Uluslararasi sempozyumu

515

İbrahim ERDAL 

bölünmek  zorunda  kalınmış,  bahçecilik  ve  ağaç  dikimi  konusunda  yardım 

yapılmıştır. Toprak dağılımında ailelerin nüfus sayısı dikkate alınmış, bu ai-

lelere sayılarına göre verimli ve verimsiz topraklardan belirli oranlarda arazi 

ve bahçe Ancak yine de Vekâlet, uzun vadeli borçlanma yoluyla mübadillere 

tohumluk başta olmak üzere zirai alet ve edevat yardımı yapmıştır. 

1930’lu Yıllarda Dış Göç ve İskân Çalışmaları

Ulus devlet anlayışının en önemli unsurlarından birsi olan homojen top-

lum yaratma çabası, Balkan ülkelerinde özellikle 1929 ekonomik buhranın et-

kisiyle öteki üzerinde baskı yollarını arttırmıştır. Bu baskılar, mübadele son-

rasında Balkanlardan yeni bir göç ve iltica akınına sebep olmuş, hükümet bu 

göç dalgasıyla gelen nüfusu belirlenen bölgelerde iskân edebilmek amacıyla 

yasal düzenlemelerde bulunmuştur. 1935 yılında her iki ülkeden de göçler 

başlamıştır.

21

 

 

1934 yılında yapılan iskân düzenlemelerine göre göçmenlerden bir-

takım şartları taşımaları talep edilmiştir. Bu düzenlemeye göre; göçmenlerin 

Türk kökenli olması ve Türk kültürüne bağlı olması, herhangi bir siyasi veya 

istihbari faaliyetlerde bulunmamış olması şartı zorunlu olmak üzere Türki-

ye’nin gösterdiği bölgelerde iskân olmayı kabul etmeleri istenmiştir. Bu şart-

ları kabul ederek Türkiye’de iskânı kabul eden göçmenlerin üretici konuma 

geçebilmeleri için devlet gerekli yardımı yapmayı taahhüt etmiştir.

22

 1934 İs-

kân Kanunun en önemli hedeflerinden birisi gelen göçmenlerin ve her türlü 

hazine arazisi, mera, baltalık ve fundalık gibi ekilemeyen ortak mal olan top-

raklar, orman niteliğini kaybetmiş yerler ve hükümetçe istimlâk edilen çift-

liklerin üretici bir vasfa hemen geçirilmesi olmuştur. Toprak ve bahçe dağı-

tımı iki nüfuslu aile üzerinden hesaplanmış, her nüfus artışında da belirlenen 

oranlarda bahçe ve toprak artışı yapılması kararlaştırılmıştır. Bu topraklardan 

verilecek paylar arazinin verimine göre değişiklik arz etmiştir.

23

1934 yılından itibaren kara yoluyla Bulgaristan’dan gelen göçmen Türk-

ler, Türkiye’ye girdiklerinde belirlenen noktalarda, çoğunlukla deniz yoluyla 

Romanya’dan gelen göçmen Türkler ise İstanbul’da ve İzmir’de limanlarda 

21   BCA:  030.10/241.629.15;  Bilâl  Şimşir,  “Bulgaristan  Türkleri  ve  Göç  Sorunu”, 

Bulgaristan’da Türk Varlığı Bildiriler (7 Haziran 1985), Ankara 1992.; Önder Duman, 

“Atatürk Döneminde Romanya’dan Türk Göçleri (1923-1938)”, Bilig, S: 45 (Bahar 2008)., 

s.29-32.

22  İskân Kanunu, Resmi Gazete, 21 Haziran 1934, İstanbul 1934, s. 4-5.

23    İskân Kanunu, 33-34.

---

516 Atatürk Dönemi İskân Politikaları ve Göçmenlerin İskânı Uygulamaları (1920-1938) 

belirlenen yerlerde kayıt işlemleri ve sağlık muayeneleri ve yanlarında getir-

dikleri paralarının değişimi yapıldıktan sonra iskân mıntıkalarına sevk edile-

cekleri tarihe kadar Kızılay tarafından iaşeleri karşılanmıştır.

