Uluslararasi sempozyumu

291

Emek ÜŞENMEZ  

Satır arası tercümeler sözlükçülük çalışmaları açısından da son derece mu-

teber kaynaklardır.

Satır arası tercümelerde kelime karşılıkları her zaman doğrudan Türkçe 

kelimelerle  karşılanmamıştır.  Bazen  doğrudan  alıntı  kelimelerle  bazen  de 

Türkçe birleşiklerle karşılanmıştır.

Satır arası tercümeler Türkçe kelimelerin ilgili devirdeki anlamlarını tam 

olarak anlayabilmek için önemli bir başvuru kaynağı oluşturur.

Kelimeler,  yüklenen  mukaddes  anlamlar  o  kelimenin  kullanım  değerini 

artırmakta ve onu muteberleştirmektedir.

Tercümelerde kullanılan bazı kelimeler asıl anlamlarının yanında yan an-

lam(lar) veya terim anlamları da taşımaktadırlar.

Satır arası tercümelerde Arapça kelimeler için bulunan karşılıklar dil yö-

nünden çok sade ve anlaşılırdır.

Satır arası tercümeler yeni bir kültür dilinin oluşmasına da ortam hazırla-

mıştır.

Satır arası tercümelerde aynı ifade değişik adlarla karşılanmıştır. Bu du-

rum dil için önemli bir kazanımdır.

Terim yapma yollarına dair önemli ipuçları içermektedir.

Satır-arası tercümelerde yeni kelime yapma ve türetme yollarına gidildiği 

için kendi döneminde işlek olmayan bazı eklerin kullanım sahasına çıktığını 

görmekteyiz.

Dile işlerlik ve dinamizm kazandırmıştır.

Satır arası tercümeler Türkçeye çok sayıda yeni kelime kazandırmıştır.

Kaynakça

ATA, Aysu (2004), Karahanlı Türkçesi-Türkçe İlk Kur’an Tercümesi, 

Ankara: TDK Yay.

ATALAY, Besim, (1985), Divanü Lügati’t-Türk Tercümesi c.II, Ankara: 

TDK Yay.

CAFEROĞLU, A. (2000), Türk Dili Tarihi I-II, İstanbul: Enderun Yay.

ERCİLASUN, Ahmet Bican, (2004), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk 

Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yay.

ERGİN, Muharrem, (2000), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yay.

GÖMEÇ, Sadettin, (1999), Kök Türk Tarihi, Ankara: Akçağ Yay.

---

292 Satır Arası Tercümelerin Türkçeye Etkisi

HACIEMİNOĞLU, N. (2003), Karahanlı Türkçesi Grameri, Ankara: 

TDK Yay.

HAMİDULLAH, Muhammed, (1965), Kur’an-ı Kerim Tarihi ve Türkçe 

Tefsirler Bibliyografyası, İstanbul

İNAN, Abdülkadir, (1991) Makâleler ve İncelemeler c. II, Ankara: Türk 

Tarih Kurumu Yay.

KARABACAK, Esra, (1994), An Inter-Linear Translation of the Qur’an 

Into Old Anatolian Turkish, Part I: Introduction and Text, Harvard Univer-

sity.

KARASOY, Yakup, (2004), Satıraltı Tercümeli Bir Fıkıh Kitabı, Konya: 

SÜ TAE Yay.

KÖPRÜLÜ, Mehmet Fuat, (2004), Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Akçağ 

Yay.

ÖZKAN, Mustafa, (2004), Tarih İçinde Türk Dili, İstanbul: Filiz Kitabe-

vi.

ÖZKAN, Mustafa, (2008) İnsan İletişim ve Dil, İstanbul: 3F Yayınevi.

SAĞOL, Gülden, (1993) An Inter-Linear Translation of the Qur’an Into 

Khwarazm Turkish, Part I: Introduction and Text, Harvard University,

SAĞOL, Gülden, (1995), An Inter-Linear Translation of the Qur’an Into 

Khwarazm Turkish, Part III: Introduction and Text, Harvard University.

