Uluslararasi sempozyumu

181

Aydın ALIZADE

bulunuyorlar ve kendi çobanını bulmamış kurtulamıyorlar. Böylece, azmış 

koyun imgesi dinden çıkmış veya suçlu insanı öngörüyor. Kendi çobanını ve 

sürüsünü bulmamış insan, bu durumda karanlık içinde kalmaya mahkumdur. 

Çoban ise gece gündüz sürüsünün içindedir, ona bakar ve korur.

Eski Ahit’te Adem’in oğlu Habil (Yaratılış 4: 2) ve peygamber Amos ço-

ban olmuşlardır. Amos Beytlehemin civarında doğmuş İsrail’de peygamber-

lik yapmış, Yahudileri tek olan Tanrı’ya ibadet etmeye çağırıyordu. Peygam-

berler Musa (Çıkış 3: 1) ve Yakup (Yaratılış, 29) da bir süre kendi qayınataları 

İoforun  ve  Lavan’ın  koyunlarını  otarmışdırlar;  Peygamber Yusuf  da  kendi 

kardeşleri  ile  birlikte  koyun  otarmışdır  (Yaratılış  37:2).  Buna  göre Yahudi 

geleneğinde milletin çobanı (yöneticisi) kavramı vardır. Rivayetlerin birinde 

Tanrı Musa’ya der: “Ey Musa, benim halkımın (İsrail halkının) çobanı ol” [1].

Kuran’da da bazı ayetlerde peygamberlerle insanların ilişkileri çoban-sürü 

ilişkilerine benzetiliyor, örneğin: “(Hidayet çağrısına kulak vermeyen) kâfir-

lerin durumu, sadece çobanın bağırıp çağırmasını işiten hayvanların durumu-

na benzer. Çünkü onlar sağırlar, dilsizler ve Körler. Bu sebeple düşünmezler 

“(Kur’an,  2:171)  [2].  Burada  imansız  insanlar  hayvan  sürüsüne  benzetilir. 

Hayvanları otaran çoban onları doğru yola iletmek isteğine rağmen, hiçbir 

sonuç elde edememektedir. Azmış insanlar kötü emellerine devam ederler. 

Ayrıca Muhammed peygamber de hayatının belli döneminde koyun otarmışdı 

[3].

Böylece, koyun, sürü ve onları yönelten çoban düşüncesi en eski zaman-

lardan çeşitli dini inançlarda da yer almıştır. Henüz sümer-Akkad geleneğin-

de koyunların tanrıların sembolleri ile tasvirlerine rastlanır.

Çok  büyük  olasılıkla,  o  dönemlerde  onlar  tanrılar  tarafından  yöneltilen 

insanları sembolize etmiştir. Aynı motiflere Hint geleneğinde de rastlanmak-

tadır. Orada da çoban tanrıları imgeleri vardır. Bunlardan en tatnınmışı Kriş-

nadır. Onu çok zaman flütde çalan çoban çocuk olarak tarif ediyorlar. O hem 

çobanlarla dostudur [4].

 

---

182 Türk-Oğuz Sanatında ve Dünya İnançlarında Koyun Resimleri 

Flütde çalan Krişna, XVIII yüzyıl

Asiya Sanatlar Müzesi (Musée National des Arts Asiatiques-Guimet)

Eski Roma ve Yunan kültürlerinde de çoban-koyun imgeleri inançla bağlı 

sanatta tasvir ediliyordu. Belki de onlar sonradan şekillenen Hıristiyanlığa da 

geçmiştir.

Tanrı Orpheus. Ravenna, Galla Placidianın mezarı, V yüzyıl

Tüm bu durumlar doğal değerlendirilmelidir, çünkü hayvancılık eski in-

sanların yaşam modunun ve çalışımların esasını teşkil etmiştir. Onlar doğa 

süreçlerinin  önünde  kendi  acizliğini  ve  bağımlılığını  sezip,  onları  tanrılaş-

dırmıştır. Buna göre de bu konu çevresindeki çeşitli alegorik fikirler ve ben-

---

183

Aydın ALIZADE

zetmeler ortaya çıkabilirdi. Çoban çok zaman tanrı obrazında görünüyordu, 

insanlar ise koyunlara, tanrılar tarafından yönetilen sürüye benzediliyordular. 

