342 Uygur Diasporası ve Uygur Göçmenler Durumuna Genel Bakış
Ama yukarıda ifade ettiğimiz gibi, 1990’lı yıllara geçilmesiyle, Eski Sovyet
Birliği’nin yıkılması sonucu ortaya yeni bir durum çıkartmıştır. Bu yeni
dönemde Çin, 1996 yılında kurulan Şanghai İşbirliği Örgütü sayesinde Uygur
Milli Mücadele Hareketinin Orta Asya’da kısıtlanması sağlamıştır. Bununla
beraber uluslararası politikalar, 1997 yılındaki Gulca katliamı ve 2009
yılındaki Urumçi katliamı gibi benzer katliam ve kanlı olaylar ardı ardına
meydana gelmiştir. Bu durum ve Çin hükümetinin aleni katliam politikası
Uygurlar için büyük endişe ve tehlike oluşturmuştur. Ayrıca Uygur göç mese-
lesinde yeni ve ciddi bir durum olarak ortaya çıkmıştır.
1990 yılından sonraki Uygur göçmenler durumu önceki göçmenler mese-
lesinden çok farklı bir özelliğe sahiptir. Bu özellik 1990 sonrası Uygur göç-
menlerinin sığınma haritasında çok net bir şekilde görülmektedir. Artık göç
Doğu Türkistan’a komşu akraba toplukluk devletlerine değil, temel olarak
batı dünyası yönünde gerçekleşmiştir. Sonraki 15 yıl içinde binlerce Uygur
genci, legal-illegal, her çeşit yolla Avrupa, Kuzey Amerika ve Avustralya’ya
sığınmaya başlamıştır. Günümüzde batı devletlerinde yaşamakta olan Uygur-
ların sayısını bir tablo halinde gösterecek olursak;
7
Ülke
1
Nüfus sayısı ( Tahmin)
1
Hollanda
1.500
2
Almanya
700
3
Norveç
800
4
Belçika
600
5
İsveç
600
6
Finlandiya
300
7
Danimarka
30
8
İsviçre
80
9
Fransa
100
10
Austurya
100
11
İngiltere
100
12
Avustralya
2.000
13
Amerika
1.500
14
Kanada
1.500
15
Başka ülkeler
100
Toplam
10.010
7
.
Dolkun İsa, Uygur Diasporasının Tarihi ve Uygur G öçmenler Durumuna Genel
Bakış, Dünya Uygur Kurultayı yayınları, 2013 Almanya.
343
Erkin EMET
Uygur Muhacirlerin Komşu Devletlerdeki Durumu
Çin tehlikesinden kendi hayatını korumak için her çeşit tehlikeyi göze
alan Uygur gençleri komşu ülkelere kaçmaya başlamıştır. Onların bir kısmı
sahte pasaport ile yurtdışına çıkarken, bir kısmı da uzun yol yürüyerek Çin’e
komşu olan ülkelere kaçmıştır. Ne yazık ki, Uygurlar çok tehlikeli ve zorlu
yollardan geçerek, komşu ülkelere ulaşmayı başarabilmektedirler. Salimen
diğer memleketlere ulaşabilenler ise komşu ülke veya BM Mülteciler Yüksek
Komiserliğine ilticada bulunmuşlardır. Maalesef bu başvurularanların çoğu
komşu ülke hükümetleri tarafından Çin’e iade edilmiştir. Çin ile Çin’e komşu
ülkeler arasındaki pazarlıklar sonucunda Çin’e iade edilen Uygur Türklerinin
sayısı bilmek çok zordur. Buna rğamen bize (Dünya Uygur Kurultayı) ulaşan
veya uluslararası teşkilatlar tarafından yayınlanan listeler aşağıdaki gibidir:
1- Kazakistan
Şubat 1992’de Hamut Memet, Kasim Mehpir, İlyas Zordun olmak üzere 3
Uygur mülteci
8
, Uluslararası Af Örgütünün ikazına rağmen, Kazakistan hü-
kümeti tarafından Çin’in isteğine üzerine Çin’e iade edilmiştir. Bu üç Uygur
birkaç ay sonra işkence altında idam cezasına çarptırılmıştır.
Eylül 1998’de, Kazakistan 4’ü çocuk olmak üzere 8 Uygur’u Çin’e iade
etmiştir.
2001 yılı sonlarında Uygur öğrencilerden Ahat Memet ve Turgun Abbas
üniversite eğitimi almak için Kazakistan’a gitmiştir. Kazakistan hükümeti bu
öğrencileri Çin’e iade etmiştir.
