Ümumi məlumat Fənnin adı, kodu və kreditlərin sayı: Nitq mədəniyyəti və üslubiyyat Departament

---

 

1

 

 

Ümumi məlumat 

Fənnin adı, kodu və 

kreditlərin sayı: 

Nitq mədəniyyəti və üslubiyyat 

Departament: 

Azərbaycan dili və ədəbiyyat 

Proqram (bakalavr, 

magistr): 

Bakalavr 

Tədris semestri: 

2016-2017, payız semestri

 

Fənni tədris edən 

müəllim: 

f.ü.f.d. Cahid Kazımov 

E-mail: 

[e-mail] 

Telefon: 

([phone] 

Mühazirə otağı/Cədvəl   11, Məhsəti küç.(Neftçilər Kampusu). Otaq 304; 

Cümə axşamı -13

40

 -15

10

 

Məsləhət saatları 

Bazar ertəsi, saat 13.00-15.00 

Prerekvizitlər 

yoxdur 

Tədris dili 

Azərbaycan dili 

Fənnin növü  

(məcburi, seçmə) 

Məcburi 

Dərsliklər və əlavə 

ədəbiyyat 

Əsas ədəbiyyat 

1.

 

Akif Bayramov, Ziyəddin Məhərrəmov, Mustafa İsgəndərzadə. Azərbaycan dili 

və nitq mədəniyyəti (ali məktəb tələbələri üçün dərs vəsaiti). Bakı, "ULU", 2015, 

236 səh. 

2.

 

Hüseynov Süleyman Səfər oğlu. Nitq mədəniyyəti. Dərslik. Bakı, "Yazıçı" 

nəşriyyatı, 2010.  240 səh. 

3.

 

Buludxan Xəlilov. DİL - SÖZ ÇƏLƏNGİ. Bakı, “Elm-təhsil” nəşriyyatı, 2012, 

182 səh. 

4.

 

Qızqayıt Mustafayeva. Azərbaycan dilinin üslubiyyatı. Bakı - 2010, 392 s. 

5.

 

Zabit Məmmədov, Nadir Abdullayev. Nitq mədəniyyətinin əsasları. Bakı, 2008. 

6.

 

Vaqif Tapdıq oğlu Qurbanov – Nitq mədəniyyəti və üslubiyyat. Bakı, “Müəllim” 

nəşriyyatı, 2011. 

 

Əlavə ədəbiyyat 

1. Abdullayev A.A. Nitq mədəniyyəti və natiqlik sənəti, Bakı, 

1973. 

2. Abdullayeva N.Ə., Məmmədov Z.T. Nitq mədəniyyəti məsə- 

lələri, Bakı,1998. 

3. Abdullayev N.Ə, Məmmədov Z. Nitq mədəniyyətinin əsasları, 

Bakı, 2005. 

4. Abdullayeva N.Ə., Məmmədov Z.T. Müəllimin nitq mədə- 

niyyəti, Bakı, 2002. 

5. Adilov M.N., Verdiyeva Z.İ., Ağayeva F.M. İzahlı dilçilik 

terminləri.(sorğu lüğəti), Bakı, 1989. 

6. Axundov A.A. Dil və üslub məsələləri, Bakı, 1970. 

7. Axundov A.A. Ümumi dilçilik, Bakı, 1982. 

8. Axundov A.A. Dil və mədəniyyət, Bakı, 1992. 

9. Ağayeva İ. Bədii və elmi üslub. Bakı, 1988. 

10. Azərbaycan bədii dilin üslubiyyatı (oçerklər), Bakı, 1970 

11. Azərbaycan dilinin üslubiyyatı, Bakı, 1990. 

12. Azərbaycan ədəbi dilinin praktik üslubiyyatı, Bakı, 1992. 

---

 

2

 

 

13. Bağırov Ə. Azərbaycan dilinin üslubiyyatı, Bakı, 1985. 

14. Cahangirov M. Milli təşəkkül mərhələsində ədəbi dilin 

aparıcı üslubları, II hissə, Bakı, 1989. 

15. Dəmirçizadə Ə. Azərbaycan dilinin üslubiyyatı, Bakı, 1962. 

16. Dil mədəniyyəti, Bakı, 1972,1974,1979,1985. 

17. Ədəbiyyatşünaslıq terminləri lüğəti, Bakı, 1988 

18. Əliyev K. Antik dövrün natiqlik sənəti, Bakı, 1983. 

19. Əliyev K. Antik dövrün natiqlik məktəbləri, Bakı, 1985. 

20. Əliyev K. Leksik, frazeoloji və qrammatik vahidlərin nitqdə 

rolu. Bakı, 1991. 

21. Əliyev K. Üslub haqqında söhbət, Bakı, 1991. 

22. Əliyev K. Azərbaycan ədəbi dilinin üslubiyyat problemləri, 

Bakı, 2001. 