Çobana (tanrıya) tabi olanlar mecazi anlamda düz yolun yolcuları; sürüden 

azmış koyunlar ise karanlıkta olan dinsiz adamlar gibi anlaşılıyordu.

Gelecekte bu mecaz çeşitli ulusların ortamında yayılmıştır ve tek tanrılı 

(monoteist) dinlerin bile izleyicileri tarafından da kullanılmıştır.

Örneğin, Hıristiyanlıkta İsa, eski dinlerde olduğu gibi, çoban gibi tasavvur 

edilen tanrıdır. Görülüyor ku, eski dinlerin bu tür bakışın oluşumuna birbaşa 

etkisi olmuştur, çünkü Hristiyanlığın oluştuğu Roma’da çoban tanrısı imge-

leri çok yaygınlaşmıştır.

Görüldüğü gibi koyun ve çobanlarla ilgili inançlar onlarla ilgili sanatın ge-

lişimini sağlamıştır. Yukarıda gösteriler sanat örnekleri onlardan bazılarıdır. 

Böylece türklerde olan bu gibi, öncesi totemizme yükselen inançlar ve sa-

nat örnekleri bu büyük dünya mirasının bir kısmıdır. Belki de bu mirası öyle 

Türkler dünyaya vermişdirler. Vermeseler de onu geliştirenler olmuşlardır.

Edebiyat:

1. Musa - güvenli çobandır (Yahudi halk masalı) http://jewukr.org/center/

pesakh/tale1.html

2. Kuran’i Kerim Türkçe Meali (Diyanet İşleri Başkanliği).

3. Peygamberimiz’in Koyun Gütmesi / Osman Nuri Topbaş. Kur’an-i Ke-

rim Işığında Nebiler Silsilesi Hazreti Mühammad Mustafa (1 Mekke Devri).  

http://hazretimuhammedmekkedevri.darulerkam.altinoluk.com/birinci-bo-

lumnubuvvetten-once-hazret-i-muhammed/haz ret-i-pey gam ber’in-genc li gi/

pey gam be ri miz’in-ko yun-gut me si/

4. About Krishna // Krishna.com

Resimler:

1. http://www.metmuseum.org/toah/images/h2/h2_1981.53.jpg

2.http://www.britishmuseum.org/explore/highlights/highlight_image.

aspx?image=ps219819.jpg&retpage=19071

3. http://www.britishmuseum.org/images/ps227063_l.jpg

4. http://www.carpetsmagazine.com/photos/carpetsmagazine/qoc14.jpg

---

184 Türk-Oğuz Sanatında ve Dünya İnançlarında Koyun Resimleri 

5.http://www.mistikalem.com/thumbnail.php?file=resimler/Mezarta-

si_267528430.jpg&size=article_medium

6.http://thepyramids.org/images/asmolean_museum/561_30_ashmolean.

JPG

7.http://www.rumvi.com/products/ebook/словарь-египетской-

мифологии/6a608a60-e9cc-4209-aa0f-90fa9514ca61/preview/i_006.jpg

8.http://1.bp.blogspot.com/-XZZEKTLkaKI/Tc9m6DPg19I/AAAAAAA-

ACuk/lcb3NonIXEI/s1600/Good+Shepherd_3rd+c._Jerusalem%252C+Ro-

ckefeller+Archeological+Museum.jpg

9. http://dic.academic.ru/pictures/bse/jpg/0204437817.jp

10.http://3.bp.blogspot.com/-Lp5aZjfC21c/Tc9qGXHiTTI/AAAAAAA-

ACu8/0DjQSISh_vM/s400/goodshep.jpg

---