Uluslararasi sempozyumu

320

arasında ortak bir han seçerken ona, insanlar arasındaki tartışmaların doğru 

ve yanlışlığını haletme şartını koymaktadır. 

Bunun yanı sıra daha önceki dönemlerde Merkezi Asya’da kurulan devlet-

lerin hukuk sistemlerinin etkisi büyük olsa gerektir. Mesela Hunlarda, “suçu 

küçük olanların kemikleri kırılır, büyük suç işleyenler ise ölümle cezalandırı-

lırdı. Hapiste kalma süresi on günü bile bulmaz, ülkede mahkum sayısı birkaç 

kişiyi geçmezdi.”

30

 

Kök Türk Kaganlığı kurulmadan önce Merkezi Asya’da hakim olan Ju-

an-juanlarda da hukuka benzetilecek kurallar vardı. Örnek olarak savaş sı-

rasında iyi savaşanları ödüllendirmek, kaçanları taşlama şeklinde öldürerek 

cezalandırmak gibi.

31

 

Bu çağlardaki Moğol asıllı halklar kendi yöneticileri olan Kök Türk ve 

Uygurların hukuklarına uymak zorunda idiler. Kök Türklerde, ceza hukuku 

hususunda,  asiler,  katiller  ve  evli  bir  kadına  tecavüz  edenler  ya  da  atların 

koşum takımlarını çalanlar ölüme mahkum ediliyorlardı. Başkalarının kızla-

rına tecavüz edenler, ağır para cezasına çarptırılıyor ve malına el konuluyor, 

suçu işleyen de hemen mağdura evlenmeye mecbur ediliyordu. Kavgada bi-

rini yaralayan ise, yaranın ciddiyetine göre, işlediği suçun karşılığını, verdiği 

mallarla tazmin etmek suretiyle cezalandırılıyordu.

32

 At ya da buna benzer 

eşya hırsızları, ceza olarak çaldıkları malların on katından fazlasını kaşılamak 

zorundaydılar.

33

 

Sonuçta, Kök Türk ve Uygur çağının Moğol asıllı halklar için bir sosyal 

değişik getirmiş olduğunu anlamaktayız. Ayrıca bu durum daha sonra ger-

çekleşecek  bazı  sosyal  yeniliklere  de  yol  açmıştır.  Bu  bakımdan  5.  yüzyıl 

ortalarından itibaren Türk ve Moğol toplumları arasındaki ilişkilerin farklı 

ve  yeni  bir  döneme  girmiş  olduğu  sonucunu  çıkarabiliriz. 

Moğol  asıllı  bu 

halklar patriarkal toplum yapısını korumakta ve yarı feodal toplum düzeninde 

yaşamaktaydılar. 

30    Onat,  Orsoy,  Ercilasun,  Han  Hanedanlığı  Tarihi  Hsiung-Nu  (Hun)  Monografisi, 

Ankara 2004, s. 8. 

31   Suhbaatar, Mongol Nirun Uls (330-555), Ulaanbaatar 1992, s. 95.

32   Pei-shi adlı kaynak şunu ekliyor: Bir başkasının gözünü yaralayan kişi, kızını tazminat 

olarak vermek zorundaydı; kızı yoksa karısını ve para vermek zorundaydı. Bir başkasının 

kolunu ya da bacağını kıran, tazminat olarak atlar vermek zorundadır. Liu, a.g.e., s. 22.

33  Liu, a.g.e., s. 22; Suhbaatar, Mongoliin Tuuhiin Deej Biçig, Ulaanbaatar 1992, s. 59.

Kök Türk ve Uygur Dönemindeki Moğol Asıllı Halkların Siyasi ve Sosyal Teşkilatı 

(6 ve 9. Yüzyıllarda) 

---

321

Enkhbat AVIRMED 

Bu arada Kıtanlar ve Hilerden T’ang İmparatorluğu sarayında bazı dönem-

lerde başvezir, vezir, askeri genel vali, askeri vali vazifesinde bulunan soylu 

ailelerden gelen adamlar da vardı. Onlar genellikle “Li” soyadın taşırladı. Bu 

şekilde T’ang hükümetinde yüksek rütbeli görev yapan ailelerin olması son-

raları Moğol toplulıklarında siyasetin gelişmesinde etkili olmuştur.

