52
qadının özünü qoxudublar, deyiblər iĢdən çıxsın, çünki o, necə deyərlər, bir qədər açıq-qara
rəngli olduğuna görə Allaha və təbiətə zidd hesab etdiyi hansısa bir iĢi tutmuĢ olsaydı, Ģəhərdə
buna, necə deyərlər, etiraz edəcək bir neçə adam tapıla bilərdi; zira, bəzi nisbətən cavan
adamların dediyi kimi, əgər hətta qara dərili qadın belə o iĢi Allaha və təbiətə zidd kimi qəbul
edirsə, deməli, o həqiqətən də çox iyrənc iĢ imiĢ. Hər halda, keĢiĢ ondan sonra baĢqa bir aĢpaz
tapa bilmədi, ya da tapmaq istəmədi. Bəlkə də, elə həmin gecə həmin maskalı adamlar Ģəhərdəki
digər zənci qadınları da qorxutmuĢdular. O öz xörəyini özü biĢirməli oldu; amma günlərin bir
günü belə bir xəbər yayıldı ki, o özünə təzə bir aĢpaz – zənci kiĢi tutub. Aydındır ki, bununla da
öz axırına çıxdı. Çünki elə həmin axĢam hansısa adamlar – amma bu dəfə maskasız – həmin
zəncini evdən çıxarıb o ki var əziĢdirdilər. Haytauer isə səhər tezdən yuxudan ayılanda,
kabinetinin pəncərəsinin qırılmıĢ olduğunu gördü, döĢəmədə üstünə kağız parçası bağlanmıĢ
bir daĢ vardı, K. K. K. imzalı o kağız parçasında ondan gün batana qədər Ģəhərdən rədd olması
tələb edilirdi. Amma o getmədi və səhəri gün onu Ģəhərdən bir mil aralıda, meĢədə tapdılar. Onu
ağaca sarımıĢ, huĢunu itirənəcən möhkəm döymüĢdülər.
Bunu kimin elədiyini demək istəmədi. ġəhər baĢa düĢürdü ki, belə olmaz; bir neçə adam
onun yanına gəldi, yenə onu inandırmağa çalıĢdılar ki, Ģəhərdən çıxıb getsin, bu elə onun öz
xeyrinə olar, növbəti dəfə onu öldürə bilərlər. Ancaq o, yenə imtina elədi. Döyüldüyü barədə isə
heç danıĢmaq da istəmədi – hətta ona bu adamları məhkəməyə verməyi təklif edəndə belə. Nə
onu istədi, nə də bunu. Nə danıĢmaq istədi, nə də çıxıb getmək. Və birdən tufan yatdı. Elə bil,
Ģəhər, nəhayət, baĢa düĢdü ki, bu keĢiĢ öləcəyi günəcən onun həyatının bir parçası olaraq qalacaq
və ən yaxĢısı bununla barıĢmaqdır. Elə bil, bütün bu əhvalat, – Bayron fikirləĢdi, – bir çox
adamın iĢtirakıyla oynanılan bir tamaĢaymıĢ və bu adamlar o tamaĢadakı rollarını oynayıb
qurtardıqdan sonra indi rahat, dinc, bir-birini incitmədən yaĢaya bilərdilər. KeĢiĢlər onu rahat
buraxdılar. Onu bağçada, ya da həyətdə iĢləyən görürdülər, əlində zənbil küçəyə-bazara çıxanda
onunla rastlaĢır, onunla söhbət edirdilər. Bilirdilər ki, paltarını özü yuyur, ev iĢlərini özü idarə
edir, tezliklə qonĢular yenidən ona yemək göndərməyə baĢladılar, hərçənd, bu yeməklər kasıb
fəhlə ailəsinə göndərilən yemək kimiydi. Hər halda, yemək idi, təmiz niyyətlə göndərilirdi.
Çünki, – Bayron fikirləĢdi, – insanlar iyirmi il ərzində çox Ģeyləri unudurlar. “Axı deyəsən
Ceffersonda məndən baĢqa, – o fikirləĢir, – heç kim onun gün əyiləndən zil qaranlıq düĢənə
qədər pəncərənin ağzında oturduğunu bilmir. Yaxud onun evinin içinin necə olduğundan da
xəbərləri yoxdu. Heç mənim bildiyimi də bilmirlər, yoxsa hər ikimizi o evdən çıxarıb o vaxt onu
döydükləri kimi möhkəmcə kötəkləyərdilər; zira, görünür, insan yalnız yadda saxladığı qədər
unuda bilir, artıq yox.” Çünki Ceffersona köçüb burada yaĢadığı müddətdə Bayrona iĢdən sonra
boĢ vaxtında baĢqa bir Ģeyi də görmək və bilmək nəsib olmuĢdu.