23. Əfəndiyeva T. Azərbaycan dilinin bədii ifadə vasitələri, 

Bakı, 1973.  

24. Əfəndiyeva T. Azərbaycan dilinin leksik üslubiyyatı, Bakı, 

1980. 

25. Həsənov H. Nitq mədəniyyəti və üslubiyyatın əsasları. 

Bakı, 1999. 

26. Hacıyev T. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan ədəbi dili. 

Bakı, 1977. 

27. Hacıyev T. Azərbaycan ədəbi dili tarixi. II hissə, Bakı, 

1987. 

28. Qurbanov A. Ümumi dilçilik. II hissə, Bakı, 1993. 

29. Məmmədov M. Ana dili və nitq mədəniyyəti məsələləri, 

Bakı, 2004. 

30. Nitq mədəniyyəti məsələləri, Bakı, 1988, 1992. 

31. Seyidov Y. Yazıçı və dil, Bakı, 1979. 

32. Seyidov Y. Sözün şöhrəti, Bakı, 1981. 

33. Yusifov M. Nitq mədəniyyətinin əsasları, Bakı, 1997. 

 

Kursun vebsaytı 

www.cahid.info 

Tədris metodları 

Mühazirə  

Mühazirə 

Qrup müzakirəsi 

Qrup müzakirəsi 

Praktiki tapşırıqlar 

Praktiki tapşırıqlar 

Praktiki məsələnin 

təhlili 

- 

Digər 

- 

Qiymətləndirmə 

Komponentləri 

Qiymətləndirmə meyarları 

Faiz (%) 

Aralıq imtahanı 

 

30 

Sərbəst iş 

Bədii mətnin linqvistik təhlilini aparmaq, 

nəzəri biliklərdən çox təcrübi biliklərə diqqət 

yetirmək, əlavə ədəbiyyatdan istifadə edərək tədqiqat 

yönümlü təhlillər aparmaq əsas meyar sayılır.  

5 

Fəallıq 

Dərs prosesində auditoriyaya ünvanlanmış 

sualların cavablandırılmasında və müzakirələrdə 

aktiv iştirak etmək, müəllimin buraxdığı səhvləri 

sezərək mühazirəyə müdaxilə etmək, təqdimat və ya 

10 

---

 

3

 

 

sərbəst iş təqdim edən tələbə yoldaşının təqdimatına 

münasibət bildirmək və suallar ünvanlamaq əsas 

qiymətləndirmə meyarı sayılır. 

Davamiyyət 

Dərsdə iştirak. 

5 

Kurs işi (Layihə) 

 

- 

Təqdimat 

Hər bir mövzu ətrafında əsas və əlavə 

ədəbiyyatdan istifadə edərək, əsasən nəzəri biliklərin 

üstünlük təşkil etdiyi kompüter proqramları, qrafik 

formalar, cədvəllər, infoqraflar vasitəsi ilə 

hazırlanmış fərdi təqdimatları auditoriyaya təqdim 

etmək əsas qiymətləndirmə meyarı sayılır. 

Təqdimatın forma və məzmunundan asılı olaraq 

qrup şəklində hazırlanmış təqdimatlar da 

qitmətləndirilir.  

10 

Final  imtahanı 

 

40 

Digər 

 

- 

Yekun 

 

100 

Kursun təsviri 

Nitq  mədəniyyəti  ilə  üslubiyyat  arasında  qarşılıqlı  əlaqə  vardır.  Üslubun 

yaranması  dilin  özünün  inkişafı  ilə  bağlıdır.  Dil  üslubları  dilin  inkişaf  səviyyəsindən 

asılı  olaraq  meydana  gəlmişdir.  Böyük  yunan  alimi  Aristotel  hələ  eramızdan  çox-çox 

əvvəl  üslub  məsələsini  nitq  mədəniyyəti  ilə  əlaqələndirirdi:  “Üslubun  qiyməti  onun 

aydınlığındadır.  Əgər  nitq  aydın  deyilsə,  deməli,  natiq  öz  məqsədinə  nail  ola 

bilməmişdir. Üslub nitqin mövzusuna uyğun gəlməlidir”. 

Nitq  mədəniyyəti  ilə  üslubiyyatı  eyniləşdirmək  və  ya  üslubiyyatı  nitq 

mədəniyyəti  predmetinin  içərisində  əritmək  düzgün  deyildir,  amma  nitq  mədəniyyəti 

üslubiyyatın  bir  sıra  məsələlərini  də  əhatə  edir,  üslubun  düzgünlüyünə  qiymət  verir. 

