Uluslararasi sempozyumu

342 Uygur Diasporası ve Uygur Göçmenler Durumuna Genel Bakış 

Ama yukarıda ifade ettiğimiz gibi, 1990’lı yıllara geçilmesiyle, Eski Sovyet 

Birliği’nin  yıkılması  sonucu  ortaya  yeni  bir  durum  çıkartmıştır.  Bu  yeni 

dönemde Çin, 1996 yılında kurulan Şanghai İşbirliği Örgütü sayesinde Uygur 

Milli Mücadele Hareketinin Orta Asya’da kısıtlanması sağlamıştır. Bununla 

beraber  uluslararası  politikalar,  1997  yılındaki  Gulca  katliamı  ve  2009 

yılındaki  Urumçi  katliamı  gibi  benzer  katliam  ve  kanlı  olaylar  ardı  ardına 

meydana  gelmiştir.  Bu  durum  ve  Çin  hükümetinin  aleni  katliam  politikası 

Uygurlar için büyük endişe ve tehlike oluşturmuştur. Ayrıca Uygur göç mese-

lesinde yeni ve ciddi bir durum olarak ortaya çıkmıştır.

1990 yılından sonraki Uygur göçmenler durumu önceki göçmenler mese-

lesinden çok farklı bir özelliğe sahiptir. Bu özellik 1990 sonrası Uygur göç-

menlerinin sığınma haritasında çok net bir şekilde görülmektedir. Artık göç 

Doğu Türkistan’a komşu akraba toplukluk devletlerine değil, temel olarak 

batı dünyası yönünde gerçekleşmiştir. Sonraki 15 yıl içinde binlerce Uygur 

genci, legal-illegal, her çeşit yolla Avrupa, Kuzey Amerika ve Avustralya’ya 

sığınmaya başlamıştır. Günümüzde batı devletlerinde yaşamakta olan Uygur-

ların sayısını bir tablo halinde gösterecek olursak;

7

Ülke

1

Nüfus sayısı ( Tahmin)

1

Hollanda

1.500

2

Almanya

700

3

Norveç

800

4

Belçika

600

5

İsveç

600

6

Finlandiya

300

7

Danimarka

30

8

İsviçre

80

9

Fransa

100

10

Austurya

100

11

İngiltere

100

12

Avustralya

2.000

13

Amerika

1.500

14

Kanada 

1.500

15

Başka ülkeler 

100

Toplam

10.010 

7 

.

  Dolkun İsa, Uygur Diasporasının  Tarihi  ve  Uygur  Göçmenler  Durumuna Genel 

Bakış, Dünya Uygur Kurultayı yayınları, 2013 Almanya. 

---

343

                                                      Erkin EMET 

Uygur Muhacirlerin Komşu Devletlerdeki Durumu

Çin  tehlikesinden  kendi  hayatını  korumak  için  her  çeşit  tehlikeyi  göze 

alan Uygur gençleri komşu ülkelere kaçmaya başlamıştır. Onların bir kısmı 

sahte pasaport ile yurtdışına çıkarken, bir kısmı da uzun yol yürüyerek Çin’e 

komşu olan ülkelere kaçmıştır. Ne yazık ki, Uygurlar çok tehlikeli ve zorlu 

yollardan  geçerek,  komşu  ülkelere  ulaşmayı  başarabilmektedirler.  Salimen 

diğer memleketlere ulaşabilenler ise komşu ülke veya BM Mülteciler Yüksek 

Komiserliğine ilticada bulunmuşlardır. Maalesef bu başvurularanların çoğu 

komşu ülke hükümetleri tarafından Çin’e iade edilmiştir. Çin ile Çin’e komşu 

ülkeler arasındaki pazarlıklar sonucunda Çin’e iade edilen Uygur Türklerinin 

sayısı bilmek çok zordur. Buna rğamen bize (Dünya Uygur Kurultayı) ulaşan 

veya uluslararası teşkilatlar tarafından yayınlanan listeler aşağıdaki gibidir:

1- Kazakistan 

Şubat 1992’de Hamut Memet, Kasim Mehpir, İlyas Zordun olmak üzere 3 

Uygur mülteci

8

, Uluslararası Af Örgütünün ikazına rağmen, Kazakistan hü-

kümeti tarafından Çin’in isteğine üzerine Çin’e iade edilmiştir. Bu üç Uygur 

birkaç ay sonra işkence altında idam cezasına çarptırılmıştır. 

Eylül 1998’de, Kazakistan 4’ü çocuk olmak üzere 8 Uygur’u Çin’e iade 

etmiştir. 

