Uluslararasi sempozyumu

313

Enise ABİBULLAYEVA  

himaysi altında Kırım’da ‘Multilingaval eğitim’ (çok dilde eğitim) programı 

hayata  geçiriliyor. Bu sene Rus dilinde okutan kreşlerde 3 dilde Rusça-Uk-

rayna’ca- Kırım Tatarca öğretim süreci başlatıldı. Bu eksperiment Kırım’ın 4 

bölgesinde Bahçasaray, Karasubazar, Akmescit ve Canköy’de çalışıyor. Co-

cuklar her gün faliyetlerinin % 70 Rusça, % 15 Ukrayna’ca ve % 15 Kırım 

Tatarca görecekler. Yürsek öğterim seviyesinde 2 üniversitede, temsil ettiği-

miz Kırım Mühendislik ve Pedagoji Üniversitesinde Ve Tavriya Milli Üniver-

sitesinde lisans, lisans sonrası Türkoloji alanında uzmanlar hazırlnıyor.

Tecrübe  gösteriyor  ki  formal-  örğün    eğitim  şekillerin    yanında  yayğın 

eğitim formların açılması lazım. Bu örgün eğitime bir alternatifi değil, örgün 

eğitimde eksik ve yetersiz kalan verilerin tamamlanmasını belgiliyor (Ber-

beroğlu, 2010). Yaşamboyu  öğrenimin konsepti içerisinde çocuklara, okul 

öğrencilerine , gençlere  ve  büyüklere  dіl, tarih ve kültürü öğretmelidir.

Kırım Tatar Dilinde  yaygın eğitimi genel olmak üzere dil ve  kültürü öğ-

retmektedir. 

Yaygın eğitim kurumları şunlardır:  eğitim merkezi ve dil kursları.

Kırım Tatar Dil kurları son 10 yıl içinde faaliyet gösteriyor. Bu faaliyeti 

daha çok sivil toplulukları, gençlik teşkilatları düzenliyor. Bilinen kurslar ara-

sında ‘Qardaşlıq’ gençler teşkilatını ana tili kurslar, uluslarası ‘Bizim Qırım’ 

gençler teşkilatının ‘Qırımca laf etem’ kusları, Al-Raid din cemiyeti yanının-

da ana dili kurları ve ilahre. 

2013 senesi eylül ayanıda ilk olarak halk eğitimi için  okulöncesi ‘Fidan-

çık’ eğitim merkezi açıldı. Bir sene devamında Kırım’da bulunan okul öncesi 

yayğın eğitimin teoretik ve pratik  tecrübesini öğrendik ve ana dilimize adep-

te ederek 3-4 ve 5-6 yaşındaki  çocuklara mahsus ‘Fidançık’ usuliyeti esasın-

da merkezi faaliyete başlattık (E. Abibullayeva , L. Belalova ).

Bu merkezin amacı – çocuklara ana dilininde öğretim sürecini ve Türk 

kültüründe bulunma ortamını sağlamak. Hayat boyu eğitimi içerisinde okulda 

ana dilinde eğitimini alamayan çocuklar Merkezimize geliyorlar.  

Öğrencilerin ana dil bilgisi çok farklı:

- dilini çok iyi bilenler (anlama ve konuşma seviyesinde);  

- orta seviyede bilenler (anlama);

- zayıf (anlamayan ve konuşamayanlar).

Çocukalrını 3-4 ve 5-6 yaşlarına göre gruplara birleştirdik. Dil bilgisine 

göre ayrımadık. ‘Fidançık’  eğitim merkezimize 30-a yakın çocuk yazıldı. Bu 

---

314 Kırım’da Kırım Tatar Dilinde Örgün ve Yaygın Eğitimi

çocuklar ana dilinde yalınız evde konuşuyorlar, bazıları ev de konuşmuyor. 

Onun için deslerde anne-babalar da buluyor, aynı zamanda onlar da dili öğ-

renmiş oluyorlar.  Gruppta en fazla 8 öğrenci çalışıyor daha doğrusu 8 çocuk 

ve 8 anne-baba. Dersler haftada 2 kez geçiriliyor ve en kıymetli varlığımız- 

ana dilimiz burda saklanıyor. 

Ders müfredatları dört fenden oluşuyor: ana dili (eğlenceli gramer), nutuk 

inkişafı, eğlenceli hesap, ustalık dersleri. Nutuk inkişafı derslerinde çocuk-

larda  ana  dilinde  konuşma  becerikleri,  kendi  fikirlerini  ana  dilimizde  söy-

leyebilmesi sağlanıtor.  Ana dili derslrerinde ise tüm dersler oyun şekilinde 

geçiriliyor.  Eğlenceli hesap ve ustalık derslerinde esas konular açıklanarak, 

bununla birlikte ölçü, kolem, sayılar ile bağlı konuları detaylı anlatılıyor.

 Ders müfredatlarını Rus, Ukrayna ve Türkiye kreş programlarına daya-

narak bir sisteme getirdik, çünkü hala Kırım Türkçesinde okul dışı kurslar 

için işlenilmiş mahsus programlar yok.  Bu bakımdan Türkiye’deki tecrübe 

bizim için çok önemli. Dil öğretiminde işletilen gramer  örmekleri, Kırım’da 

olmayan  didaktik materiallere, çocuklar için sesli öğretici öyüncaklara buyük 

ihtiyacımız var.

