Ün ey m im arlı
Yüklə 1,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MİMARLIK
Daha önce, Anadolu’da, Aksaray yakınlarındaki Mamasın köyünde, Hıristiyanlarla, Müslümanla- rın tek oylumu paylaşması da etkilemişti beni. Önce Hıristiyanlar girip dualarını, tapınmalarını yapıyorlardı. Sonra da Müslümanlar, Hıristiyan- ların resimlerini ters çevirip, kıbleye göre yönle- rini değiştirip namazlarını kılıyorlardı. Anadolulu Müslümanların, ya da Hıristiyanların ne denli hoşgörülü olduklarını düşünmüştüm doğal olarak. Enlemesine uzayan çözümün Anadolu’daki güzel örneklerini Kızıltepe’de (Mardin), Diyar- bakır Ulucami’de daha 1955’de görmüştüm. Bu örneklerde orta aks dışarıdan da okunabilecek gibi belirtilmişti. (Behruz Çinici’nin TBMM cami- sinde de bu çözüm yeğlenmişti biliyorsunuz.) Türklerin yüzyıllar süren Müslüman oluşların- dan sonra, önce bu çözümden etkilendikleri besbelli... Ama Anadolu’ya geldiklerinde kub- beli bazilikadan etkilendikleri yadsınamaz. Enine, boyuna aks artırarak gelişebilen, bu neden- le sonsuz tasarlı (plan) olarak tanımlanan çözüme Ulucami deniliyor. Hutbe (o yörenin, ülkenin ege- meninin kim olduğunun imamca minberden du- yurulduğu konuşma) Ulucami’de okunuyor. Ulucami’de mihrab aksının dışarıdan da belirtil- mesi, bu aksın üzerine önceleri küçük, sonra gittik- çe büyüyen bir kubbe eklenmesi ilk gelişmelerdi. Bursa’daki Ulucami, tepesinden ışık alan ortada- ki havuzuyla, su sesiyle bu evrenin en etkileyici oylumlarından biridir. Edirne’deki, 15. yüzyılın başından Eski Cami, kare- den kubbeye geçişin yapım yöntemi olarak araştı- rılan, denenen, görselleştirilen ilginç bir örneğidir. Manisa Ulucamisi, Edirne’deki Üç Şerefeli Cami, bu yolda ilerlemenin yapım yöntemi deneme- lerinin adımlarıdır. Üç Şerefeli Cami, o güne dek yapılmışların (Mu- durnu Yıldırım Camisi dışında) en büyüğü olan kubbesiyle elbette önemlidir. Ayrıca, revaklı avlusu, Mimar Sinan’ın Selimiye’sini önceleyen, şerefelerine, birbirini görmeden üç ayrı sarmal Resim 4. Mardin Kızıltepe. Resim 5-6. Diyarbakır Ulucami. Resim 7. Selimiye. Resim 8. Bu aydınlatma öğeleri ne yakışmış değil mi? GÜNEYMİMARLIK | EYLÜL2013 | SAYI 13 |
İNCELEME merdivenle çıkılabilen minaresiyle birçok ilkle- rin gerçekleştirildiği bir girişimdir. Hiç bir aşağılık duygusu (kompleks) taşımadan bulunduğu coğrafyadan etkilenmeyi de gösterir. Özeksel oyluma yönlenen bu yolun sonunda Ayasofya’nın anlaşılması doğaldı diye düşünü- yorum.
Ayasofya’nın kubbesindeki İsa betimlenmesi ne anlatıyorsa, İslam’ın aynı yerde Tanrıyı yazıyla betimlemesi de bir bakıma onu anlatıyordu. Bir matematik ustasının buluşu olan, kubbenin, tüm ağırlığının dört kemere, bunların da dört ayağa taşıttırılması mimarlıkta gerçek bir dev- rim olarak görülebilir. Sinan, her şeyden önce bu buluşun sorunlarını çözmüştür. Ayasofya’nın iki yana açılma eğilimi gösteren yapısal sorununu daha Süleymaniye’de çöz- müştür Sinan. Amacım elbette Ayasofya ile Süleymaniye’yi karşılaştırmak değil... Ama bu iki yapının ortak- lıklarından ötürü, örneğin Arap Müslümanları- nın bugün camilerimizi Ayasofya’daki Hıristiyan mimarlığının sürdürülmesi olarak görmelerini de tümüyle yersiz bulamayız. Ayasofya ile Süleymaniye arasındaki asıl ayrım kullanımdadır. Eskil (antik) dönemde insanların, tapınakların içine giremediklerini biliyoruz. İçeriye bir göz bile atamazlardı... “Sunu”larını da ancak tapınağa çıkan merdiven- lerin ilk basamağına bırakırlardı. Bu durumun değişmesi Didim’deki yarım kalmış Apollon Ta- pınağı ile başladı diye biliyorum. Apollon tapınağını ilk gördüğümde duyum- sadığım buydu. “Yalancı Dipteros” çözümüyle, Anadolu’nun ilk Sinan’larından biri olan mimar, güneşten, yağmurdan korunmak isteyen daha Resim 9-11. Selimiye iç görünüş. Resim 12. Ayasofya iç görünüş.