2001 yılı sonlarında Uygur öğrencilerden Ahat Memet ve Turgun Abbas 

üniversite eğitimi almak için Kazakistan’a gitmiştir. Kazakistan hükümeti bu 

öğrencileri Çin’e iade etmiştir. 

Nisan veya Mayıs 2003’te Doğu Türkistan’dan kaçarak Kazakistan’a ge-

len Abdukahar İdris adlı Uygur, Almatı’da kaybolur. UNHCR’nin Almatı ofi-

sine gidip iltica başvurusu yapan Abdukahar İdris’i Kazakistan Hükümetinin 

Çin’e iade ettiği tahmin edilmektedir. 

Merkezi Viyana’da bulunan Uluslararası Helsinki Federasyonunun Mayıs 

2006’da yayınlamış olduğu bildiriye göre, isimleri Yusuf Kadir ve Abdulka-

dir Sidik olan iki Uygur siyasi mülteci olmak için Kazakistan’daki UNHCR 

Almatı  ofisine  iltica  başvurusu  yapmıştır.  Fakat  bu  iki  öğrenci  Kazakistan 

polisleri tarafından belli bir müddet gözaltında tutularak daha sonra salıveril-

miştir. Bırakıldıktan birkaç gün sonra, Kazakistan polisleri tarafından tekrar 

tutuklanarak Çin’e gizli iade edilmişlerdir.

8   Bu kişiler 5 Şubat 1997 tarihinde Gulca’da patlak veren olaylara karışmış ve dolayısıyla 

Çin polislerinden kaçarak Kazakistan’a gelip, siyasi mülteci talebinde bulunmuştur.

---

344 Uygur Diasporası ve Uygur Göçmenler Durumuna Genel Bakış 

Kazakistan  hükümetinin  şimdiye  kadar  açık  ve  gizli  olarak  50’yi  aşkın 

Uygur mülteciyi Çin’e iade ettiği tespit edilmiştir. 

2- Kırgızistan 

Nisan 2000’de, Uygur siyasi aktivistlerinden Celil Turdi, Kırgızistan hü-

kümeti tarafından Çin’e iade edildi. Celil Turdi’nin durumu hakkında şimdi-

ye kadar hiçbir bilgiye ulaşılamamıştır. 

23 Mayıs 2002 tarihinde, Uygur mültecilerden Memet Yasin ve Memet 

Sadik Kırgızistan hükümeti tarafından Çin’e iade edildi. 

Mayıs 2001’de Kırgızistan hükümeti Çin’in talebi üzerine ‘terörist’ suçla-

masıyla Esker Tohti, Ahmet Gonen ve Berhemjanlara idam cezası, Ali Mah-

sum’a 25 senelik hapis cezası verdi.

Temmuz 2002’de, Uygur siyasi aktivistlerden Rehmitullah İsrail ve Erkin 

Yakup, Kırgızistan hükümeti tarafından Çin’e iade edildi. Çin Xinhua Haber 

Ajansının haberine göre,  31 Mart 2004 tarihinde Rehmitullah İsrail ve Erkin 

Yakup idam edildi. 

31 Aralık 2002 tarihinde, Kırgızistan hükümeti Keyser Jalal, Ablimit ve 

Tohti Niyaz’a ‘yasadışı Doğu Türkistan teşkilatı kurma ve yasadışı silah taşı-

ma’ gibi suçlamalarla 25, 16 ve 17 senelik hapis cezasına çarptırdı. 

05 Temmuz 2009 tarihinde patlak veren Urumçi olaylarından sonra Kır-

gızistan’a kaçan Uygurları Kırgızistan hükümetinin gizli olarak Çin’e iade 

ettiği bilinmektedir. 

3- Pakistan

Pakistan 1997 yılı Mayıs ayında 12 Doğu Türkistanlı göçmeni Çin’e zorla 

iade etti. Çin iade işlemi sonrası bu 12 Uygura idam cezası verdi. Doğu Tür-

kistan’dan, Pakistan’a İslami eğitim almak için gelen öğrenciler Çin’in dini 

ve siyasi baskısından endişelendikleri için, siyasi sığınma talep etmişlerdi. 

Pakistan hükümeti yine 2002 yılı Nisan ayında İlham Tohti, Abdullatif Ab-

dulkadir ve Enver Davut adlı üç kişiyi Çin’e iade etti. Bu kişilerin akıbetleri 

belli değildir. 

16 Haziran 2003 tarihinde Abdul Wahap Tohti ve Muhammet Tohti Met-

rozi  gibi  Uygur  sığınmacılar  Pakistan’da  kayboldu.  Başvuruları  Birleşmiş 

Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin aracılığıyla İsveç hükümeti ta-

rafından kabul edilmişti. Fakat İsveç’e gönderilmeden önce Pakistan’da gizli 

---