Deməli,  nitq  mədəniyyətini  üslubi  normalardan    məqsədəuyğun  istifadə  olunması  və 

ifadəlilik  məsələləri  maraqlandırırsa,  üslubiyyatı  dil  vahidlərinin  leksik-semantik 

əlaqələri,  üslubi  imkanları,  söz  yaratma  və  söz  işlətmənin  normativliyi,  funksional 

üslubları nəzərdə saxlayır. 

Üslubiyyat  dil  və  nitq  üslublarını,  nitq  mədəniyyəti  isə  müasir  ədəbi  dil 

çərçivəsində  söz  və  qrammatik  formaların  nitqdə  işlədilmə  imkanlarını,  onların 

əlverişliliyini,  uyğunluq,  düzgünlük,  səlislik,  ifadəlilik  kimi  keyfiyyətlərini,  dil 

sisteminin  emosional-ekspressiv  çalarlarını,  bədii  ifadə  və  təsvir  vasitələrinin 

formalaşması və  təkmilləşməsinə təsir göstərən amillərin qarşılıqlı əlaqələrini öyrənir. 

 

Kursun məqsədləri  

Nitq  mədəniyyəti  dilçiliyin  praktik  sahəsi  olub,  dildən  ünsiyyət  vasitəsi  kimi 

istifadə  qaydalarını  öyrənir.  Nitq  mədəniyyətinə  yaxşı  yiyələnmək  üçün  dilin  fonetik 

(orfoepik və orfoqrafik), leksik və qrammatik qayda - qanunlarını bilmək və nitq zamanı 

onlara əməl etmək zəruridir. Nitq mədəniyyətində dilçiliyin nəzəri fikirləri əməli şəkildə 

həyata  keçirilir.  Buna  görə  də  nitq  mədəniyyəti  dilçiliyin  nəzəri  yox,  praktik  sahəsi 

sayılır. Nitq mədəniyyətində ayrı-ayrı dil faktları və ya hadisələri yox, dilçiliyin qayda-

qanunları sistemi öyrənilir. 

 

Fənnin tədrisinin 

nəticələri (hədəfləri): 



 

Nəticədə nitq mədəniyyətinin əsasları, problemin tədqiqi tarixi və nitq 

mədəniyyətinə yiyələnməyin əhəmiyyəti öyrənilir, mədəni nitqə verilən 

tələblər, şərtlər, nitqin ifadəliliyini təmin edən vasitələr və s. mənimsənilir; 



 

Burada, həmçinin, nəzakətli danışmaq savadlı və mədəni adamın başlıca 

---

 

4

 

 

keyfiyyəti kimi qiymətləndirilir. Bu baxımdan nitqin etik normaları ilə bağlı 

bir sıra fikirlər, mülahizələr söylənilir, həyati faktlar, nümunələr müzakirə 

olunur; 



 

Yeri gəldikcə mədəni nitqə yiyələnməyin üsulları, yolları göstərilir, natiqlərə, 

mühazirəçilərə, müəllimlərə, söz sənəti ilə məşğul olan mütəxəssislərə və 

başqalarına məsləhətlər verilir; 



 

Natiqlik sənəti və nitq mədəniyyəti haqqında anlayış, nitq vərdişlərinin 

aşılanması (düzgünlük, dəqiqlik, ifadəlilik), Azərbaycan dilinin normaları və 

natiqlik sənətinin xüsusiyyətləri, Natiqin təfəkkür mədəniyyəti, natiqlikdə 

mimika, jestlər və göz  təması, həyəcan, qorxu hissinin aradan qaldırılması 

yolları, parazit səs, söz və hərəkətlərdən qurtulmaq yolları, dilin zənginliyində 

tele-radio və mətbuatın rolu, diksiya, intonasiya, vurğu, natiqin davranış 

mədəniyyəti və nitqində obrazlılıq, nitqdə atalar sözləri, zərb-məsəllər və 

lətifələrin rolu, monoloji və dioloji nitq, sərbəst çıxış qaydaları, karyeranın 

artırılmasında natiqliyin rolu, bədii, publisistik, elmi dil və xalq danışıq dili - 

natiqin uğuru və s. məsələlərin öyrənilməsi əsas hədəf seçilir. 

 

Ümumi qaydalar: 

1. DAVAMİYYƏT: Yalnız üzürlü səbəb olduqda dekanlığa və müəllimə xəbərdarlıq etməklə dərs 

buraxıla bilər.  

2. FƏNNİN MƏNİMSƏNİLMƏSİ QAYDASI: Balların maksimum miqdarı – 100 bal. 

Cədvəl (dəyişdirilə bilər) 

 

Həftə 

Tarix 

(planlaşdırılmış) 

Fənnin mövzuları 

Dərslik/Tapşırıqlar   

1.