53
Haytauer çox oxuyurdu. Daha doğrusu, Bayron divar boyu düzülmüĢ kitablara – dinə,
tarixə və təbiət elmlərinə dair kitablara diqqətlə, ehtiram dolu bir ürkəkliklə tamaĢa edirdi, çünki
o, bu kitabların mövcudluğundan belə xəbərsiz idi. Bir dəfə dörd il bundan qabaq Ģəhərin lap
qurtaracağında, sonuncu evin düz arxasındakı komada yaĢayan bir zənci qaçaraq keĢiĢin yanına
gəldi və dedi ki, arvadı doğur. Haytauerin telefonu yox idi, ona məsləhət gördü ki, qonĢuya qaçıb
həkim çağırsın. Özü isə zəncinin dalınca baxıb, onun qonĢu evin qapısınacan getdiyini gördü.
Amma zənci içəri girmədi, bir qədər orda dayanıb, sonra küçəylə Ģəhərə tərəf yollandı – pay-
piyada; Haytauer bilirdi ki, Ģəhərəcən bütün yolu piyada gedəcək və orada da hansısa bir ağdərili
qadından telefonla həkim çağırmağı xahiĢ etmək əvəzinə, öz zənci ləngliyi və zaman
korafəhmliyi ucbatından, yəqin ki, ən azı, yarım saat itirəcək. Mətbəx qapısına yaxınlaĢanda,
komanın içərisində zənci qadının necə çığırdığını eĢitdi. Ora qaçdı, gördü ki, qadın çarpayıdan
yerə düĢüb (niyə, nə üçün – səbəbini heç vaxt bilmədi) və iki əli, iki ayağı üstə durub çığıra-
çığıra, bağıra-bağıra təkrar çarpayıya qalxmağa çalıĢır. Qadını qaldırıb çarpayıya uzatdı, ondan
sakitcə uzanmasını tələb etdi, sözünə qulaq assın deyə onu qorxutdu, evə qaçdı, kabinetdəki
rəfdən ülgüc və ip götürüb təzədən komaya qayıtdı, körpəni qəbul etdi. Ancaq uĢaq artıq ölüydü;
bir az gec gələn həkim dedi ki, heç Ģübhəsiz, qadın çarpayıdan döĢəməyə düĢərkən onu əzib,
Haytauer də onun yanına elə bu vaxt gəlib çıxmıĢdı. Həkim Haytauerin elədiklərini bəyəndi, elə
qadının əri də ondan məmnun qaldı.
“Amma üstündən tam on beĢ il keçsə də, – Bayron fikirləĢdi, – bu hadisə o biri, köhnə
əhvalatın yenidən yaddaĢlarda cücərməsinə səbəb oldu.” Çünki ikicə gündən sonra yenə dedi-
qodular yayılmağa baĢladı: guya, uĢaq Haytauerdən imiĢ və o özü qəsdən onun ölməsinə imkan
yaradıb. Bayron fikirləĢdi ki, bu dedi-qoduları yayanların heç özləri də dediklərinə inanmırlar.
FikirləĢdi ki, rüsvay olmuĢ keĢiĢ haqqında, Ģəhərin özünün belə inanmadığı cürbəcür yalan
uydurmaq vərdiĢi onlarda lap çoxdan yaranıb; həm də o qədər çoxdan ki, artıq ondan yaxa
qurtara bilmirlər. “Çünki hər dəfə, – o düĢünür, – bir Ģey vərdiĢ halına keçəndə, nə iĢdisə,
həqiqətdən və gerçəklikdən daha çox uzaqlaĢır”. Və o, Hatauerin söhbət əsnasında bu sözləri
dediyi o gecəni xatırlayır: “Onlar yaxĢı adamlardılar. Nəyə inanmalıdırlarsa ona da
inanmalıdırlar, xüsusən də ona görə ki, bir vaxtlar onların inanc tərbiyəçisi və xidmətkarı mən
özüm olmuĢam. Buna görə də nə mən onların inancını təhqir etməliyəm, nə də Bayron Banç
onların haqlı olmadığını deməlidi. Zira insanın ümid edə biləcəyi yeganə Ģey – ona öz din
qardaĢları arasında sakitcə yaĢamaq imkanının verilməsidir”. Bu hadisə Bayron onun əhvalatını
eĢidəndən və gecələr Haytauerin evinə gəlməyə baĢlayandan dərhal sonra olmuĢdu; onda Bayron
hələ də onun Ceffersonda, hamının gözü önündə, onu qovan və inkar edən kilsənin lap qulağının
dibində nə üçün qalıb yaĢamaq istədiyini heç cür anlaya bilmirdi. Bir gecə Bayron bunu ondan
soruĢdu.