Uluslararasi sempozyumu

271

Derya DATLI 

Pes ferişteler Ādem’in cānın kabz itdiler, yudılar, kefenlediler, hanūtladı-

lar

12

. (TİKT-34a/4)

Eger oġlancuġum önümde boġazlasalar, gendü elüm-ile kefenlesem, defn 

eylesem yegrekdi.  (TİKT-111b/15)

…  melik  ol  gişi  ola,  her  gişi  gendüyi  ol  ‘asāya  kıyāslar-ıdı…  (TİKT-

128a/12)

Dāvud ġāyet ġayretlü idi, kaçan evinden çıksa kapusını kilidlerdi. (TİKT-

130b/3)

İbrāhim anı nikāhladı, şunun üzerine kim anı incitmeye. (TİKT-62a/11)

...  gāh  Allah  Ta‘ālā  bunları  ‘ibadet  çokluġı-y-ıla  sıfatlar,  gāh  kuvvat-

luġı-y-ıla sıfatlar, gāh sūratları hūblıġı-y-ıla sıfatlar... (TİKT-22a/16)

... ve dahı içini ve taşını ziftleye ve dahı buna kuş gögsi gibi gögüs eyleye 

kim suyı yara. (TİKT-45a/19)

Böyle digeç kız Beyregi ‘āşıklamış-idi. (DKK

13

-98/6)

...  er  adam  ivde  olmasa,  ol  anı  yidürür  içürür  ağırlar  ‘azizler  gönderür. 

(DKK-7/9)

Kāfirün cāsūsı cāsūsladı, vardı kāfirler azġunı Şökli Melike haber virdi. 

(DKK-38/1)

Baba içinde big yigitler öldürseler kan sorarlar mı da‘vilerler mi? (DKK-

128/12)

... menüm kanum komayasın alasın dimiş, varalum düşmeni haklayalum 

di didi. (DKK-301/2)

Aruz cümle bigleri hil‘atladı

14

. (DKK-295/6)

Konur atın mahmuzladı Kazan Big yola gitdi. (DKK-44/2)

Depegöz aydur: Menüm hazinem var, ol kocalar almasunlar, var möhürle 

didi. (DKK-229/4)

Siz kılıç üşürün paralan, aradan Beyregi götürelüm. (DKK-295/10)

Taş Oğuz bigleri bile yağmalar-idi, bigler gelür Kazanı selāmlar gider-idi. 

(DKK-294/13)

12  Ölüyü ilaçlamak.

13  Dede Korkut Kitabı çalışmamızda bu kısaltmayla yer almaktadır.

14  Kaftan giydirmek.

---

272 -La- / -Le- İsimden Fiil Yapma Ekinin Türkçeleştirme Fonksiyonu

Oğuzun ak sakallu kocaları görende ol yigidi tahsinleyen, al mahmuzu 

şalvarlu, atı bahri hotazlu Kara Göne oğlı Kara Budak çapar yetdi. (DKK-

60/8)

Ol sözi katı ‘acebledi ‘Ali

Bes resūle geldi ol dem ol veli (MN

15

-470)

2. –la / -le Ekinin Fiil İşletme Ekleriyle Genişletilmiş Şekillerinin Kul-

lanımı

Eski Anadolu Türkçesi devresine ait eserler incelendiğinde ekin yalnızca 

-la- / -le- şeklinin değil, fiilden fiil yapma ekleri -n- ve -ş- ile genişletilmiş 

-lan-  /  -len-,  -laş-  /  -leş-  şekillerinin de Türkçeleştirme fonksiyonlu  olarak 

kullanıldığı tespit edilmiştir. 

2. 1. -laş- / -leş- 

Adı geçen metinler üzerinde yapılan taramada -la- / -le- isimden fiil yapma 

ekinin -ş- işteşlik ekiyle genişletilmiş şeklinin Eski Anadolu Türkçesi metin-

lerinde çokça yer aldığı görülmektedir.

Arada bir dilenci dahı yok hey dirig, diyüp birbirleriyle helāllaşup turdı-

lar. (HN-II.c.-51a/5)

Şehzādeler de şāhla vedā‘laşup, çādırlarına gelüp, birkaç gün yol tedārigin 

görüp, Safvān dahı Hümā’yı alup bir gün bunlar bir kezden revāne oldılar.  

(HN-II.c.-54a/1)

Çün işitdiler bular uşbu düşi

‘Acebleşür tanlaşurlar bu işi  (DY-2b/32)

Agu virsün Melik Reyyāna sāki

Hem ittifāklaşsun hon-salār dahı    (DY-22a/620)

Hakk-ı ‘abd ise helālleşüp hakku’l-lāh ise kazāsı ve keffāreti olanın kazā-

sın ve keffāretin itmekdür. (VN-25a/9)

…  anun-ıla  dahı  bi-‘aynihi  bu  resme  söyleşdi  ve  cevāblaşdı.  (TİKT-

175a/18)

Ādem-ile Mūsā Allah katında huccatlaşdılar. (TİKT-35b/14)

Bunları  gördüginde  haberleşdi,  görelüm  hanum  ne  haberleşdi.  (DKK-

95/5)

15   Arif’in Mirāc-ı Nebi adlı eseri çalışmamızda bu kısaltmayla yer almaktadır.

---

273

Derya DATLI 

Babasınun anasınun elini öpdi, halāllaşdı, hoş kalun didi. (DKK-225/7)

2. 2. -lan- / -len-

-la- / -le- ekinin -n- dönüşlülük ekiyle genişletilmiş şeklinin söz konusu 

Eski Anadolu Türkçesi metinlerinde sıklıkla yer aldığı görülmektedir.

Ey nā-bekar öğlen ne ‘aceb gururlanursun.(HN-III.c.-26b/9)

Kızını hamama koyup bana karşu göndermiş safālansun diyü. (HN-III.c.-

91b/4)

Her nesneyi ki bilmezdüm anı sormakdan ‘arlanmadum, sordum.  (GT-

75a/14)

Anun va‘zından devletlenüp müstefid olasın. (GT-29a/11)

Anda olasın ve hem dahı senün berekātun-ıla fāyideleneler. (GT-27a/14)

Eger yar beni depelemege kasd idesi olursa sen dimegil ki ben can-içün 

gussalanam.  (GT-6b/7)

Nice tekebbürlenüp geçmiş devletüni tasavvur idersin.  (GT-53a-3)

Seyyid öninde turalar zārlanup

Bu nişāndan zinhār deyü ‘ārlanup  (DY-28a/807)

Gönli  ferāhlandurur,  ta‘āmı  hazm  itdürür,  zihni  kavi  eyler.  (KML

16

-

21b/12)

Yimişleri çok yimek, ense üzerine çok yatmak, ġussalanmak, melūl olmak. 

(KML-5a/4)

Ġussalanmak bir yıllık kuvvat giderür. (KML-5b/1)

…nefesi kuvvatlandurur, gönli ferah eyler ve safradan olan kusmagı ve 

hem safradan olan ishāli zāyıl eyler. (KML-20a/11)

… pervāz ura ve celvelene hemān-dem ‘acz ve fenā ayagınun karalıgına 

nazar kıla…(KKMU-51a/10)

… gönli tasfiye terbiyetiyle saykallu dutmakdur ve rūhı cilālandurmak-

dur. (KKMU-100a/3)

… gazab vaktında ki hak görici gözler ve hak işidici kulaklar hicāblanur 

nesene dimeye. (KKMU-78a/7)

16   Şirvanlı Mahmud’un Kemāliyye  adlı eseri çalışmamızda bu kısaltmayla yer almaktadır.

---