Kök Türk ve Uygur çağında Moğol kabilelerinin sosyal bakımdan geliştik-

lerini söyleyebiliriz. Bu da Türk hakimiyetinin tesiri olduğu gibi, Çin saldı-

rıları yüzünden iç mücadeleler azalmış, sosyal dayanışma artmıştır. Aynı dili 

konuşan ve hayat tarzı benzer olan insanların birleşmelerinin önü açılmıştır. 

Shi-wei, Kıtan, Hi ve Moğol Tatarları; Kök Türk ve Uygur sosyal, siyasi ve 

askeri teşkilatlarından azami ölçüde yararlanmayı bilmiştir. 

Kaynakça 

Alaaddin Ata Melik Cüveynî, Tarihi-I Cihan Güşa, Çev. M. Öztürk, An-

kara 1999

Alınge, C. Moğol kanunları, Cev, C. Üçok, Ankara tarihsiz

.

 

Barthold, V. Moğol İstilâsına Kadar Türkistan. Hazırlayan, H. D. Yıl-

dız, Ankara 1990 

Batsuren, B. Uigar ba Baiirku, Ysyn Tatar Nar 747-751 Ond, 

J

ournal

 

of

 

E

urasian

 s

tudiEs

, Volume II., Issue 2./April-June 2010 

D’ohsson, M. Moğol Tarihi, Haz. E. Kalan-Q. Şükürov, İstanbul 2006 

Eberhard, W. Çin Tarihi, Ankara 1987 

Eberhard, W. Çin’in Şimal Komşuları, Çev. N. Uluğtuğ, Ankara 1942

Enkhbat, A.  “Bodonçar-Munghuh” Adı  Hakkında,  Uluslararası  Sosyal 

Araştırmalar Dergisi, Volume 3/11 Spring 2010

Gökalp, C. Çin Kaynaklarına göre Shih-wei Kabileleri (Proto-Moğol-

lar Üzerinde Bir Etüd Denemesi), Doçentlik Tezi, Ankara 1973

Gömeç, S. “Bazı Çingiz Yasalarının Tarihi ve Sosyal Dayanakları”, Türk 

Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Türk Kültürü Dergisi, Sayı 521-522, Ankara 

2006

Gömeç, S. Kök Türk Tarihi, 3. Baskı, Ankara 2009 

Liu, M. T. Çin kaynaklarına göre Doğu Türkleri, Çev. E. Kayaoğlu, D. 

Banoğlu, İstanbul 2006

Moğolların Gizli Tarihi, Cev, A. Temir, 3. Baskı, Ankara 1995

Mongol Ulsiin Tuuh, Terguun Boti, (Moğolistan Bilimler Akademisi, Ta-

rih Enstitüsü, Ortak çalışması) Ulaanbaatar 2004 

Onat, A.  Orsoy,  S.  Ercilasun,  K.  Han  Hanedanlığı  Tarihi  Hsiung-Nu 

(Hun) Monografisi, Ankara 2004 

---

322

Perlee, H. Hyatan Nar, Tednii Mongolçuudtai Holbogdson Ni, Tomus 1. 

Fasc I. Ulaanbaatar 1959

Sinor, D. Erken İç Asya Tarihi, Derleyen: Deniz Sinor, İstanbul 2000 

Suhbaatar, G. Mongol Nirun Uls (330-555), Ulaanbaatar 1992

Suhbaatar, G. Mongoliin Tuuhiin Deej Biçig, Ulaanbaatar 1992

Suhbaatar, G. Syanbi Nariin Ugsaa Garal, Soyol, Aj Ahui, Niigmiin Ba-

iguulal (Nen Ertnees M. E. IV Zuun), Ulaanbaatar 1971 

Kök Türk ve Uygur Dönemindeki Moğol Asıllı Halkların Siyasi ve Sosyal Teşkilatı 

(6 ve 9. Yüzyıllarda) 

---