Umumiy doc

Узлуксиз
 
автоматик
 
титрометрнинг
 
схемаси
. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

239 
aralashma titrlashning oxirgi nuqtasiga mos keladi. Aks holda titrlab bo‘lingan 
aralashmada moddalardan birining miqdori ortiqcha bo‘ladi. 
Aralashmadagi titrlovchi eritma bilan titrlovchi moddaning miqdorlari nisbati 
yordamchi avtomatik kondensator 5 va birlamchi o‘zgartkich 4 yordamida nazorat 
qilib turiladi. Datchikning chiqish signali Z titrlashning oxirgi nuqtasiga mos 
keladigan Z
T
ning berilgan qiymati bilan taqqoslanadi. Ular teng bo‘lganida titrlovchi 
eritma sarfi o‘zgarmaydi va namunaning nazorat qilinayotgan komponentining 
konsentrasiyasini xarakterlaydi. Aks holda nomuvofiqlik signali rostlagich 6 
yordamida ma’lum qonun bo‘yicha o‘zgartiriladigan nomuvofiqlik signali rostlovchi 
organ 3 ga beriladi va bu organ berilayotgan titrlovchi eritma mikdorini o‘zgartiradi. 
Rostlovchi organ 3 ning tavsifi chiziqli bo‘lganida titrlovchi eritma sarfi 
boshkaruvchi signal X
u
ga mutanosib bo‘ladi. Binobarin, X
u
ning kattaligini qayd 
etuvchi ikkilamchi asbob aniqlanayotgan modda konsentrasiyasining birliklarida 
darajalash mumkin. 
Ba’zi hollarda uzluksiz avtomatik titrometrning tuzilishini namuna va titrlovchi 
eritmalarning oqimlarini stabillash yo‘li bilan soddalashtirish mumkin. Agar bu erda, 
xarakteristik parametrning o‘zgarishi nazorat qilinayotgan komponentning chiziqli 
funksiyasidan iborat bo‘lsa, u holda bunday asbobdan avtomatik rostlash tizimining 
datchiki sifatida foydalanish mumkin. 
Tahlil qilishning radioizotop usuli 
Radioizotop usulning asosiy afzalligi — kontaktsiz o‘lchashdir. Bu agressiv 
qovushoq suyuqliklarni, shuningdek harorati va bosimi yuqori suyuqliklarni tahlil 
qilishni osonlashtiradi. Radioizotop analizatorlarda odatda 
β
va j yumshoq 
nurlanishlardan foydalaniladi. Energiyasi taxminan 100—150 keV bo‘lgan j-
nurlanish yumshoq nurlanish hisoblanadi. 
Suyuqlikning zichligi 
ρ
va qatlami qalinlngi x ni bilgan holda va energetik 
jihatdan bir jinsli b
œ
lgan J - nurlar tutamining jadalligi 
i
ni o‘lchab, izlanayotgan 
komponent S
A
ning massa ulushini aniqlash mumkin: 
ФБ
ФА
Ф
ФБ
ФА
n
А
x
j
j
i
С
µ
µ
µ
µ
µ
ρ
−
−
−
⋅
⋅
=
)
(
/
0
, (6.28) 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

240 
bu erda j
0
—qatlam sirtidagi J nurlanishning jadalligi; 
μ
f
—yumshoq J nurlar zaiflashuvining fotoelektrik 
massaviy koeffisient; 
μ
fA
— tahlil qilinayotgan muhitda og‘ir elementlar zaiflashuvining o‘rtacha koeffisienti;
μ
FB
— 
tahlil qilinayotgan muhitda engil elementlar zaiflashuvinipg o‘rtacha koeffisienti
. 
Bu usul neft mahsulotlarida oltingugurtni, xlorli organik suyuqliklarda xlorni 
va hokazolarni aniqlashda qo‘llaniladi. 
Radioizotopli avtomatik kompensasion 
suyuqlik analizatorining funksional sxemasi 
6.31-rasmda 
keltirilgan. 
Ikki 
manbadan 
chiqqan nurlanish (Fe
55
izotoplar) obtyurator 
9 bilan uzilganidan keyin, asbobning ish va 
taqqoslash kanallaridan uzilganidan keyin 
navbatma-navbat o‘tadi. Ish kanalida nazorat 
qilinayotgan oqar suyuqlikli kyuvet 2, 
taqqoslash kanalida esa kompensasion polietilen pona 3 joylashgan. Teng darajada 
kuchsizlashgan oqimlar bitta ssintillyasion detektor 4 — fotoelektron ko‘paytirgich 
FEK ga kiradi. FEK ning chiqishidagi kuchlanish impulslari elektron kuchaytirgich 5 
ga kelib, bu erda quvvati va amplitudasi bo‘yicha kuchaytiriladi va qo‘shiladi. 
Kuchaytirgich chiqishidagi signalning kattaligi va fazasi J
r
— J
t
ayirmaning kattaligi 
va ishorasi bilan aniqlanadi, bu erda J
r
va J
t
— tegishlicha ish va taqqoslash 
kanallaridan o‘tgan nurlanish oqimlarining jadalligi. Signal kuchaytirgich 5 dan 
kompensasion pona 3 va o‘lchash asbobi 7 bilan kinematik bog‘langan reversiv 
dvigatel 6 ga tushadi. Signalning fazasiga qarab reversiv dvigatel har ikki kanaldagi 
oqimlarning jadalligi bir xil bo‘lmaganiga qadar ponani suradi; bu erda, signal nolga 
teng bo‘ladi. Kompensasion ponaning vaziyati tahlil qilinayotgan muhitning 
konsentrasiyasining o‘lchovi bo‘ladi. SHkalaning nol nuqtasi zaslonka 8 bilan 
o‘rnatiladi. SHkalaning o‘lchov chegarasi kompensasion ponaning yo‘lini 
o‘zgartirish bilan amalga oshiriladi. 
Suyuqlik analizatorlarida 
β
-nurlanishdan foydalanilganda o‘lchashning ikki 
usuli — suyuqlikning 
β
-nurlanish tutamini susaytirish va uning qaytarilishi 
qo‘llanilishi mumkin. Birinchi usul tahlil qilinayotgan muhitdan o‘tgan 
β
- nurlanish 
jadalligini o‘lchashga, ikkinchi usul tahlil qilinayotgan muhit qaytargan 
β
-nurlanish 
6.31 
расм
.