

le, tā gendünün ziyānı kadar menfa‘atlana-y-ıdı. (TİKT-132b/20)

Biz anlardan dünyāda ‘azābı götürdük, bir zamāna degin dünyāda anları 

metā‘landurduk. (TİKT-90a/19)

 ‘Abdülmuttalib rucū idicek vardı, Veheb ibn-i ‘Abdimenāf’un kızı Hā-

le’yi nikāhlandı. (TİKT-184a/1)

Diler misin ki bana sekiz yıl hıdmat idesin, anun üzerine ki bu iki kızımdan 

birini sana nikāhlanduram? (TİKT-114a/1)

17   Ahlaklanmak.

18   Payidarlaşmak, ebedileşmek.

---

275

Derya DATLI 

Bildi ki Allah Ta‘ālā rızıklandurmışdur. (TİKT-61b/15)

...  çünkim  bunların  tabi‘atları  budur,  bu  sıfatla  sıfatlananları  severler. 

(TİKT-27a/21)

Bu otağun üzerine varmağa edeblendi. (DKK-76/7)

Nayib paralandı şehid oldı. (DKK-90/10)

Sonuç

Bilindiği üzere dilimize yabancı dillerden kelime alma yollarından biri de 

birleşik fiil grubu oluşturmaktır. Ancak birleşik fiil grubu oluşturulurken ya-

bancı kelimenin orijinal yapısını koruması, bir başka deyişle de “yabancı”-

lığını hissettirmesi söz konusudur. emr it-, zann it-, ta‘zîm et-, ta‘accüb et-, 

‘izzet it- gibi. 

-la- / -le- isimden fiil yapma ekinin söz konusu Türkçeleştirme 

özelliğiyle hem yabancı kelimelerin Türkçeye giriş yollarından biri olan an-

cak birleşme esnasında kelimelerin orijinal şekilleri korunduğu için yaban-

cılıkları  hissedilen  birleşik  fiil  grubu  yapma  gereksinimini  kısmen  ortadan 

kaldırdığı hem de yabancı kelimelere millî bir hüviyet kazandırdığı görül-

mektedir. 

bend eyle- / bendle-

da‘va it- / da‘vile-

gazâb it- / gazâbla-

ihsân it- / ihsânla-

ta‘accüb et- / ta‘accüble-

-la- / -le- eki sadece Eski Anadolu Türkçesi devresi ve sonrasında Arap-

ça ve Farsça kelimelerin Türkçeye girişinde pasaport vazifesi görmekle kal-

mamış, dilimize Batı kaynaklı kelimelerin girişinde de aynı Türkçeleştirme 

fonksiyonunu devam ettirmiştir. aforozla-, etiketle-, gazla-, klorla-, kodla-, 

kotla-, kredile-, jelatinle- jurnalle- gibi. Ekin bu özelliği, Türkçenin her dev-

resinde işlek şekilde kullanıldığını ve dilin millî kimliğini muhafaza etmesin-

de önemli bir rol oynadığını göstermektedir.

---

276 -La- / -Le- İsimden Fiil Yapma Ekinin Türkçeleştirme Fonksiyonu

Arapça ve Farsça Kelimeler Dizini

 

Arapça Kelimeler    

 

Farsça Kelimeler

‘alāmet

‘ar

‘āşık

‘ayıblamayalar

‘aziz

‘aceb

ārzū

azar

cāsūs

cāzū

celve

cevāb

cilā

cürm

da‘vi  

devlet

edeb

fāyide

ferāh

fitne

gurur

gussa

haber

hak

helāl (halāl)

hanūt

hicāb

hikāyet

hil‘at

 hilāl

huccat

 hulk

ittifāk

katar

kefen

kıyās

kuvvat

mahmuz

menfa‘at

metā‘

nakış

nal

nikāh

rızık

safā

selām

sıfat

tahsin

tasdik

tekebbür

tekellüf

terāzū

va‘de

vedā

zift

fermān

ham

kilid

mıh

mühür (möhür)

nişān

pāre (pāra)

pāyendā (pāydār/ pāyi-

dār)

tāze

tımār

zahım

zār

---

277

Derya DATLI 

Bibliyografya

Datlı, Derya, Hamzanāme-II. Cilt (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 

İstanbul Üniversitesi, 2009.

Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi 

Yayınları, Ankara, 2000. 

Dilçin, Cem, Süheyl ü Nevbahar, TDK Yayınları, Ankara, 1991.

Dilçin, Cem, Yeni Tarama Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara, 1983.

Dilek, Sunay,  Hamzanāme-III. Cilt (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstan-

bul Üniversitesi, 2012. 

Duman, Musa, Vasiyyetnāme, R Yayınları, İstanbul, 2000.

Eminoğlu, Emin, Destān-ı Yūsuf, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2008.

Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitabı-I, TDK Yayınları, Ankara, 2004.

Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitabı-II, TDK Yayınları, Ankara, 1997.

Ergin, Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul,2000.

Faik Reşad-Ali Nazîmâ, Mükemmel Osmanlı Lügati, TDK Yayınları, An-

kara, 2002. 

Gabain, A. Von, Eski Türkçenin Grameri, TDK Yayınları, Ankara, 2003.

Hacıhaliloğlu, Enver, Bir Eski Anadolu Metni Mirac-ı Nebi Üzerinde Gramer 

İncelemesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, 2006.

Kanar, Mehmet, Örnekli Etimolojik Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Derin Ya-

yınları, İstanbul, 2003.

Özkan, Mustafa, Gülistan Tercümesi, TDK Yayınları, Ankara, 1993.

Şemseddin Sami, Kamus-ı Türkî, Çağrı Yayınları, 2004, İstanbul.

Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara, 2005.

Ünlü, Mahir, Öz Türkçe Sözlük, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1989.

Yavuz, Kemal, Kenzü’l-Küberā ve Mehekkü’l-Ulemā, TDK Yayınları, An-

kara, 1991.

Yelten, Muhammet, Kemāliyye, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi 

Yayınları, İstanbul, 1993.

Yelten, Muhammet, Tarih-i İbn-i Kesir Tercümesi, TDK Yayınları, Ankara, 

1998.

---