| GÜNEYMİMARLIK | EYLÜL2013 | SAYI 13 üniversite durumumdan yararlanarak. Zırhlı Birlikler Yedek Subay Okulu’nda kim olduğu- mu öğrenen komutan benden bir cami tasarı- mı istedi. Bunu şundan söylüyorum. Kimse bir izlence vermedi bana... “Şunları istiyoruz” de- medi. Bu çok büyük bir ayrıcalık... Birilerine be- ğendirmek zorunda hemen hemen değildim. Bundan dolayı yanlış gördüğüm bir şeylerin altını çizmek üzere durumdan kendime gö- rev çıkardım. Örneğin, bana verilen ödev bin kişilik bir camiydi. Ben de İller Bankası’na İskân Bakanlığı’na yazıp, “şu kadar kişilik askeri birli- ğe kaş kişilik bir cami gerekebilir” diye sordum. Onlar yanıt verdiler: 250 kişilik. Bugün kimse önündeki seki idi. Bu da cemaatin kalabalık olmadığı sürelerde, az kişinin namaz kılacağı yerdi. Sabancı ailesinin yaptırdığı sanılan altı minareli Adana camisinin, özel zamanların dı- şında, 15-20 kişiyi geçmediğini bana Adanalı- lar anlattı. Süleymaniye ile öteki büyük camilerde büyük alan, bugün bizim “çok amaçlı salon” dediği- miz türdendi. Değişik bölümleri, derslik (çeşitli vaiz kürsüleri çevresinde) söyleşi yerleri olarak kullanılırdı. (İran’da düğün bile yapılıyor bugün camilerde...) Ayasofya’yı da, Süleymaniye’yi de ilahisiz düşü- nemedim hiç. Ayasofya’da Carmina Burana’yı, İre- ne Papas’ı dinlemek unutulmaz anılarımdandır. Çocukluğumda Süleymaniye’deki ilahilere ka- tılmak beni coşkulandırırdı. Bir minaresine çıkıp, karşı minaresinden gelen sabah ezanını dinlerken Haliç’in karanlıktan ışığa evrilişini izlemek de... Süleymaniye’de Tanrı düşüncesiyle neredeyse yüz yüze geldim diyebilirim. Hem de her din- den insanın benim duygularımı paylaşmakta zorluk çekmeyeceğine inanarak. Buna inanırken Fatih Camisi’nin, daha sonra Murat Paşa Camisi’nin imamlarının evimize ge- lip bana ders verirken ne denli açık yürekli ol- duklarını da hiç unutmadım. Cami Tasarlama İşi Bana Nasıl Geldi? Cami işinin bana geliş yolu ilginçti. Beni polisle askere aldılar. Çankaya’da orgeneraller için vil- la yapılacaktı. Bu nedenle askere aldılar, yoksa askerlik işini elden geldiğince öteliyordum, çok insana yer açmıştı. Demek ki insanlar o düz- leme dek çıkabiliyorlardı, içeriye bir göz atmak olanakları vardı. BİR ESKİ SİNAN Hermogenes Yağmuru seviyordu Islak kokusunu toprağın Durup saçağın altında Apollonun iyon bakışı Otları seviyordu Hermogenes Tapınağın kolonlarından iç sırayı kaldırdı Daha çok insanla Paylaşmak için yağmuru Demek ki bu değişimin yolunu Hermogenes açmıştı bir bakıma. Ama yüzlerce yıl sonra Ayasofya’da bile halk içeriye giremezdi. O oylum yalnızca Justinyen için tasarlanmıştı. Oysa Süleymaniye’de namaz kılmağa gelenler arasında bir ayrım yoktu. Tek ayrım mihrabın Resim 13-14. Ayasofya iç görünüş. Resim 15. Süleymaniye iç görünüş. Resim 16. Süleymaniye iç görünüş. GÜNEYMİMARLIK | EYLÜL2013 | SAYI 13 | 45 Yüklə 1,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|