Nisan veya Mayıs 2003’te Doğu Türkistan’dan kaçarak Kazakistan’a ge-
len Abdukahar İdris adlı Uygur, Almatı’da kaybolur. UNHCR’nin Almatı ofi-
sine gidip iltica başvurusu yapan Abdukahar İdris’i Kazakistan Hükümetinin
Çin’e iade ettiği tahmin edilmektedir.
Merkezi Viyana’da bulunan Uluslararası Helsinki Federasyonunun Mayıs
2006’da yayınlamış olduğu bildiriye göre, isimleri Yusuf Kadir ve Abdulka-
dir Sidik olan iki Uygur siyasi mülteci olmak için Kazakistan’daki UNHCR
Almatı ofisine iltica başvurusu yapmıştır. Fakat bu iki öğrenci Kazakistan
polisleri tarafından belli bir müddet gözaltında tutularak daha sonra salıveril-
miştir. Bırakıldıktan birkaç gün sonra, Kazakistan polisleri tarafından tekrar
tutuklanarak Çin’e gizli iade edilmişlerdir.
8 Bu kişiler 5 Şubat 1997 tarihinde Gulca’da patlak veren olaylara karışmış ve dolayısıyla
Çin polislerinden kaçarak Kazakistan’a gelip, siyasi mülteci talebinde bulunmuştur.
344 Uygur Diasporası ve Uygur Göçmenler Durumuna Genel Bakış
Kazakistan hükümetinin şimdiye kadar açık ve gizli olarak 50’yi aşkın
Uygur mülteciyi Çin’e iade ettiği tespit edilmiştir.
2- Kırgızistan
Nisan 2000’de, Uygur siyasi aktivistlerinden Celil Turdi, Kırgızistan hü-
kümeti tarafından Çin’e iade edildi. Celil Turdi’nin durumu hakkında şimdi-
ye kadar hiçbir bilgiye ulaşılamamıştır.
23 Mayıs 2002 tarihinde, Uygur mültecilerden Memet Yasin ve Memet
Sadik Kırgızistan hükümeti tarafından Çin’e iade edildi.
Mayıs 2001’de Kırgızistan hükümeti Çin’in talebi üzerine ‘terörist’ suçla-
masıyla Esker Tohti, Ahmet Gonen ve Berhemjanlara idam cezası, Ali Mah-
sum’a 25 senelik hapis cezası verdi.
Temmuz 2002’de, Uygur siyasi aktivistlerden Rehmitullah İsrail ve Erkin
Yakup, Kırgızistan hükümeti tarafından Çin’e iade edildi. Çin Xinhua Haber
Ajansının haberine göre, 31 Mart 2004 tarihinde Rehmitullah İsrail ve Erkin
Yakup idam edildi.
31 Aralık 2002 tarihinde, Kırgızistan hükümeti Keyser Jalal, Ablimit ve
Tohti Niyaz’a ‘yasadışı Doğu Türkistan teşkilatı kurma ve yasadışı silah taşı-
ma’ gibi suçlamalarla 25, 16 ve 17 senelik hapis cezasına çarptırdı.
05 Temmuz 2009 tarihinde patlak veren Urumçi olaylarından sonra Kır-
gızistan’a kaçan Uygurları Kırgızistan hükümetinin gizli olarak Çin’e iade
ettiği bilinmektedir.
3- Pakistan
Pakistan 1997 yılı Mayıs ayında 12 Doğu Türkistanlı göçmeni Çin’e zorla
iade etti. Çin iade işlemi sonrası bu 12 Uygura idam cezası verdi. Doğu Tür-
kistan’dan, Pakistan’a İslami eğitim almak için gelen öğrenciler Çin’in dini
ve siyasi baskısından endişelendikleri için, siyasi sığınma talep etmişlerdi.
Pakistan hükümeti yine 2002 yılı Nisan ayında İlham Tohti, Abdullatif Ab-
dulkadir ve Enver Davut adlı üç kişiyi Çin’e iade etti. Bu kişilerin akıbetleri
belli değildir.
16 Haziran 2003 tarihinde Abdul Wahap Tohti ve Muhammet Tohti Met-
rozi gibi Uygur sığınmacılar Pakistan’da kayboldu. Başvuruları Birleşmiş
Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin aracılığıyla İsveç hükümeti ta-
rafından kabul edilmişti. Fakat İsveç’e gönderilmeden önce Pakistan’da gizli
Dostları ilə paylaş: |