TOPALOĞLU, Ahmet, (1978), Muhammed bin Hamza, XV. Yüzyıl Baş-

larında Yapılmış 

Kur’an Tercümesi, I, II. İstanbul: KB Yay. 

TÜRK DİL KURUMU (2005), İmlâ Kılavuzu, Ankara: TDK Yay.

TÜRK DİL KURUMU, (1998), Türkçe Sözlük I-II, 19. baskı, Ankara: 

TDK Yay.

---

1980 Sonrası Polonya Tatarlarının Kültürel Eğitim Süreci

Emilia TEMİZKAN 

1

 

Bildirinin konusuna geçmeden önce Polonya’da Tatarların varlığına iliş-

kin kısa bir tarihçe vermek gerektiğini düşünüyorum. Tatarların Polonya’da-

ki tarihi çok eski zamanlara dayanmaktadır. Toktamış 1377 senesinde Altın 

Orda tahtını Timur’un yardımı ile ele geçirmiştir. Fakat daha sonra toprak 

anlaşmazlıkları nedeniyle ikisi arasında büyük düşmanlık doğmuştur. Timur 

Toktamış’ı cezalandırarak tahtından indirmek için Altın Orduya karşı iki se-

fer düzenlemiştir. 1391 ve1395 senesindeki savaşlar Toktamış’ın yenilgisi ile 

bitmiştir. Toktamış yeniden Deşt-i Kıpçağın hükümdarı olmak ve kendi or-

dularını kuvvetlendirmek için Lituanya Prensi Vitold’a sığınmıştır.

2

 Çok iyi 

savaşçı ve stratejist olan Prens Vitold’un Lehistan’ın ve Tatarların tarihinde 

çok önemli bir yeri vardır. Vitold kendisine sığınan Tatarlara Lituanya’nın 

kuzey doğu sınırlarındaki toprakları vererek karşılığında ülkenin sınırlarını 

korumalarını istedi. Tatarlar iyi savaşçılar oldukları için özellikle Prusya sı-

nırına yerleştirdi. Diğer taraftan onlar sınırları Töton Şövalyelerinden de ko-

ruyabilirlerdi. Tatarlara verilen topraklar, bugünkü Lituanya Cumhuriyeti ve 

Beyaz Rusya ve Polonya sınırlarındadır: Soroktatarı, Kolnoları, Kozakları, 

Novogrodek, İvje… gibi günümüze ulaşan isimler Tatar isimleridir ve 600 

seneden beri hiç değişmemiştir. Bu topraklarda yaşayan Tatarların kendi din-

lerinde kalma, Hıristiyan kadınlarla evlenme ve kendi camilerini inşa etme 

hakları vardı.

3

  

Tatarların Lehistan tarihinde çok önemli yeri vardır. 1410 senesinde Lehis-

tan’ın Haçlılarla yaptığı Grunvald savaşında, Kral Jagiello ilk defa Tatarların 

savaş tekniklerini kullanmıştır. Kral düşmanı şaşırtarak kurduğu tuzağa dü-

şürmüş ve savaşı çok kısa bir zamanda kazanmıştır. Bu büyük zafer Lehleri o 

kadar çok etkilemiştir ki bu olay onların sanat ve edebiyat eserlerine de yansı-

mıştır. Henryk Sienkiewicz’in “Haçlılar” romanı ve Jan Matejko’nun  “Grun-

vald savaşı” isimli resmini örnek olarak gösterebiliriz. Prens Vitold Lituanya 

Büyük Prensliği’nde paralı askerlik yapan Tatarlara aynı Leh asillere davran-

1  Ankara Üniversitesi

2   Akdes Nimet Kurat, VI-XVIII. Yüzyıllarda Karadenizin Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve 

Devletleri, Ankara 1992, s.139.

3 Kryczynski S. A.g.e, s.11; Grygajtis K, Osadnictwo Tatarow hospodarskich w Wielkim 

Ksiestwie Litewskim XIV-XVIII w, Rocznik Tatarow Polskich, Gdansk, 2003, s. 79.

---