Bununla birlikte, Merkezimizde  büyükler için ‘Aydınlar’ kuslarını da aç-

tık.  Yetişkinlere Kırım Tatarca  okuma-yazma öğretmek, temel bilgiler ver-

mek, Türk dünyasının parçası olduğumuzu unutturmamak, assimile olama-

mak ve yeni imkânlar kazandırmak amacıyla verilen okul dışı eğitimdir.

İnanayoruz ki, bu faaliyetler ulu müteffikirimiz İsmail Gaspıralı’nın bir 

yönelişini devam ettirmeye yol açıyor.‘Zamanımızda dünyada yaşamak için 

insanlar ziyade bilmeye ve ziyade çalışmaya muhtaçdırlar. Bunlar hep tahsil 

ve talim ile meydana gelir’ [3].

Kayaklar:

UNESCO’nun Somut Olmayan Kültürel Miras-Tehlikedeki Diller prog-

ramı//  http://tehlikedekidiller.com/turkce/unesco-ve-dillerin-tehlikelilik-du-

rumu.html

http://www.meb.gov.tr/duyurular/duyurular2006/takvim/egitim_sistemi.

html

İ. Gasprinskiy. Rehber Muallimin yani Muallimlere yoldaş. – Bahçasaray: 

Terciman- 1898. – 32 s.

---

Kök Türk ve Uygur Dönemindeki Moğol Asıllı Halkların  

Siyasi ve Sosyal Teşkılatı (6 ve 9. Yüzyıllarda)

Enkhbat AVIRMED 

1

Çin kaynaklarından Kıtanları sekiz kabileden oluştuğunu biliyoruz. On-

lar bazı zamanlarda T’ang İmparatorluğuna teslim olurken Çin hükümeti de 

onları genelde sekize bölerek teşkilatlandırmıştı. Hiler, Kök Türk döneminde 

güçlenip beş boya ayrıldılar. Onları A-hui adlı bir aile yönetiyordu. Shi-weiler 

başlangıçta beş, sonra dokuz büyük kabile ve onlar içindeki birkaç tane küçük 

kabile olarak bölünmüş, en sonunda Uygurların yıkılışı sırasında 7 kol oldu-

ğunu biliyoruz. Tatarlar Kök Türk döneminin başlangıcında Otuz kabileden 

oluşan büyük bir federasyon şeklindedir. Ama sonra Dokuz Tatar olarak fe-

derasyonun içindeki kabilelerin sayısının azaldığını öğreniyoruz. Tu-yü-hun-

lar ise aynı bir devlet halindedir ve Kök Türk döneminden itibaren çökmeye 

başladığı ve Uygur döneminde dış ve iç iki ayrı teşkilatları olduğu gözüküyor. 

a-İdari Teşkilat; Bu dönemlerde sivil ve askeri yönetim hâlâ ayrılmamış-

tı. Yani “halk” ile “ordu” düzeni aynı idi. Bu yüzden Kök Türk ve Uygur dö-

nemindeki Moğol asıllı kabilelerin teşkilatında, özellikle sulh zamanlarında, 

sivil ve ordu diye bir ayırım yoktu. Her boy aynı zamanda bir askerî birlik 

gibi idi.

2

 

Çin kaynaklarında Kök Türk ve Uygur devrindeki Moğol kökenli halkla-

rın idare ve yönetimi hakkında şu bilgiler mevcuttur: Shi-wei “memleketinin 

devlet reis yoktur. Yalnızca büyük kabile reisleri vardır. Bu reislere Mo-ho-fu 

unvanı verilirdi. Üç kişi sıra ile bu vazifeyi yaparlardı. Her biri eskiden beri 

kendi kabilelerini idare ederlerdi. Eğer reis hiçbir varis bırakmadan ölmüş 

ise kabile içinden cesur ve muharip biri reis seçilirdi. Sonradan Kök Türklere 

tabî oldular. Onların ne büyük bakanları ne de küçük memurları vardır, idarî 

teşkilâtları yoktur, Kök Türkler onları üç t’u-t’un (tudun) aracılığıyla yöneti-

yorlardı. Kıtanlar on kabileye ayrılırlar. Askerleri azamî 3000, asgarî (olarak) 

1000’den fazladır. Akın ve savaş sıralarında ordu şefleri karşılıklı olarak mü-

nakaşa ederlerdi. Ordu seferber olduğu zaman halkı da harekete geçirirlerdi. 

Birbirleriyle işaretle ve levhalarla anlaşırlardı. Hiler başlangıçta Kök Türkle-

re tâbi idiler. Sonradan yavaş yavaş kuvvetlendiler ve beş kabileye ayrıldılar; 

1  Dr., Moğolistan Bilim ve Teknoloji Üniversitesi

2  Sinor, Erken İç Asya Tarihi, Derleyen: Deniz Sinor, İstanbul 2000, s. 542. 

---