24

 

Duman konuyla ilgili makalesinde göçmenlerin Türkiye’ye ilk geldikleri 

noktalarda her türlü işlemlerinin tamamlanabilmesi için her türlü kurumun 

işbirliği içinde faaliyet göstermiştir. Göçmenlerin güvenlik, sağlık ve resmi 

evrak işlemlerinin düzen içinde yürütülmesi için gerekli önlemlerin alındı-

ğını ayrıca göçmenler belirlenmiş olan istasyonlarda tabiiyet beyannamesini 

imzalayarak vatandaşlığa kabul edilene kadar nüfus hüviyet cüzdanı olarak 

kullanılabilmeleri için bir “muhacir kâğıdı” aldıklarını belirtmiştir.

Göçmenlerin iskân bölgelerinin seçiminde Trakya’ya hassasiyet gösteril-

mesinin  yanında  seçilen  yerin  nüfus  kesafetinin  azlığına  dikkat  edilmiştir. 

Bu nedenle muhacirlerin üçte ikisinin Trakya’ya olmak üzere Doğu Anado-

lu’da Elazığ, Erzurum ve Diyarbakır çevresine iskân edildikleri görülmüştür. 

1935 yılı itibariyle Sadece Trakya bölgesinde 81.742 göçmenin 67 bini iskân 

edilmiştir.

25

.  Göçmenler  Trakya  bölgesinin  Edirne,  Kırklareli,  Tekirdağ  ve 

Çanakkale vilayetlerine, Doğu Anadolu’da ise Elazığ, Çapakçur ovası, Ela-

zığ-Muş demiryolunun ve şosesinin onar kilometrelik sağ ve sol tarafları ile 

Diyarbakır-Erzurum ve Palu-Erzincan yolu üzerindeki bölgeye iskân edilmiş-

lerdir. Ancak  Doğu Anadolu’da  Elazığ  haricindeki  bölgelere  iskân  edilmiş 

olan muhacirler yerlerinde durmayarak yaşam şartları kendilerine uygun böl-

gelere göç etmişlerdir.

26

 

1936  yılı  itibariyle  gelen  27  bin  göçmenin  Doğu Anadolu  bölgesinden 

ziyade Orta Anadolu’ya, Ankara, Yozgat, Kayseri, Niğde, Adana, Konya’ya 

iskân edilmesi kararlaştırılmış, daha sonra bu bölgelere Tokat, Çorum, Bile-

cik, İçel, Aydın, Muğla, Isparta, Burdur, Manisa, Denizli, Antalya, Balıkesir, 

İzmir, Elazığ, Van, Muş, Diyarbakır, Ağrı, Kars ve Sivas da dahil edilmiştir.

27

 

1937-1938 yıllarında toplam 46 bin göçmen yoğunlukla İzmir, Aydın, Mani-

sa, Bursa ve Bilecik olmak üzere Çorum, Yozgat, Niğde, Sivas, Amasya ve 

Diyarbakır’a da iskân edilmiştir.

28

 

24  Önder DUMAN “Atatürk Döneminde Balkan Göçmenlerinin İskân Çalışmaları (1923-

1938)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S: 43, Bahar 

2009, s. 477-478.

25  BCA: 30.18.1.2/65.50.14; BCA: 490.01/1466.9.2.

26   Duman, (1923-1938), a.g.m., s.480-481.

27  BCA:  30.18.1.2/65.50.14.;  BCA:  030.10/123.839.5.  ;  Hikmet  Öksüz,  Batı  Trakya 

Türkleri, Karam Yayıncılık, Çorum 2006, s. 46-47.

28   BCA:  490.01/1466.9.2;  BCA:  030.10/81.531.16;  Cevat  Geray,  Türkiye’den  ve 

Türkiye’ye Göçler (1923-1961), Türk İktisadi Gelişmesi Araştırma Projesi, Ankara 1962, 

---