 

   

15.09.2016 

20.09.2016 



 

Nitq mədəniyyəti və üslubiyyat anlayışı 

haqqında. Fənnin məqsəd və vəzifələri. Nitq 

mədəniyyəti ilə üslubiyyatın qarşılıqlı əlaqəsi 



 

“Nitq mədəniyyəti və üslubiyyat” fənni 

qloballaşma şəraitində 

Q.Mustafayeva. Azərbaycan 

dilinin üslubiyyatı. Bakı - 2010 

2.

 

  22.09.2016 

27.09.2016 



 

Nitq mədəniyyəti milli mədəniyyətin tərkib 

hissəsi kimi 



 

Nitq mədəniyyətinin ümumi və xüsusi 

xüsusiyyətləri 

Z.Məmmədov, N.Abdullayev. 

Nitq mədəniyyətinin əsasları. 

Bakı, 2008 

3.

 

  29.09.2016 

04.10.2016 



 

Dil. Nitq və nitq fəaliyyəti 



 

Mədəni nitqə verilən tələblər. Nitqin mədəni 

və qeyri-mədəni formaları 

Z.Məmmədov, N.Abdullayev. 

Nitq mədəniyyətinin əsasları. 

Bakı, 2008 

4.

 

  06.10.2016 

11.10..2016 



 

Nitqin növləri. Nitqin əsas keyfiyyətləri,  



 

Natiqlik sənəti 

 

Z.Məmmədov, N.Abdullayev. 

Nitq mədəniyyətinin əsasları. 

Bakı, 2008 

5.

 

  13.10.2016 

18.10.2016 



 

Azərbaycan ədəbi dili 



 

Nitq normaları 

Z.Məmmədov, N.Abdullayev. 

Nitq mədəniyyətinin əsasları. 

Bakı, 2008 

6.

 

  20.10.2016 

25.10.2016 



 

Mimika və jestlər 



 

Danışıq etikası  

 

Z.Məmmədov, N.Abdullayev. 

Nitq mədəniyyətinin əsasları. 

Bakı, 2008 

7.

 

  27.10.2016 

01.11.2016 

 



 

Nitq etiketləri 



 

Aralıq imtahan 

Z.Məmmədov, N.Abdullayev. 

Nitq mədəniyyətinin əsasları. 

Bakı, 2008 

---

 

5

 

 

8.

 

  03.11.2016 

08.11.2016 



 

İntonasiya, vurğu və fasilə, Durğu işarələri . 

Dil və nitq üslubları 



 

Azərbaycan ədəbi dilin funksional üslublar 

sistemi. Bədii üslub 

Vaqif Tapdıq oğlu Qurbanov – 

Nitq mədəniyyəti və 

üslubiyyat. Bakı, “Müəllim” 

nəşriyyatı, 2011. 

9.

 

  15.11.2016 

17.11.2016 

 



 

Üslubi vasitələr 



 

Elmi üslub 

Q.Mustafayeva. Azərbaycan 

dilinin üslubiyyatı. Bakı - 2010 

10.

 

  22.11.2016 

24.11.2016 

 



 

Publisistik üslub 



 

Rəsmi-kargüzarlıq üslubu 

Q.Mustafayeva. Azərbaycan 

dilinin üslubiyyatı. Bakı - 2010 

11.

 

  29.11.2016 

01.12.2016 

 



 

Ailə-məişət üslubu 



 

Epistolyar üslub 

Q.Mustafayeva. Azərbaycan 

dilinin üslubiyyatı. Bakı - 2010 

12.

 

  06.12.2016 

08.12.2016 

 



 

Fərdi üslub 



 

Üslubların qarşılıqlı əlaqəsi 

Q.Mustafayeva. Azərbaycan 

dilinin üslubiyyatı. Bakı - 2010 

13.

 

  13.12.2016 

15.12.2016 

 



 

Əməli yazı nümunələri. Vəkalətnamə, 

hesabat, arayış, rəy, protokol. 



 

Zəmanət, akt, xasiyyətnamə, əmr, qəbz 

Abdullayev Nadir Əziz oğlu. 

Nitq mədəniyyətinin əsasları. 

Dərs vəsaiti. Bakı, 2013 

14.

 

  20.12.2016 

22.12.2016 



 

Töhmət, izahat, elan, afişa 



 

Teleqram, telefonoqram, müraciət 

Abdullayev Nadir Əziz oğlu. 

Nitq mədəniyyətinin əsasları. 

Dərs vəsaiti. Bakı, 2013 

15.

 

  27.12.2016 

29.12.2016 



 

Məqalə, referat, məruzə 



 

Sərbəst çıxış qaydaları 

 

Abdullayev Nadir Əziz oğlu. 

Nitq mədəniyyətinin əsasları. 

Dərs vəsaiti. Bakı, 2013 

 

 

Final imtahan 

 

 

Bu tədris proqramı fənn haqqında tam məlumatı özündə əks etdirir və hər hansı dəyişiklik barədə öncədən xəbər 

veriləcək.